Πανεπιστημιακή Ανασκαφή Φιλίππων-Ανασκαφική Περίοδος 2023

 

Την Παρασκευή 15 Σεπτεμβρίου 2023 ολοκληρώθηκε η ανασκαφική έρευνα που πραγματοποιεί η ομάδα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στους Φιλίππους υπό την διεύθυνση της καθηγήτριας  Βυζαντινής Αρχαιολογίας Ναταλίας Πούλου και με άμεσους συνεργάτες, τον επίκουρο καθηγητή Βυζαντινής Αρχαιολογίας Αναστάσιο Τάντση καθώς και τον ομότιμο καθηγητή Βυζαντινής Αρχαιολογίας Αριστοτέλη Μέντζο. Στην ανασκαφή έλαβαν μέρος δεκαπέντε (15) φοιτητές του ΑΠΘ (11 προπτυχιακοί, 2 μεταπτυχιακοί και 2 υποψήφιοι διδάκτορες). Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από τον τακτικό προϋπολογισμό και την Επιτροπή Ερευνών του ΑΠΘ.

 

Φέτος η ανασκαφή συνεχίστηκε ανατολικά της νότιας κύριας οδού (decumanus) στο σημείο που συναντά τον βόρειο άξονα της πόλης (τη λεγόμενη «Εγνατία»). Αποκαλύφθηκε η συνέχεια του μαρμαροστρωμένου δρόμου, στην επιφάνεια του όπου εντοπίστηκε νόμισμα (χάλκινος φόλλις) του αυτοκράτορα Λέοντος Στ' (886-912), στοιχείο που βοηθά να προσδιοριστεί η διάρκεια χρήσης του δρόμου. Στο σημείο σύγκλισης των δύο οδών φαίνεται να διαμορφώνεται μία διεύρυνση (πλατεία) στην οποία κυριαρχεί ένα πλούσια διακοσμημένο οικοδόμημα. Τα στοιχεία της περσινής ανασκαφής μας οδήγησαν να διατυπώσουμε την υπόθεση οτι επρόκειτο για μία κρήνη. Τα ευρήματα της φετινής έρευνας επιβεβαιώνουν την άποψη αυτή και μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα το σχήμα και τη λειτουργία της.

 

Η έρευνα του 2022 έφερε στο φως τμήμα του πλούσιου διακόσμου της κρήνης με εντυπωσιακότερο το άγαλμα που εικονίζει τον Ηρακλή αγένειο με νεανικό σώμα. Η πρόσφατη ανασκαφική έρευνα (2023) αποκάλυψε την κεφαλή άλλου αγάλματος: ανήκει σε μορφή αγένειου ανδρός με πλούσια κόμη την οποία επιστέφει ένα στεφάνι από φύλλα δάφνης. Η ωραία αυτή κεφαλή φαίνεται πως ανήκει σε άγαλμα του θεού Απόλλωνα. Όπως και το άγαλμα του Ηρακλή χρονολογείται κατά τον 2ο ή αρχές του 3ου αι. μ.Χ. και πιθανώς κοσμούσε την κρήνη, η οποία έλαβε την τελική της μορφή κατά τον 8ο έως τον 9ο αιώνα.

 

Γνωρίζουμε από τις πηγές αλλά και από τα αρχαιολογικά δεδομένα ότι στην Κωνσταντινούπολη αγάλματα κλασικής και ρωμαϊκής περιόδου κοσμούσαν κτήρια και χώρους δημόσιας χρήσης έως την ύστερη βυζαντινή περίοδο.

 

Το εύρημα αυτό ενισχύει την υπόθεση που είχαμε διατυπώσει το 2022 σχετικά με τον τρόπο διακόσμησης των δημόσιων χώρων στις σημαντικές πόλεις της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μεταξύ των οποίων και οι Φίλιπποι.

 

Η ανασκαφή θα συνεχιστεί και την επόμενη χρονιά.

 

 ΥΠΠΟ

Μακεδονία:Ανάκτορο Αιγών

 

Άνοιξη 2024 📷 Αγγελική Κοτταρίδη

Στα ριζά του λόφου της ακρόπολης, σε ένα υπερυψωμένο άνδηρο που δεσπόζει στο χώρο και σημαδεύεται από μια αιωνόβια βελανιδιά, σώζονται τα εντυπωσιακά ερείπια του ανακτόρου που σφραγίζουν με την επιβλητική παρουσία τους ακόμη και σήμερα την εικόνα των ερειπίων της πόλης. Το ανάκτορο των Αιγών που αποτελούσε βασικό πόλο του μεγάλου οικοδομικού προγράμματος του Φιλίππου Β΄ στην πόλη-λίκνο της δυναστείας, θα πρέπει να είχε ολοκληρωθεί πριν το 336 π.Χ., όταν ο βασιλιάς με πρόφαση τους γάμους της κόρης του με τον Αλέξανδρο της Ηπείρου γιόρτασε εδώ την παντοδυναμία του. Με έκταση περ. 9.250 τετρ. μ. στο ισόγειο, το κτήριο, μεγάλο τμήμα του οποίου ήταν διώροφο, είναι μεγαλύτερο από τα ελληνιστικά ανάκτορα της Δημητριάδος και του Περγάμου, ενώ σώζεται πολύ καλύτερα και η μορφή του είναι πολύ περισσότερο σαφής και ευανάγνωστη από ''τα βασίλεια'' της Πέλλας που γνώρισαν πολλές επεκτάσεις και τροποποιήσεις.

 

Ενταγμένο στην ίδια οικοδομική ενότητα με το θέατρο που βρίσκεται δίπλα του, το μεγάλο ορθογώνιο κτήριο είναι προσανατολισμένο σύμφωνα με τους γεωγραφικούς άξονες. Η πρόσβαση γινόταν από την ανατολική πλευρά, όπου με τρόπο πρωτοποριακό για την εποχή διαμορφωνόταν η πρόσοψη με το μνημειακό πρόπυλο στο κέντρο μιας εντυπωσιακής δωρικής κιονοστοιχίας. Τα μαρμάρινα κατώφλια της τριπλής βασιλικής εισόδου σώζονται ακόμη στη θέση τους, ενώ τα λίθινα αρχιτεκτονικά μέλη που μιμούνται παραθυρόφυλλα και τα χαριτωμένα ιωνικά κιονόκρανα που βρέθηκαν πεσμένα εδώ θα πρέπει να προέρχονται από την πρόσοψη του ορόφου. Ο συνδυασμός των ρυθμών, δωρικού και ιωνικού, τον οποίο βρίσκουμε ήδη στον Παρθενώνα, θα γίνει κυρίαρχη τάση για την μακεδονική αρχιτεκτονική που φαίνεται να την χαρακτηρίζει ο ''λειτουργικός εκλεκτικισμός''.

 

Περνώντας το πρόπυλο φτάνει κανείς στην αυλή που παραδοσιακά αποτελούσε το κέντρο, γύρω από το οποίο αρθρώνονταν οι χώροι και οι λειτουργίες κάθε σπιτιού. Όπως η πρόσοψη έτσι και η αυλή που είναι ακριβώς τετράγωνη αποκτά εδώ μια απολύτως κανονική μνημειακή μορφή με ένα τεράστιο περιστύλιο, σε κάθε πλευρά του οποίου υπάρχουν 16 λίθινοι δωρικοί κίονες που επιστέφονται από την χαρακτηριστική δωρική ζωφόρο. Κατασκευασμένα από πωρόλιθο τα αρχιτεκτονικά μέλη καλύπτονταν από λεπτότατα κονιάματα που θα πρέπει να τα φανταστούμε να λάμπουν στο λευκό του μαρμάρου και να ποικίλλονται με ζωηρό γαλάζιο και κόκκινο.

Η αυλή που χωράει άνετα καθιστούς περισσότερο από δύο χιλιάδες ανθρώπους λειτουργούσε όχι μόνον σαν πνεύμονας του σπιτιού, αλλά κυρίως σαν χώρος όπου επικεντρωνόταν η πολιτική και κοινωνική ζωή του κράτους, Στην ανατολική πλευρά του ανακτόρου υπάρχει μία μεγάλη κυκλική αίθουσα, η λεγόμενη θόλος, στην οποία βρέθηκαν αναθηματικές επιγραφές που αναφέρουν τον ''πατρώο Ηρακλή'', τον θεό που οι Μακεδόνες βασιλιάδες τιμούσαν σαν πρόγονό τους μαζί με τη βάση μιας κατασκευής που θα μπορούσε να είναι βωμός ή βάθρο. Οι χώροι στην περιοχή αυτή φαίνονται στο σύνολο τους να έχουν ''ιερό'' χαρακτήρα, εξυπηρετώντας τις αυξημένες λατρευτικές ανάγκες του βασιλιά που ήταν συγχρόνως και αρχιερέας .

 

Χώροι συμποσίων, ανδρώνες, με δάπεδα στρωμένα με ψηφιδωτά από βότσαλα υπήρχαν στην ανατολική και την βόρεια πλευρά όπου δύο διάδρομοι οδηγούσαν από το περιστύλιο στον εξώστη, μια ευρύχωρη βεράντα με πανοραμική θέα στην πόλη και σε ολόκληρη τη μακεδονική λεκάνη που αποτελεί μία ακόμη καινοτομία του ανακτόρου των Αιγών.

 

Ιδιαίτερα επίσημο χαρακτήρα φαίνονται να έχουν οι πέντε χώροι της νότιας πλευράς, από τους οποίους οι τρεις σχηματίζουν κλειστό σύνολο με πρόσβαση από τον μεσαίο που δίνει την εντύπωση προθαλάμου, καθώς ανοίγεται προς την αυλή με ένα ιδιαίτερα μνημειακό πολύθυρο με τρεις ιωνικούς αμφικίονες. Όλοι αυτοί οι χώροι είχαν ψηφιδωτά δάπεδα, ένα από τα οποία σώζεται σε καλή κατάσταση. Φτιαγμένο από μικροσκοπικά λευκά, μαύρα, γκρίζα, αλλά και κίτρινα και κόκκινα βότσαλα, το ψηφιδωτό αυτό θυμίζει χαλί με ένα εντυπωσιακό λουλούδι να ανθίζει στο κέντρο του, πλαισιωμένο από πολύπλοκα ελικωτά βλαστάρια και λουλούδια που εγγράφονται σε έναν κύκλο. Ο πολλαπλός μαίανδρος και ο σπειρομαίανδρος που στολίζουν την περιφέρεια του κύκλου μοιάζουν πολύ με αυτούς που βρίσκουμε στη χρυσελεφάντινη ασπίδα του Φιλίππου Β΄. Ξανθές νεράιδες, μισές γυναίκες-μισά λουλούδια, φυτρώνουν στις γωνίες, ποικίλλοντας με μια ευχάριστη νότα ζωντάνιας και χάρης το σύνολο που παρά τη φαινομενική πολυπλοκότητά του υποτάσσεται στην καθαρή γεωμετρία της αυστηρής συμμετρίας.

 

Γύρω από το ψηφιδωτό υπάρχει ένα πλατύ σκαλοπάτι, επάνω στο οποίο τοποθετούνταν οι κλίνες των συνδαιτυμόνων για τα συμπόσια. Ανάλογες κατασκευές υπήρχαν και στα υπόλοιπα δωμάτια του ανακτόρου και βεβαιώνουν ότι όλοι χρησιμοποιούνταν σαν χώροι συμποσίων. Περισσότερο λιτές είναι οι τρεις τεράστιες αίθουσες της δυτικής πλευράς με τα μαρμαροθετήματα. Υπολογίζεται πως στο ανάκτορο υπήρχε χώρος συνολικά για 278 κλίνες. Ο Φίλιππος δηλαδή μπορούσε να παραθέσει συμπόσιο σε περισσότερους από 500 καλεσμένους συγχρόνως, αριθμός πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα.

 

Εξοπλισμένο με όλες τις ανέσεις της εποχής το ανάκτορο διέθετε ένα άψογο σύστημα αποχέτευσης αλλά και ύδρευσης που έφερνε μέχρι εδώ το δροσερό νερό από τις πηγές του βουνού. Στον όροφο που υπήρχε στην ανατολική αλλά και στη δυτική πλευρά θα πρέπει να βρισκόταν, όπως συνήθως, τα διαμερίσματα των γυναικών και οι κοιτώνες. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή και πολυτελής ήταν η κορινθιακού τύπου κεράμωση των στεγών.

 

Συγχωνεύοντας με τρόπο εξαιρετικά εφευρετικό στοιχεία δημόσιας και ιδιωτικής αρχιτεκτονικής ο μεγαλοφυής αρχιτέκτονας του ανακτόρου των Αιγών καταφέρνει να δημιουργήσει ένα κτίριο μοναδικό, λιτό και λειτουργικό και συγχρόνως απόλυτα μνημειακό και επιβλητικό, δίνοντας πραγματική μορφή και υπόσταση στην ιδέα του δεσπόζοντος κέντρου από όπου εκπορεύεται κάθε εξουσία. Έτσι η κατοικία του βασιλιά των Μακεδόνων, του ηγεμόνα και αρχιστράτηγου των Πανελλήνων, το μόνο ανάκτορο της κλασικής Ελλάδας που γνωρίζουμε, όντας η έδρα της πολιτικής εξουσίας και συγχρόνως το κέντρο της πνευματικής δημιουργίας, γίνεται ένα αληθινό μνημείο μεγαλοπρέπειας, λειτουργικότητας και μαθηματικής καθαρότητας, το οποίο μέσα από την απόλυτη συνέπεια της γεωμετρίας του συνοψίζει την πεμπτουσία του ευ ζην, υλοποιώντας το πρότυπο της ιδανικής κατοικίας και αποτελώντας το αρχέτυπο του οικοδομήματος με περιστύλιο που θα σφραγίσει την αρχιτεκτονική της ελληνιστικής οικουμένης και θα επαναληφθεί χιλιάδες φορές σε ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο, χωρίς ωστόσο καμιά από τις επαναλήψεις να φτάσει τη σαφήνεια, την πληρότητα και την απόλυτη καθαρότητα του πρωτοτύπου.

 

Στα χρόνια των Αντιγονιδών, τον 3ο αι. π.Χ. μια νέα πτέρυγα με περίστυλη αυλή χτίστηκε στα δυτικά του ανακτόρου για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες των ενοίκων. Μετά την κατάλυση του βασιλείου από τους Ρωμαίους το 168 π.Χ. το ανάκτορο καταστρέφεται μαζί με την πόλη των Αιγών και δεν ξαναχτίζεται ποτέ. Ωστόσο, παρά την καταστροφή, ο χώρος φαίνεται πως κρατά στην συνείδηση των κατοίκων κάτι από την ιερότητά του και όχι μόνον δεν καταπατείται αλλά, όπως δείχνει ο βωμός και τα λείψανα των θυσιών των ύστερορωμαϊκών χρόνων που βρέθηκαν στο δωμάτιο με το ψηφιδωτό, γίνεται τόπος λατρείας.

 

Οι Αιγές εξαφανίζονται και ξεχνιούνται ωστόσο η ανάμνηση του βασιλικού οίκου εξακολουθεί να ζει στο βυζαντινό όνομα Παλατίτζια που στοιχειώνει τον τόπο ως σήμερα. Ακόμη και η λατρεία συνεχίζεται στο χώρο που στη συλλογική μνήμη καταγράφηκε σαν τόπος ιερός. Μετά τον ρωμαϊκό βωμό ήρθε η μικρή εκκλησούλα της Αγίας Τριάδας: χτισμένη στη σκιά της αιωνόβιας βελανιδιάς στα χρόνια της τουρκοκρατίας διαλύθηκε το 1961 για να προχωρήσει η ανασκαφή.

 

Στο μεταξύ το ανάκτορο έγινε νταμάρι και χτίστηκαν με τις πέτρες του τα χωριά της περιοχής, τελευταία από όλα στη δεκαετία του είκοσι η ίδια η Βεργίνα.

 Αγγελική Κοτταρίδη

 

Ευρωπός - Europos

 

ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ Η ΠΟΛΙΣ 

© Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς

1 [Μάαρκον Μινύκιον] Κ̣ο̣ΐ̣ν̣τ̣ο̣υ̣ υ̣ἱ̣ὸ̣ν

[Ῥ]οῦ[φ]ον σ[τρ]ατηγὸν

[ὕπατ]ον Ῥωμαίων νικήσαντα τὸ[ν]

πρὸς Γαλάτας Σκορδί-[στας] καὶ

Βέσσους καὶ τοὺς λοιποὺς Θρᾶϊκας

πόλεμον

[τὸν αὑτ]ῶν εὐεργέτην ἀρετῆς ἕνεκεν

καὶ εὐνοίας

5  Εὐρωπαίων ἡ πόλις. 

Η αρχαία πόλη της Ευρωπού, βρίσκεται ΝΑ του όρους Πάικου στα δυτικά του ποταμού Αξιού. Η θέση της εξασφάλιζε τον έλεγχο και την επικοινωνία του φυσικού υδάτινου δρόμου μεταξύ του Αιγαιακού νότου με τη βαλκανική ενδοχώρα. Τα πυκνά δάση της περιοχής και οι δυνατότητες μεταφοράς της ξυλείας διαμέσου του Αξιού, συνέβαλαν στην πρώιμη ανάπτυξή της, ως ενδιάμεσου εμπορικού σταθμού με τη νοτιότερη Ελλάδα. Οι παλαιότερες ενδείξεις κατοίκησης προέρχονται από τον προϊστορικό οικισμό (περίπου στο 3000 π.Χ), που έχει μορφή λόφου και βρίσκεται στο κέντρο του χωριού.

 

Στη διάρκεια των κλασικών χρόνων περιλαμβάνεται στη διοικητική περιφέρεια της Βοττιαίας και υπάρχει αναφορά για την πόλη από τον Θουκυδίδη, κατά την εξιστόρηση των γεγονότων του Πελοποννησιακού πολέμου. Η ζωή της συνεχίσθηκε στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, με την πόλη και την ύπαιθρο χώρα της, να δοκιμάζεται από αλλεπάλληλες εχθρικές επιδρομές. Αδιάψευστοι μάρτυρες των άγνωστων πολεμικών και ιστορικών γεγονότων, είναι η τιμητική αναγνώριση Ρωμαίων αξιωματούχων, που συνέβαλαν στην επιτυχή απώθηση των εισβολέων με το στήσιμο ανδριάντων εκ μέρους της Ευρωπαίων πόλεως, για τη σωτηρία της.

 

Ανασκαφικά και τυχαία ευρήματα συμπληρώνουν στοιχεία για πτυχές της δημόσιας, ιδιωτικής, οικονομικής και θρησκευτικής ζωής της πόλης.

 

Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει ανασκαμμένο τμήμα του νεκροταφείου της Ευρωπού, όπου η καλή διατήρηση υπέργειων δομικών κατασκευών και περιβόλων, παρείχε δυνατότητες παρακολούθησης της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, με την τελευταία να ανιχνεύεται αποτυπωμένη στην επιλογή της κατηγορίας, του μεγέθους, του υλικού κατασκευής των ταφικών μνημείων (Μακεδονικός, λαξευτός ή πλινθόκτιστος καμαροσκέπαστος, ή απλός κεραμοσκεπής) στη διάρκεια μεγάλου χρονικού διαστήματος χρήσης, από τα κλασικά χρόνια μέχρι τα παλαιοχριστιανικά χρόνια (4ος π.Χ.- 4ος-6ος).

 

Παράλληλα ο πλούτος, η ποικιλία, η ποσότητα, η εκλεπτυσμένη καλαισθησία και η ποιότητα των προσωπικών αντικειμένων, που εναποτέθηκαν ως κτερίσματα στους τεθνεώτες, αποτελούν αποκαλυπτικά τεκμήρια για το εύρος των πολιτισμικών και εμπορικοοικονομικών επαφών, το βιοτικό επίπεδο, τις επαγγελματικές ασχολίες και την καθημερινότητα των πολιτών της Ευρωπού, που παρέμεινε στη διάρκεια της ιστορίας της, περιφερειακή πόλη της Μακεδονικής ενδοχώρας.

 

Η τύχη της αποκάλυψης των σπανιότατα διασωθέντων υπέργειων ταφικών κατασκευών σε ανασκαφές σύγχρονων αστικών κέντρων, που αποτέλεσε το έναυσμα της ανασκαφικής έρευνας στην Ευρωπό, τεκμηριώνει την αδιάσπαστη συνέχεια της ταφικής τελετουργίας και της εθιμικής διαδικασίας, που μαρτυρούνται από την αρχαιοελληνική γραμματεία μέχρι την εποχή μας, δηλαδή την τέλεση των τρίτων,των ένατων ,των τεσσαρακοστών και των ενιαυσίων  καθώς και των επιμνημόσυνων γευμάτων, ως μέρος της κληρονομιάς του ειδωλολατρικού κόσμου στον χριστιανισμό.

 

Συντάκτης

Θώμη Σαββοπούλου

  

Τα Καλίνδοια,μια αρχαία πόλη στην Μακεδονία

 

Η Στήλη των Καλινδοίων

Ανάθημα του ιερέως Αγαθάνορος στον Ασκληπιό και τον Απόλλωνα. Απλή μαρμάρινη ενεπίγραφη στήλη. Η επιγραφή αποτελεί κατάλογο ιερέων του Ασκληπιού στα Καλίνδοια. 

 Εξαιρετικά σημαντική επιγραφή, από την οποία ταυτίστηκε για πρώτη φορά ο αρχαιολογικός χώρος του Καλαμωτού με τα αρχαία Καλίνδοια.

Σύμφωνα με το κείμενο, ο ιερέας Αγαθάνωρ αφιερώνει στον θεό Απόλλωνα, την κύρια θεότητα των Καλινδοίων, τη συγκεκριμένη στήλη με τα ονόματα τριάντα συνολικά ιερέων του Ασκληπιού.  

Κείμενο επιγραφής

[Ἀγαθά]νωρ Ἀγάθων[ος]

[ἱερητε]ύσας <ας>Ἀσκληπιῶι,

[Ἀπόλλ]ωνι ἀνέθηκεν.

[Οἳδε]ἱερεῖς ἐγένοντο

5 [ἀφ'ο]ὗ βασιλεύς Ἀλέξαν-

δρος ἔδωκε Μακεδόσι

Καλίνδοια καὶ τὰ χωρία

τὰ περὶ Καλίνδοια Θαμίσ-

κιαν, Καμακαίαν, Τριπο-

10 ᾶτιν: Σίβρας Ἡροδώρου,

Τρωΐλος Ἀντιγόνου,

Καλλίας Ἀπολλωνίου,

Ἱκκότας Γύρτου,

Ἡγήσιππος Νικοξένου,

15 Λυκοῦργος Νικάνορος,

Ἀγαθάνωρ Ἀγάθωνο[ς],

Μενέλαος Μενάνδ[ρου],

Ἀντίγονος Μενάνδρ[ου],

Ἀντιμένων Μενάνδρ[ου],

20 Κράτιππος Εὐρυτίο[υ],

Γῦλις Εὐ(ρ)υτίου,

Κανούν Ἀσσα[_]μίκου,

Κερτίμμας Κρίθωνο[ς],

Φιλώτας Λεων[ίδου],

25 Πτολέμμας Μ[_ _ _ _ _],

Μύας Φιλίς[κου],

Ἁμερίας Κυδ[ία],

Πάσων Σκύθ[ου],

Φίλαργος Μενά[νδρου],

30 Γυδίας Κρίθων[ος],

Φιλόξενος Ε[_ _ _ _ _],

Περδίκκας Ἀμμα[δίσκου],

Νικάνωρ Νικά[νορος],

Νικάνωρ Σώς[ο]υ,

35 Fαδδῦς Ἀστίων[ος],

Ἀντιφάνης Σώς[_ _ _ _],

Παρμενίων Ἀλ[_ _ _]

Γλαυκίας Δαβρ[εία],

Ἅρπαλος Φα[_ _ _ _].

Στοιχεία εκθέματος

Χρονολόγηση:Ελληνιστική περίοδος, 334-304π.Χ

Τόπος Εύρεσης: Καλίνδοια

Διαστάσεις:

πλάτος: 0,37 μ., ύψος: 1,38 μ.

Υλικό:Μάρμαρο

Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης 

Το αρχαιολογικό έργο στην Μακεδονία και την Θράκη

 

36η Επιστημονική Συνάντηση | 28-29 Μαρτίου 2024

 

H 36η ετήσια Αρχαιολογική Συνάντηση για το Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη θα διεξαχθεί στις 28-29 Μαρτίου 2024 διά ζώσης στην Αίθουσα Τελετών του Παλαιού Κτηρίου της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.

 

Θα παρουσιαστεί το ετήσιο αρχαιολογικό έργο, μέσα από 73 ανακοινώσεις σχετικές με την έρευνα που διεξάγεται στον βορειοελλαδικό χώρο, από τον Έβρο ως την Καστοριά.

 

Η οργάνωση της 36ης Συνάντησης γίνεται σε συνεργασία των Εφορειών Αρχαιοτήτων και των Αρχαιολογικών Μουσείων της Μακεδονίας και της Θράκης με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Τομέας Αρχαιολογίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας).

 

Θα υπάρχει και δυνατότητα διαδικτυακής παρακολούθησης μέσω ΖΟΟΜ Μeetings στον ακόλουθο σύνδεσμο: 

 https://authgr.zoom.us/j/96847226612?pwd=Y00wRFBzWk9nK1ZBMEIvTDlXUUFUQT09#success

 

Meeting ID: 968 4722 6612

 

Passcode: 2155754

Πρόγραμμα συνεδρίου εδώ

Αναβάθμιση υποδομών στον αρχαιολογικό χώρο Ολύνθου

 

Ψηφιδωτό δάπεδο στην Αρχαία Όλυνθο 

Στην αναβάθμιση του αρχαιολογικού χώρου της Ολύνθου σε επίπεδο φωτισμού, αλλά και υποδομών ασφάλειας προχωρά το Υπουργείο Πολιτισμού με σκοπό την ασφαλή κίνηση επισκεπτών και θεατών στην ιπποδάμεια αρχαία πόλη, χώρο που συμμετέχει ετησίως στις εκδηλώσεις του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός».

 

Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, δήλωσε: «Τα έργα αναβάθμισης στον αρχαιολογικό χώρο της Ολύνθου εντάσσονται στο πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού για τη βελτίωση χώρων και υποδομών, με σκοπό τη φιλοξενία εκδηλώσεων σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, στη Χαλκιδική. Το έργο έχει συνολικό προϋπολογισμό 1.091.612 ευρώ και χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης και περιλαμβάνει επεμβάσεις για τη βελτίωση της προσβασιμότητας προς τον αρχαιολογικό χώρο, αλλά και επεμβάσεις για τον φωτισμό και την ασφάλεια.

 Από το 1990, που ξεκίνησε η αναστήλωση των μνημείων και η ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ολύνθου μέχρι σήμερα, έχουν αποκατασταθεί αρκετά οικοδομικά τετράγωνα και τρία δημόσια κτήρια της κλασικής πόλης, αποδίδοντας στο κοινό έναν διαμορφωμένο αρχαιολογικό χώρο, με μεγάλη επισκεψιμότητα. Με τη βελτίωση των υποδομών αναβαθμίζουμε αισθητικά και λειτουργικά τον μοναδικό αυτόν αρχαιολογικό χώρο της Κεντρικής Μακεδονίας, που φιλοξενεί ποικίλες εκδηλώσεις κατά τους θερινούς μήνες. Αποτελεί πολιτική μας ο εμπλουτισμός, η αναζωογόνηση και η αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος, με την όσμωση δράσεων σύγχρονης πολιτιστικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας, στοχεύοντας στην ανάδειξη και αξιοποίηση του συνόλου του πολιτιστικού κεφαλαίου της πατρίδας μας».

 

H μελέτη φωτισμού έχει σκοπό την ασφαλή κίνηση των επισκεπτών, την ανάδειξη των εξωτερικών διαδρομών, της κεντρικής πλατείας και της φύτευσης. Προβλέπεται γενικός φωτισμός διαδρομών και οδού προς το Μουσείο του αρχαιολογικού χώρου και φωτισμός σε διαμορφώσεις πρασίνου και κήπου. Η μελέτη συστημάτων ασφαλείας περιλαμβάνει προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα για  την προστασία από πυρκαγιά με τοποθέτηση δικτύου καμερών, οι οποίες θα λειτουργούν μέσω ασύρματου τηλεπικοινωνιακού συστήματος, ώστε να είναι δυνατός ο έλεγχος και η λειτουργία τους σε πραγματικό χρόνο από οπουδήποτε και από εξουσιοδοτημένο χρήστη μέσω κωδικού ασφαλείας. 

Προβλέπεται δυνατότητα ηχητικής ενημέρωσης και παροχής οδηγιών προς τους επισκέπτες, αλλά και η τοποθέτηση ενημερωτικών πινακίδων για την καθοδήγηση των επισκεπτών.

 

Η αρχαία πόλη της Ολύνθου ιδρύθηκε, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, στα μέσα του 7 ου αι. π.Χ. από τους Βοττιαίους και το 479 π.Χ. καταστράφηκε από τους Πέρσες. Το 432 π.Χ. ο Βασιλιάς των Μακεδόνων Περδίκκας Β΄ έπεισε τους κατοίκους πολλών παραθαλάσσιων πόλεων της Χαλκιδικής να συνοικισθούν στην Όλυνθο, η οποία αποτέλεσε την πολυανθρωπότερη και πλουσιότερη πόλη της περιοχής. Κατείχε πρωταγωνιστικό ρόλο στα πολιτικά γεγονότα της Χαλκιδικής έως το 348 π.Χ., οπότε καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τον Φίλιππο Β΄. Η πόλη είναι κτισμένη πάνω στο βόρειο λόφο σύμφωνα με το ιπποδάμειο σύστημα. 

Κατά την ανασκαφική έρευνα (1928-1938) από την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή, ερευνήθηκε το μεγαλύτερο τμήμα της πόλης και ήλθε στο φως ένα από τα καλύτερα δείγματα πολεοδομικού σχεδιασμού και οικιστικής αρχιτεκτονικής (περισσότερες από 100 κατοικίες) από την κλασική εποχή. Στο νότιο τμήμα του λόφου εντοπίστηκαν κτήρια δημόσιου χαρακτήρα. Στο νοτιοανατολικό τμήμα, έξω από τα τείχη της πόλης εντοπίστηκε ο νεότερος τομέας της, κτισμένος μετά το 379 π.Χ., επίσης με το ιπποδάμειο σύστημα, όπου βρέθηκαν πλούσιες κατοικίες με συμβατικές ονομασίες όπως Έπαυλη της Αγαθής Τύχης, του Ηθοποιού, των Δίδυμων Ερώτων, κοσμημένες με εντυπωσιακά ψηφιδωτά δάπεδα.

Αρχαία Όλυνθος:Μια αρχαία πόλη της Μακεδονίας από ψηλά

Η χρυσή λάρνακα της Μήδας

 

Η χρυσή λάρνακα της Μήδας

© Υπουργείο Πολιτισμού

Η χρυσή λάρνακα που λίγο υπολείπεται σε μέγεθος από εκείνη του Φιλίππου περιείχε το χρυσό διάδημα και τα καμένα οστά μιας νεαρής γυναίκας 22-23 χρονών, προφανώς συζύγου του νεκρού βασιλιά. Αφού, όπως δείχνει η μελέτη της κατασκευαστικής δομής του τάφου, ο προθάλαμος ολοκληρώθηκε μαζί με το θάλαμο και αφού το μνημείο έκλεισε και δεν ξανάνοιξε ποτέ, είναι προφανές ότι και οι δύο νεκροί θάφτηκαν μαζί. Αυτό αποκλείει την ταύτιση της νεκρής του προθαλάμου με την τελευταία σύζυγο του Φιλίππου Β΄ την ανιψιά του Αττάλου, την Κλεοπάτρα που θα πρέπει να σκοτώθηκε κάπως αργότερα, μετά την εκτέλεση του ισχυρού συγγενή της.

Απομένει η Μήδα, η θυγατέρα του βασιλιά των Γετών Κοθήλα, η Θράκισσα πριγκίπισσα που ο Φίλιππος παντρεύτηκε, όταν γύριζε από την εκστρατεία στη Σκυθία, το 339 π.Χ. και την ώρα του θανάτου της θα ήταν 20-25 χρόνων. Υπακούοντας στο έθιμο της φυλής της που, όπως καταγράφει ο Ηρόδοτος, όριζε οι γυναίκες των επιφανών να συνοδεύουν τους συζύγους τους στον θάνατο, η νεαρή ξένη φαίνεται πως αυτοκτόνησε, όταν δολοφονήθηκε ο βασιλιάς. Ακολουθώντας τον άντρα και κύριό της στις φλόγες της νεκρικής πυράς και στον τάφο, συντρόφισσα για πάντα της κλίνης του βασιλιά στον Άδη, έγινε για τους Μακεδόνες, που οπωσδήποτε δεν ήταν εξοικειωμένοι με τέτοια δείγματα αφοσίωσης, μια νέα Άλκηστη, πρότυπο συζυγικής αρετής και πίστης.

Μεγάλο δωδεκάκτινο αστέρι κοσμεί το καπάκι της λάρνακας

Αυτός φαίνεται να είναι ο λόγος που ο Αλέξανδρος, ο νέος βασιλιάς, την τίμησε τόσο πολύ, δίνοντάς της στο ταξίδι χωρίς γυρισμό δώρα αμύθητης αξίας. 

 

Συντάκτης

Αγγελική  Κοτταρίδη

Η χρυσελεφάντινη κλίνη του Αλεξάνδρου Δ΄

 

 Ο νεαρός σάτυρος οδηγεί παίζοντας το σουραύλι του το θεϊκό ζευγάρι του Διονύσου με τη σύντροφό του  

Τοποθετημένη στο θάλαμο του τάφου μπροστά από το λίθινο βάθρο με την τεφροδόχο η κλίνη αυτή έμοιαζε αρκετά με εκείνες του Φιλίππου, μολονότι η διακόσμησή της που περιοριζόταν στην εμπρός πλευρά ήταν λιγότερο πλούσια.

 

Ανάγλυφο γενειοφόρου με ανατολίτικη φορεσιά  

Στις βαθιές ζωφόρους δεν υπάρχουν πολυπρόσωπες παραστάσεις αλλά το τυπικό θέμα του διασπαραγμού με γρύπες και άλλα αγρίμια που δεν διατηρούνται σε καλή κατάσταση με συνέπεια να μην είναι δυνατή η ανάπλασή τους. Μια καινοτομία είναι η παρουσία ανάμεσα στις έλικες των επικράνων ανάγλυφων γενειοφόρων μορφών με την ανατολίτικη φορεσιά και τον φρυγικό σκούφο, που ίσως ταυτίζονται με τον θεό Σαβάζιο, μια θρακική παραλλαγή του Διόνυσου.

 

Ανάγλυφες μορφές γενειοφόρων διακοσμούσαν τα επίκρανα  

Ωστόσο το πιο σημαντικό στοιχείο είναι η παράσταση που αναπτυσσόταν στην στενή ζωφόρο στην επάνω τραβέρσα της κλίνης. Εδώ σε ένα εξαιρετικά κομψό ελεφαντοστέϊνο ανάγλυφο, ένα αληθινό μικροσκοπικό αριστούργημα στο οποίο αποτυπώνεται με μοναδικό τρόπο όλη η αβρότητα και η εκλέπτυνση της τέχνης των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, εμφανίζεται χαμογελαστός και χρυσοστεφανωμένος ο Διόνυσος, γενειοφόρος, με τη δάδα στο ένα χέρι, αγκαλιάζοντας τρυφερά τη γοητευτική συντρόφισσά του από τον ώμο με το άλλο, να προχωρεί στο γλέντι. Ένας νεαρός σάτυρος οδηγεί το θεϊκό ζευγάρι παίζοντας το σουραύλι του, ενώ σάτυροι και μαινάδες στροβιλίζονται εκστατικοί σε έναν τόπο ιερό που τον ορίζουν χορηγικοί τρίποδες.

 

Το ελεφαντοστέινο ανάγλυφο του νεαρού σατύρου  

Δυστυχώς οι περισσότερες μορφές χάθηκαν και αυτές που σώζονται είναι πολύ διαβρωμένες ωστόσο στο σύμπλεγμα του Διόνυσου που σαν από θαύμα μας σώθηκε σε εξαιρετική κατάσταση μπορούμε να αναγνωρίσουμε την απαράμιλλη ποιότητα και την εκπληκτική ακρίβεια της επεξεργασίας. Χαρακτηριστικό της προσοχής που δόθηκε και στην τελευταία λεπτομέρεια, αλλά και του επιπέδου τελειότητας στο οποίο είχε φτάσει η τεχνική της επεξεργασίας του ελεφαντόδοντου στα χρόνια αυτά είναι το γεγονός ότι ο λιλιπούτειος αυλός που έχει πάχος μόλις ένα χιλιοστό ήταν διάτρητος. 

Ο χρυσοστεφανωμένος Διόνυσος αγκαλιάζει τη σύντροφό του προχωρώντας προς το γλέντι.  

Χρονολόγηση:   310 π.Χ.

    Τόπος Εύρεσης: τάφος του Αλεξάνδρου Δ', Αιγές

   Υλικό: Χρυσός, Ελεφαντοστό  

 ©  Υπουργείο Πολιτισμού 

Νυμφαίο - Σχολή Αριστοτέλους

 

Στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας  Μίεζας εντάσσεται και ο αρχαιολογικός χώρος του Νυμφαίου που βρίσκεται στη θέση Ισβόρια, πάνω στο δρόμο που οδηγεί από το χωριό Κοπανός προς την επαρχία της Νάουσας του Νομού Ημαθίας. Πρόκειται για ένα φυσικό τοπίο που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με την ομορφιά του. Ο χώρος αυτός έχει ταυτιστεί με τη Σχολή του Αριστοτέλους. Εδώ, ο μελλοντικός βασιλιάς της  Μακεδονίας μαζί με έναν εκλεκτό κύκλο μαθητών από γόνους ευγενών μακεδονικών οικογενειών μυήθηκε στη φιλοσοφία και στην ποίηση, στα μαθηματικά και τις φυσικές επιστήμες. Ο Μέγας Αλέξανδρος παρέμεινε στη Σχολή μέχρι το 340 π.Χ., οπότε επέστρεψε στην Πέλλα για να ασκήσει καθήκοντα αντιβασιλέα, κατά την απουσία του πατέρα του.

 

Η επίδραση της αριστοτελικής σκέψης στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του νεαρού διαδόχου, αλλά και στη φιλοσοφία ζωής που είχε ο μετέπειτα κοσμοκράτορας για την ηθική και την πολιτική, γνωρίζουμε πως στάθηκε καθοριστική. Παρά το σύντομο χρονικό διάστημα λειτουργίας της Σχολής, τρία μόλις χρόνια, η συνύπαρξη στο χώρο αυτό του Αριστοτέλη, μιας από τις μεγαλύτερες σε παγκόσμιο επίπεδο πνευματικές φυσιογνωμίες, και του Αλέξανδρου, της γοητευτικότερης ίσως προσωπικότητας του αρχαίου κόσμου, αναδεικνύει τη Σχολή Αριστοτέλους ως ένα ιστορικό τόπο με παγκόσμια ακτινοβολία.

 

Οι αρχαίοι συγγραφείς Πλούταρχος (Αλέξ. 7) και Πλίνιος (Nat. Hist. XXXI,30) αναφέρονται στα κείμενα τους στη Σχολή του μεγάλου φιλοσόφου, που προσκλήθηκε από το Φίλιππο Β΄ να αναλάβει την αγωγή του δεκατριάχρονου τότε γιου του, Αλέξανδρου (343/2 π.Χ.).

 

Ο Πλούταρχος, περιγράφοντας στο Βίο του Αλεξάνδρου το χώρο που επιλέχτηκε για την ίδρυση της βασιλικής Σχολής, αναφέρει το ''περί Μίεζαν Νυμφαίο'', δηλαδή το Νυμφαίο κοντά στη Μίεζα, με τους υπόσκιους περιπάτους και τις λίθινες έδρες, που σώζονταν ακόμη στην εποχή του και επισημαίνει μάλιστα ότι επιδεικνυόταν ως αξιοθέατο.

 

Ο χώρος είχε γίνει γνωστός στην έρευνα από το Γάλλο περιηγητή  Delacoulonce στα μέσα του 19ου αι. αλλά το 1965 καθαρίστηκε για πρώτη φορά από τη βλάστηση και ένα τμήμα του ανασκάφτηκε τα επόμενα χρόνια από το Φώτη Πέτσα, ο οποίος, συνδυάζοντας εύστοχα τις γραπτές πηγές, τις τοπογραφικές παρατηρήσεις και τα ανασκαφικά δεδομένα, ταύτισε τη θέση με τη Σχολή του Αριστοτέλους.

 

Συντάκτης

Ε. Ψαρρά, Αρχαιολόγος

Οι Έλληνες:Από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο

The Greeks:From Agamemnon to Alexander the Great  

Η έκθεση «Οι Έλληνες:Από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο» εγκαινιάζεται στις 19 Δεκεμβρίου 2023 στον πρώτο της σταθμό, το Hunan Museum στην πόλη Τσανγκσά, ξεκινώντας έτσι το μεγάλο ταξίδι της στην Κίνα. Το Hunan Museum, ένα από τα σημαντικά μουσεία της χώρας προσελκύει περισσότερους από τέσσερα εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. 

 

Η έκθεση περιέχει περισσότερα από εκατόν εβδομήντα (170) εκθέματα, τεχνουργήματα της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής, ζωγραφικής και κοσμηματοτεχνίας, που προέρχονται από 14 ελληνικά μουσεία και συλλογές. Μετά την παρουσίασή της στο Hunan Museum (18 Δεκεμβρίου 2023 έως 18 Μαΐου 2024) θα ταξιδέψει στο Nanjing Museum στην Nanjing (Iούνιος έως Νοέμβριος 2024), ενώ θα ακολουθήσει το Capital Museum στο Πεκίνο (Δεκέμβριος 2024 έως Μάιος 2025). 

 

Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Είναι χαρά μας, ότι η έκθεση «Οι Έλληνες:Από τον Αγαμέμνονα στον Μέγα Αλέξανδρο», ανοίγει τις πύλες της στο Μουσείο Χουνάν της Τσανγκσά στην Κίνα.

 

Είναι ένα πολύτιμο ταξίδι στον ελληνικό κόσμο. Ξεκινά από το 6000 π.Χ περίπου και ξεδιπλώνεται μέχρι τον 2ο αιώνα π.Χ., από την προϊστορική εποχή μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια. Δεν πρόκειται για απλή παράθεση εκθεμάτων από την κάθε περίοδο αλλά καταδεικνύει την ουσιαστική συνοχή των περιόδων μεταξύ τους και των μνημείων που αυτές κατέλιπαν.

 

Η παρουσίαση της έκθεσης στην Κίνα, σε έναν λαό  με έναν από τους αρχαιότερους πολιτισμούς επισημαίνει τη σύσφιγξη, την εμβάθυνση και τη συνεργασία των σχέσεων των δύο χωρών στο πεδίο του πολιτισμού. Όπως δήλωσα στην πρόσφατη επίσκεψή μου στην Κίνα, “η γνώση του αρχαίου κόσμου και η ευαισθητοποίηση των λαών μας συνιστά το μεγαλύτερο όπλο για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων. Οι αρχαίες παραδόσεις μας μπορούν να αποτελέσουν έμπνευση για την ανανέωση, με σύγχρονους τρόπους, της πολιτιστικής και δημιουργικής βιομηχανίας”.

 

Ο ελληνικός πολιτισμός συνεγείρει και εμπνέει και τη Δύση και  την Ανατολή».