Πώς έθαβαν τους νεκρούς στην αρχαία Πέλλα

 

Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τη μελέτη 100 τάφων της νότιας πτέρυγας του νεκροταφείου της αγοράς

 

Η αγορά, που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της αρχαίας Πέλλας, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα δημόσια κτίρια του αρχαίου κόσμου κατά την ελληνιστική περίοδο.

Πρόκειται για έναν αρχαιολογικό χώρο που αποτελεί φάρο φωτεινό και συμβάλλει ουσιαστικά στην εξέλιξη της επιστήμης της αρχαιολογίας και στον εμπλουτισμό της γνώσης μας για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Οι συστηματικές ανασκαφές που ξεκίνησαν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 έφεραν στο φως το μεγαλύτερο μέρος του συγκροτήματος και τους γειτονικούς του δρόμους, στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής ανασκαφής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Το συγκρότημα της αγοράς, που κτίστηκε το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. ήταν ενταγμένο στο ιπποδάμειο πολεοδομικό σχέδιο καταλαμβάνοντας μία έκταση περίπου 70.000 τ.μ. Αναπτυσσόταν γύρω από μεγάλη κεντρική πλατεία, με στοές στις τέσσερις πλευρές και ορθογώνιους χώρους πίσω τους. Στους χώρους αυτούς εντοπίστηκαν εργαστήρια και καταστήματα κεραμικής, κοροπλαστικής και μεταλλοτεχνίας, καταστήματα πώλησης αγγείων και αρωματικών ελαίων, λαδιού, κρεοπωλεία, ιχθυοπωλεία και χώροι όπου συνέρχονταν σώματα αρχόντων, ιδίως στη βόρεια πτέρυγα. Τέλος, στη νοτιοδυτική γωνία της αγοράς ήρθε στο φως το δημόσιο αρχείο της Πέλλας.

Σε τομές που έγιναν για τη διερεύνηση των οικοδομικών φάσεων διαπιστώθηκε η ύπαρξη προγενέστερου νεκροταφείου των κλασικών χρόνων, που ήταν σε χρήση από το τέλος του 5ου έως και λίγο μετά τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ.

 

Μεγάλη πυκνότητα τάφων

 

Στο πλαίσιο των μελετών τους οι επιστήμονες επικεντρώθηκαν πρόσφατα στη διερεύνηση 100 τάφων της νότιας πτέρυγας, που ήρθαν στο φως από το 1999 έως και το 2017.

Στο εξεταζόμενο τμήμα του νεκροταφείου παρατηρείται σχετικά μεγάλη πυκνότητα τάφων. Η σήμανσή τους γινόταν με τύμβους, οι οποίοι είναι στις περισσότερες περιπτώσεις ολοκληρωτικά κατεστραμμένοι λόγω της μεταγενέστερης ανοικοδόμησης του κτιριακού συγκροτήματος της αγοράς. Ορισμένοι από τους τύμβους ήταν οριοθετημένοι περιμετρικά με αδρούς λίθους.

Οι περισσότεροι από τους τάφους είναι τετράπλευροι λαξευτοί στον μαλακό φυσικό βράχο, χαρακτηριστική μορφή που εμφανίζεται στην Πέλλα και αλλού από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου έως και τους Ελληνιστικούς χρόνους. Στο αρχικό ωοειδές ή ακανόνιστο λάξευμα ανοιγόταν τετράπλευρη ορθογώνια ή τραπεζιόσχημη ταφική θήκη μικρότερου μεγέθους, γύρω από την οποία συχνά λαξεύονταν αναβαθμοί σε μια ή και περισσότερες πλευρές. Ο σκελετός τοποθετούνταν στο όρυγμα σε ύπτια στάση, κυρίως με προσανατολισμό Α-Δ και μικρή απόκλιση ΒΑ-ΝΔ. Οι γυναίκες, όπως συνήθως συμβαίνει στα νεκροταφεία της Μακεδονίας, τοποθετούνταν -όχι όμως πάντα- με την κεφαλή προς τα ανατολικά και οι άνδρες προς τα δυτικά. Από τη μελέτη των οστών, που είναι υπό εξέλιξη, επιβεβαιώνεται ότι στο συγκεκριμένο τμήμα του νεκροταφείου οι παιδικές και γυναικείες ταφές είναι πολύ περισσότερες από τις ανδρικές.

Στο νεκροταφείο της νότιας πτέρυγας απαντούν και άλλοι τύποι τάφων, όπως κεραμοσκεπείς, καλυβίτες, εγχυτρισμοί και ενταφιασμοί σε πήλινες σαρκοφάγους. Οι καύσεις είναι πολύ σπάνιες.

 

Τα κτερίσματα

Στις αδιατάρακτες ταφές τα κτερίσματα είναι σχετικά περιορισμένα. Ωστόσο, σπανίως απαντούν και ταφές με περισσότερα κτερίσματα, όπως μία παιδική. Τα κτερίσματα τοποθετούνταν συνήθως στα πόδια, στη λεκάνη και στα χέρια. Στην κεφαλή βρίσκονται νομίσματα και ενώτια και στους ώμους πόρπες που συγκρατούσαν τα ενδύματα. Τμήματα κατακερματισμένων αγγείων και άλλα ευρήματα που χρησιμοποιούνταν σε τελετές εναγισμών ή αποτελούσαν κτερίσματα προγενέστερων ταφών, ρίχνονταν συχνά στο γέμισμα των τάφων με χώμα και πέτρες. Με το νεκροταφείο μπορούν να συνδεθούν και αρκετά μεμονωμένα ευρήματα που εντοπίστηκαν στις επιχώσεις των δρόμων και των δωματίων της αγοράς.Τα αγγεία, όπως είναι αναμενόμενο, αποτελούν το συνηθέστερο εύρημα. Τα περισσότερα από αυτά ανήκουν στην κατηγορία της λεπτής κεραμικής, ιδίως της μελαμβαφούς και ερυθρόμορφης.

 

Ειδώλια ήρθαν στο φως κυρίως σε παιδικές και γυναικείες ταφές. Απαντούν περιστέρια, καθιστές και όρθιες γυναικείες μορφές, παιδικές μορφές, Σάτυροι, πετεινοί, ζώα και ελάχιστες προτομές. Πρόκειται για τύπους γνωστούς από μεγάλα κέντρα κοροπλαστικής της εποχής, όπως τη Βοιωτία, την Όλυνθο και άλλα. Τα ειδώλια ερμηνεύονται συνήθως ως παιχνίδια ή αντικείμενα με προστατευτικό-αποτροπαϊκό χαρακτήρα. Αν και τα περισσότερα αποτελούν πιθανότατα προϊόντα τοπικών εργαστηρίων, δύο ειδώλια, ένθρονης γυναικείας μορφής και ανακεκλιμένου συμποσιαστή ήταν εισηγμένα, πιθανώς από την Κόρινθο.

 

Εκτός από πήλινα αγγεία, τους νεκρούς των εξεταζόμενων τάφων συνόδευαν και κοσμήματα. Ειδικότερα, βρέθηκαν αργυρά ενώτια, χάλκινα ψέλια, δαχτυλίδια, ψήφοι περιδεραίων, και αρκετές τοξωτές χάλκινες πόρπες. Σε χάλκινο δαχτυλίδι που ήρθε στο φως σε παιδική ταφή, πιθανώς αγοριού, εικονίζεται έκτυπη μορφή σκύλου που βαδίζει.

 

Στα μετάλλινα αντικείμενα των τάφων συγκαταλέγονται σιδερένιες αιχμές ακοντίων και δοράτων, σιδερένιες και χάλκινες στλεγγίδες, σιδερένιο εγχειρίδιο, χάλκινα ωτογλύφανα, κρίκοι, τμήματα χάλκινων αγγείων και άλλα.

 

Νομίσματα ήρθαν στο φως μόνο σε 26 τάφους, που αποτελούν περίπου το 26% του ευρύτερου συνόλου. Όταν βρίσκονται στο στόμα ή στα χέρια του νεκρού, συνήθως συνδέονται με τον «χαρώνειο οβολό», αν και οι συγκεκριμένες αργυρές ή χάλκινες υποδιαιρέσεις συνήθως δεν αντιστοιχούν σε οβολούς. Τα νομίσματα των εξεταζόμενων τάφων, όπως είναι αναμενόμενο, είναι κυρίως κοπές Μακεδόνων βασιλέων.

 

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ακόμη η εύρεση αστραγάλων που είχαν τοποθετηθεί στον θώρακα και στη λεκάνη των σκελετών σε αρκετές ταφές. Οι αστράγαλοι αποτελούν αντικείμενα με ποικίλες ερμηνείες, που απαντούν κυρίως σε παιδικούς και γυναικείους τάφους. Ταυτίζονται συνήθως με παιχνίδια, αλλά και με αντικείμενα με θρησκευτικό ή συμβολικό και προφυλακτικό χαρακτήρα.

 

Ο Ιωάννης Ακαμάτης

 

Δυστυχώς, ο άοκνος διευθυντής της πανεπιστημιακής ανασκαφής της αγοράς, Ιωάννης Ακαμάτης, που πρόσφατα έφυγε από κοντά μας δεν πρόλαβε να δει ολοκληρωμένη τη συγκεκριμένη μελέτη. Ωστόσο, όπως τονίζει ο γιος του και αρχαιολόγος Νίκος Ακαμάτης: «είμαι σίγουρος ότι θα είναι ευτυχής, γνωρίζοντας ότι οι συνεργάτες και μαθητές του θα συνεχίσουν το έργο του ολοκληρώνοντας τις δημοσιεύσεις της αρχιτεκτονικής, της πλαστικής, της κεραμικής, της κοροπλαστικής, των νομισμάτων και των μετάλλινων και λοιπών αντικειμένων από την αγορά, που βρίσκονται σε εξέλιξη».

 

Κυριακή Τσολάκη,ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Βρέθηκε ο τάφος του Σωσθένη της Μακεδονίας

 

Στην 37η Επιστημονική Συνάντηση για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη παρουσιάστηκε μια άκρως ενδιαφέρουσα ανακοίνωση για την ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας, που όσοι την παρακολούθησαν, είτε διά ζώσης είτε διαδικτυακά, θα κατάλαβαν την ιδιαίτερη σημασία της για πολλές πτυχές της ιστορίας της αρχαίας Μακεδονίας.

Το ανέλπιστο εύρημα, όπως επισήμανε ο ανασκαφέας Δρ. Νικόλαος Β. Παππάς, αποκαλύφθηκε περίπου 3,5 χλμ. νοτιοδυτικά του κηρυγμένου αρχαιολογικού χώρου της Πέλλας, εντός του περιβάλλοντος που άλλοτε κάλυπτε η λίμνη των Γιαννιτσών. Κατά την ανασκαφή προέκυψαν πέντε ορύγματα και οκτώ αβαθείς ακανόνιστοι λάκκοι. Ένα από τα ορύγματα, το μόνο ορθογώνιο, ανοίχτηκε για να δεχτεί την ταφή ενός πολεμιστή, ηλικίας 40 και πλέον ετών, ο οποίος κηδεύτηκε μαζί με τον οπλισμό του, μία σιδερένια σάρισσα, ένα σιδερένιο δόρυ, ένα σιδερένιο ακόντιο, δύο σιδερένια μαχαιρίδια, μία σιδερένια στλεγγίδα και τρία πήλινα αγγεία, μια αρυβαλλοειδή λήκυθο με ερυθρόμορφο ανθέμιο, έναν μελαμβαφή σκύφο αττικού τύπου και ένα μελαμβαφές σκυφίδιο. Ο πολεμιστής, ως είθισται, καλυπτόταν με σάβανο, κατάλοιπα του οποίου διατηρήθηκαν στην επάνω επιφάνεια της σάρισσας. Επάνω από τον τάφο και γύρω από αυτόν βρέθηκαν κατάλοιπα των εναγισμών (μεταξύ των οποίων και δύο τεμαχισμένοι σκύλοι) που ακολούθησαν της ταφής και τη σφράγισαν.

Βορειοδυτικά του τάφου του πολεμιστή, σε άμεση γειτνίαση με αυτόν, σε άλλο μεγάλο ωοειδές όρυγμα, είχαν ταφεί σε επάλληλες στρώσεις: 4 άνθρωποι (ένας ενήλικας άνδρας, μία γυναίκα 15-20 ετών, δύο νεογέννητα βρέφη) και 16 ζώα ή τμήματα ζώων (4 άλογα, 7 σκύλοι, 1 κρανίο σκύλου και 4 γνάθοι: δύο σκύλων, ενός αιγοειδούς και ενός αλόγου). Δυτικά του παραπάνω ορύγματος ήρθαν στο φως άλλες 4 ταφές ζώων, 3 ολόκληρων αλόγων και 1 σκύλου.

Η παρουσία οκτώ αλόγων, τα οποία προφανώς ήταν περισσότερα, εάν υπολογιστούν και τα μεμονωμένα οστά που συλλέχθηκαν από την ερευνημένη περιοχή, η εκτροφή των οποίων ήταν πολυδάπανη και κατεξοχήν προνόμιο της ανώτερης τάξης, εύλογα, όπως ανέφερε ο ανασκαφέας, χαρακτηρίζουν τον νεκρό, τον οποίο συνόδευαν, ως ιππέα, με σημαντική κοινωνική προβολή και έντονη παρουσία στα πολιτικά και στρατιωτικά πράγματα της Μακεδονίας. Εκτός από έμβλημα υψηλής κοινωνικής θέσης, το άλογο συνδέεται και με την εξύψωση του επιφανούς νεκρού στη σφαίρα των ηρώων. Σύμφωνα με τον κ. Παππά, από τους διοργανωτές της ταφής υιοθετήθηκε ένα σπάνιο και ασυνήθιστο τελετουργικό με σαφείς αναγωγές στο ηρωικό παρελθόν, συγκεκριμένα στην περιγραφή της ταφής του Πατρόκλου στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας, όπου, εκτός από την προσφορά αλόγων και σκύλων, προσφέρονται προς τιμήν του νεκρού και αιχμάλωτοι Τρώες.

Τα ευρήματα της ανασκαφής, τόσο από το εσωτερικό των τάφων όσο και πάνω από αυτούς, τα οποία τοποθετούνται κυρίως στο πρώτο τέταρτο του 3ου αι. π.Χ. και δη προς το τέλος του, οδήγησαν τον ανασκαφέα στην ταύτιση του αξιωματούχου της ταφής με τον Σωσθένη, τον στρατηγό, που αν και ανακηρύχθηκε από τον στρατό βασιλιάς, υπό το βάρος των έκτακτων πολεμικών αναγκών, επειδή προφανώς είχε διακριθεί ως στρατηγός του Λυσιμάχου κατά τους πολέμους εναντίον των βαρβαρικών φύλων, εντούτοις ο ίδιος δεν αποδέχτηκε τον βασιλικό τίτλο και ζήτησε να τον αναγνωρίζουν ως στρατηγό και όχι ως βασιλιά, πράγμα το οποίο πιθανότατα τον ανέβασε ακόμα περισσότερο στην εκτίμηση των Μακεδόνων (Ιουστίνος 24.5). Παρόλο που ο ίδιος αρνήθηκε τον βασιλικό τίτλο, από τους χρονικογράφους συγκαταλέγεται στους βασιλείς της Μακεδονίας. Στο διάστημα των δύο χρόνων που κυβέρνησε τη Μακεδονία, από το 279 π.Χ. μέχρι τον θάνατό του το 277 π.Χ., ο Σωσθένης, σε αντίθεση με τους τρεις προηγούμενους ανίκανους βασιλείς, γόνους της δυναστείας των Αντιπατριδών (του Πτολεμαίου Κεραυνού, του αδελφού του Μελέαγρου και του Αντιπάτρου του επονομαζόμενου «Ετησία») κατάφερε να αποκρούσει τους Γαλάτες τόσο του Βόλγιου (279 π.Χ.) όσο και του Βρέννου (278 π.Χ.) και να σώσει τη Μακεδονία. Οι πηγές δεν αναφέρουν την αιτία θανάτου του. Εντούτοις, ορισμένοι μελετητές θεωρούν ότι πέθανε αμυνόμενος. Οι Μακεδόνες, όχι μόνο αναγνώρισαν το κύρος και την ικανότητά του, αλλά τον τίμησαν με ένα σπάνιο και ασυνήθιστο τελετουργικό με αναγωγές στο έπος. Για την ταύτιση με Γαλάτες αιχμαλώτους των τεσσάρων ατόμων που βρέθηκαν στο ίδιο όρυγμα με τα σκυλιά και τα άλογα, γεγονός που καθιστά την ταφή αποκλίνουσα, κοντά στην ταφή του Σωσθένη, ο ανασκαφέας, πέρα από το ιστορικό πλαίσιο, βασίστηκε και στην ομοιότητα που παρατηρείται ανάμεσα στην ασυνήθιστη στάση της γυναίκας με αντίστοιχες στάσεις σε τάφους Γαλατών. Όσο φρικτή και υπερβολική κι αν φαίνεται η πράξη της θυσίας αιχμαλώτων, εφαρμόζεται σε χαοτικές καταστάσεις, όταν οι θεσμοί καταλύονται και οι αξίες υπονομεύονται. Είναι το δίκαιο του πολέμου.

 

 Υπό το πρίσμα αυτό, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο, ερμηνεύεται καλύτερα και η παρουσία τόσων πολλών σκύλων στο τελετουργικό, η θυσία των οποίων, και δη ο αποκεφαλισμός και ο διαμελισμός ορισμένων, παραπέμπει, ως κατεξοχήν ζώο των καθαρμών, σε μια τελετουργία που αποσκοπεί στον εξαγνισμό και στην προστασία της κοινότητας από το μίασμα. Ο ρόλος τους, με τη συμβολή της Εκάτης ή της Εννοδίας, ήταν να προστατεύσουν από τη μια τους νεκρούς στη μετάβασή τους από την ζωή στον θάνατο, στη μεταθανάτια ζωή, και από την άλλη να αποτρέψουν την επιστροφή των ψυχών στον κόσμο των ζώντων, ιδιαίτερα εκείνων, όπως τα βρέφη, που δε πρόλαβαν να εκπληρώσουν τις επιθυμίες και τον κοινωνικό τους ρόλο, άρα και τις προσδοκίες της κοινωνίας, γι’ αυτό και θεωρούνταν εκδικητικοί.

 

Επιπλέον, μας τόνισε ο κ. Παππάς ότι τεμαχισμό σκύλου (κομμένου στη μέση) περιλάμβανε και η τελετουργία για τον αποτροπαϊκό καθαρμό του μακεδονικού στρατού, που λάμβανε χώρα την πρώτη του μήνα Ξανθικού, πριν από την εαρινή ισημερία (τοῦ δ’ ἔαρος ἀρχομένου), στην ετήσια γιορτή Ξανθικά, στην οποία συνέρρεαν Μακεδόνες όχι μόνο από την πρωτεύουσα, αλλά και από τις γύρω πόλεις και κώμες της. Η συμβολική διάβαση του στρατεύματος μέσα από το τεμαχισμένο ζώο είχε αποτροπαϊκό χαρακτήρα, να απομακρύνει δηλαδή κάθε κακό, επιφέροντας έτσι την ενότητα και τη ετοιμότητα του στρατού για τη νέα πολεμική περίοδο. Επιπλέον, η χώρα, έπρεπε όχι μόνο να μείνει αμίαντη και άθικτη, αλλά και παραγωγική, στοιχεία που κλονίστηκαν κατά τις γαλατικές επιδρομές, κι ίσως δεν είναι τυχαίο που η γιορτή τελείτο τον μήνα Ξανθικό, μήνα κατεξοχήν της άνοιξης, της γονιμότητας, της ανθοφορίας των δένδρων, της αναγέννησης της φύσης, της καρποφορίας της γης. Και τα δύο παραπάνω στοιχεία (καθαρμός από το μίασμα και γονιμότητα) ήταν ευδιάκριτα και στην ταφή που πολεμάρχου (μέσα από την παρουσία σκύλων και τη στάση της γυναίκας αντίστοιχα). Οι συμβολισμοί επεκτείνονται ακόμα παραπέρα, εάν αναλογιστούμε αφενός ότι τόσο ο μήνας όσο και η γιορτή συνδέονται με τον Ξάνθο, προσωνυμία του Απόλλωνα, που σημαίνει τον ολοκάθαρο, αφού πρώτος αυτός, καθάρθηκε και εξαγνίστηκε για τον φόνο που διέπραξε, και αφετέρου εξαιτίας της δικής του παρέμβασης, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, ο γαλατικός κίνδυνος αποτράπηκε ολοκληρωτικά. Έτσι, ο θεός δεν εξαγνίζει μόνο, αλλά επιπλέον ενσαρκώνει τον θρίαμβο της τάξης επί του χάους, τη νίκη του φωτός πάνω στο σκοτάδι. Δεν αποκλείεται, επομένως, η γιορτή, εκτός από τον εξαγνισμό του στρατού, για τις θυσίες που διαπράχθηκαν σε περίοδο κρίσης, να είχε σκοπό να διατηρήσει στη μνήμη τη συνεισφορά των Μακεδόνων στην αποτροπή της γαλατικής απειλής, πόσω μάλλον όταν οι πόλεις της νοτίου Ελλάδας, και κυρίως οι Αιτωλοί, δεν άφησαν ανεκμετάλλευτη μια τέτοια νίκη απέναντι σε έναν βάρβαρο εχθρό.

 

Καθώς οι γραπτές πηγές δεν αναφέρουν πού ακριβώς γινόταν η εν λόγω τελετουργία, είχε διατυπωθεί η άποψη ότι ο τόπος αυτός βρισκόταν πιθανότατα έξω από την πόλη. Σύμφωνα όμως με τα νέα δεδομένα, ο κ. Παππάς πιστεύει ότι η ξεχωριστή αυτή τελετουργία λάμβανε χώρα πλησίον του παραπάνω τάφου, ο οποίος, καθώς βρισκόταν κοντά σε σταυροδρόμι και κυρίως επάνω στην οδική αρτηρία, που ένωνε τη νέα με την παλαιά πρωτεύουσα, αποτελούσε προφανώς τοπόσημο για τους Μακεδόνες, ζώσα μνήμη της αποτροπής του γαλατικού κινδύνου.

 

Καταλήγοντας, ο ομιλητής μας ανέφερε ότι πιθανότατα όλη η έκταση των ταφών καλυπτόταν από χαμηλό τύμβο, διαμέτρου περίπου 36 μ., όσο και το μήκος Α-Δ του ερευνημένου χώρου, και ύψους 2,5-3 μ., όπως συμβαίνει συνήθως σε τάφους επιφανών, ο οποίος όμως ισοπεδώθηκε κατά τις εργασίες αποξήρανσης και ισοπέδωσης της λίμνης των Γιαννιτσών στο δεύτερο τέταρτο του 20ού αι.

 

Ευελπιστούμε το ιδιαίτερο αυτό και άκρως σημαντικό εύρημα για την ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας και όχι μόνον να αποκτήσει όσο το δυνατόν συντομότερα τον χώρο και την αίγλη που του αξίζει. Γιατί προφανώς και δεν τιμήθηκε τυχαία με ένα τέτοιο σπάνιο και ασυνήθιστο τελετουργικό ένας πολέμαρχος που αγωνίστηκε και πιθανόν πρόσφερε ακόμα και την ζωή του για τη σωτηρία της Μακεδονίας. Άσχετα εάν επισκιάστηκε από τους Αντιγονίδες που τον ακολούθησαν, για τους δικούς τους προφανώς λόγους…

 

 Βασιλική Β. Παππά,fractalart

 

 

 

 

Modern Historians about Macedonia – Kathryn A. Bard

 

The Macedonians were originally one of several Greek tribes living on the northern frontier of the Hellenic world.”

 

“The relatively remote geographical situation of the Macedonians contributed to their retention of a social organization different from the rest of Greeks”

 

Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt By Kathryn A. Bard, pages 553-554

Modern historians about Macedonia – Max Cary

 

“The future relations between the two peoples had been irrevocably fixed by Alexander’s Anabasis, which destined them to work together in close co-operation as joint rulers of the East, and eventually to be blended into one Nation.“

Max  Cary, A History of the Greek World from 323-146 B.C. page 10

 

 

In 197 he re-entered Thessaly and forced a battle on the field of Cynoscephalae. In this encounter the Macedonian heavy infantry proved that in a solid front-to-front charge not even the Roman legions could hold, but that, once thrown out of order or taken in flank, it became helpless. While one Macedonian Phalanx charged right home, another broke itself up by its own impetus and became an easy prey to the enemy; and the victorious division, without cavalry support on the flanks, was enfiladed and cut to pieces by the succcessful Roman wing wheeling upon it. This was the first decisive victory of  Romans over Greeks  in a set battle on a large scale; but it sufficed definitely to establish Roman ascendancy in Greece.

Max  Cary, “A History of the Greek World from 323-146 B.C.”, page 191 

A History of the Greek World from 325 to 146 B.C.

by  Cary Max ,publication date:1932

Description

A History of the Greek World from 323 to 146 B.C. (1951) looks at the period of Greek history from the Macedonian to the Roman conquests. It contains a narrative of the political history of the Hellenistic states; a description of their statecraft, war-craft and economic practice; and a summary of later Greek achievement in the fields of art, literature, science, philosophy and religion. 

Routledge 

Modern historians about Macedonia – Walter M. Ellis

 

I fear that I have not been wholly consistent in my use of the term “Macedonian.” For the record, let me state that I believe Macedonians, ancient and modern,are Greeks .

Ptolemy of Egypt,Walter M. Ellis, Routledge, 1994

In less than twelve years Alexander conquered the Persian  empire,a region that included the modern countries of Turkey,Syria,Lebanon,Israel,Egypt,Iraq,Iran,Afghanistan,Pakistan,and parts of former Soviet Turkestan and Uzbekistan.His empire also included a relatively united Greece,the work of his father,Philip II.

Ptolemy of Egypt,Walter M. Ellis, Routledge, 1994,page 1

Ptolemy was the creator of the longest lasting of the Hellenistic kingdoms. He created a state whose cultural importance was unparalleled until the coming of Rome. He encouraged the erection of the Pharos Lighthouse, one of the seven wonders of the ancient world, as well as creating a library which eventually contained the greatest collection of books until relatively recent times. Ptolemy's institution of higher learning, the Museum, gave birth to the greatest advancements in science before the seventeenth century of our own era.

In this work, the first biography of Ptolemy in any language, Professor Ellis charts Ptolemy's extraordinary achievements in and beyond Egypt in the context of the fragmentation of Alexander's enormous empire and the creation of the Hellenistic state.

 

From the publisher

ΥΠΠΟ:Αποκατάσταση και ανάδειξη του ιερού Αυλιδείας Αρτέμιδος, στην Εύβοια

 

Το Υπουργείο Πολιτισμού δρομολογεί τις εργασίες προστασίας, συντήρησης, αποκατάστασης και ανάδειξης του Ιερού της Αυλιδείας Αρτέμιδας στην Εύβοια, οι οποίες  θα επιτρέψουν να καταστεί ο αρχαιολογικός χώρος επισκέψιμος.

 

Η Αυλίδα, γνωστή από τον Τρωικό Πόλεμο και τη θυσία της Ιφιγένειας, της κόρης του Αγαμέμνονα, του αρχηγού των Ελλήνων, βρίσκεται στη βοιωτική ακτή, στο νότιο Ευβοϊκό κόλπο, απέναντι από την πηγή της Αρέθουσας. Οι μελέτες για την υλοποίηση του έργου εκπονήθηκαν στο πλαίσιο Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτισμικής Ανάπτυξης μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, αποβλέποντας στη διαμόρφωση ενός σύγχρονου, επισκέψιμου, προσβάσιμου αρχαιολογικού χώρου, με την κατάλληλη ανάδειξη των μνημείων και τις βασικές λειτουργικές υποδομές για τη διευκόλυνση των επισκεπτών.

 

Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, δήλωσε: «Οι γραπτές μαρτυρίες, για το ιερό της Αυλιδείας Αρτέμιδος, χρονολογούνται από τα ομηρικά έπη και τους Αθηναίους τραγικούς, ενώ οι αρχαίοι γεωγράφοι και περιηγητές, όπως ο Στράβων και ο Παυσανίας, αφιερώνουν μέρος της αφήγησής τους. Η ανάδειξη  του  αρχαιολογικού χώρου, ιστορικού τόπου  διεθνούς εμβέλειας, που μέχρι σήμερα παραμένει κλειστός, θα ενισχύσει την πολιτιστική φυσιογνωμία της περιοχής, καθώς  βρίσκεται κοντά στην είσοδο της πόλης της Χαλκίδας, στο σημείο σύνδεσης της Εύβοιας με την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα. Εδώ, είχε συγκεντρωθεί ο στόλος των Ελλήνων, πριν από τον απόπλου  του για την Τροία. Ήταν η Αυλιδεία Άρτεμις που απαίτησε την θυσία της Ιφιγένειας, της κόρης του Αγαμέμνονα, επειδή αυτός είχε σκοτώσει, κατά λάθος, ένα ιερό ελάφι της θεάς, προκαλώντας την οργή της, με συνέπεια η απόλυτη άπνοια  να  ακινητοποιήσει τα καράβια. Στόχος της μελέτης είναι αφενός να διαμορφωθεί προσβάσιμος, σύγχρονος και επισκέψιμος, αρχαιολογικός χώρος, με μνημεία ευανάγνωστα και με τις βασικές λειτουργικές υποδομές για τη διευκόλυνση των επισκεπτών και αφετέρου η προβολή της ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας του και η σύνδεσή του με την κοινωνία. Η αρχιτεκτονική μελέτη παρουσιάζει τις προτάσεις ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου με τη μετατόπιση της οδού που τον διχοτομεί, ώστε ο επισκέπτης, κατανοώντας τον χώρο, να αποκομίζει την πλήρη εικόνα του. Περιλαμβάνοντας στον σχεδιασμό της  διαμόρφωσης την δημιουργία δικτύου μονοπατιών και εναλλακτικών διαδρομών επίσκεψης, η περιήγηση θα καθίσταται φιλική για όλους, με δυνατότητα προσέγγισης όλων των σημείων ενδιαφέροντος, προσφέροντας έτσι  μία πλούσια βιωματική εμπειρία».

 

Προβλέπονται η εγκατάσταση δικτύων ηλεκτροδότησης, τηλεφωνίας, ύδρευσης καθώς και υπογείωσης των δικτύων στη χάραξη της παλαιάς οδού, εδαφικές διαμορφώσεις και έλεγχος απορροής ομβρίων –σημαντικό έργο για την προστασία και ανάδειξη των μνημειακών ενοτήτων. Επίσης, χωροθετούνται φυλάκιο, χώρος στάθμευσης, χώρος στάσης και αναψυχής, εγκατάσταση χώρων υγιεινής. Για τη δημιουργία φιλόξενων σκιασμένων θέσεων στάσης και αναψυχής φυτεύονται πλατιά ελαιόδενδρα.

 

Τα αρχαία κατάλοιπα χωρίζονται σε τρεις μνημειακές ενότητες. Στη μνημειακή ενότητα 1, στην οποία, σύμφωνα με τη μελέτη, επικεντρώνεται το πρόγραμμα ανάδειξης και αναστήλωσης, αντιστοιχούν τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του ναού και το συγκρότημα του λουτρού. Ο ναός αποτελεί το κεντρικό μνημείο αναφοράς του αρχαιολογικού χώρου και έτσι η ανάδειξή του αποτελεί προτεραιότητα. Η μετατόπιση της οδού που διέρχεται των αρχαιοτήτων δημιουργεί το πλαίσιο για την ανάδειξη του μνημείου. Στη μνημειακή ενότητα 2, σώζονται ερείπια συγκροτήματος βοηθητικών κτηρίων του ιερού, τα οποία συντηρούνται. Η μνημειακή ενότητα 3 περιλαμβάνει υπόγεια φρεατόσχημη κατασκευή που έχει ερμηνευθεί ως η Ιερή Κρήνη του ιερού. ​

 

Η αρχαιολογική έρευνα που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 1956 - 1962, φώτισε το μύθο της Ιφιγένειας και τη λατρεία της Άρτεμης, καθώς αποκαλύφθηκε ναϊκό οικοδόμημα του 5ου αιώνα π.Χ., το οποίο ταυτίστηκε με το ιερό της Αυλιδείας Αρτέμιδας. Πρόκειται για επιμήκη άπτερο ναό, ο οποίος έχει υποστεί τουλάχιστον δύο μεταβολές. Αρχική είναι η φάση της κλασικής περιόδου που περιλαμβάνει το σηκό και το άδυτο. Ο πρόναος προστέθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο, ενώ τα κατάλοιπα των κιόνων και των βάσεών τους στο σηκό είναι της ρωμαϊκής περιόδου. Γύρω από το ναό έχουν εντοπιστεί, επίσης, η Ιερή Κρήνη, οικήματα που εξυπηρετούσαν τη λειτουργία του ιερού και έχουν ερμηνευθεί ως ξενώνες και εργαστήρια κεραμικής, καθώς και αρχαία οδός που οδηγούσε από το λιμάνι στον όρμο του Μικρού Βαθέος στον χώρο του ιερού. Στα ανατολικά του ιερού δεσπόζει βραχώδης λόφος με την ονομασία Νησί ή Βεσαλάς όπου σώζεται οχύρωση κυκλώπειας τοιχοποιίας πιθανότατα μυκηναϊκής περιόδου, ενώ στα βορειοδυτικά του ιερού υψώνεται το Μεγάλο Βουνό, στην κορυφή του οποίου υπάρχει οχυρωμένη ακρόπολη του 4ου αι. π.Χ. Εκεί κατέληγε το τείχος του Ανηφορίτη που, ουσιαστικά, λειτουργούσε, ως γραμμή μεθορίου, ανάμεσα στην Εύβοια και στη Βοιωτία, αποσκοπώντας  στον έλεγχο οποιασδήποτε εχθρικής κίνησης από τη Βοιωτία προς την Εύβοια και το στρατηγικής σημασίας στενό του Ευρίπου.   

Modern Historians about Macedonia - Lucilla Burn

 

The language spoken by ordinary Macedonians, as opposed to the ruling family, seems at most times to have been a dialect form of Greek. The elite communicaed both with itself and with other elites in standard, probably Attic Greek.

 

Lucilla Burn, “Hellenistic art: from Alexander the Great to Augustus”,page 28

Lucilla Burn

The Hellenistic Age was a new era of Greek civilization that began with the death of Alexander the Great in 323 B.C. and lasted until the Roman emperor Octavian defeated the last independent Hellenistic monarch, Cleopatra VII of Egypt, in 31 B.C. The book traces the development of a distinctive new Hellenistic culture, which was shaped both by artists who spread innovations across the Mediterranean region and by rival monarchs who commissioned luxury articles and sponsored elaborate city developments.

 

This cross-pollination produced great diversity in artistic subjects, techniques, and materials. Alongside sculptures of mythic Greek figures appeared those of new gods, such as the Egyptian Serapis, as well as depictions of common people, such as fishermen and nursemaids. Artists produced works of widely varying sizes, from the colossal statue of Apollo at Rhodes, to pocket-sized table decorations. Technical virtuosity flourished in the fields of pottery, glass, and jewelry.

 

In this illuminating survey, the author argues for a new appreciation of the advances and range of Hellenistic art and the influence it continued to exert on Mediterranean culture into the first centuries of the new millennium.

Egypt:Sunken ruins of Cleopatra's palace

 

Ταξίδι στην αρχαία Πριήνη - A Walk Through Ancient Priene

 

Η διαδραστική περιήγηση στην Πριήνη στο δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ., εποχή της ακμής της πόλης, προσφέρει μια εποπτική εικόνα σε ένα πλήρες και ομοιογενές οικιστικό σύνολο: Tο Eκκλησιαστήριο της πόλης είναι ένα από τα διασημότερα δείγματα του συγκεκριμένου κτηριακού τύπου, ενώ ο ναός της Aθηνάς Πολιάδος θεωρείται μνημείο-κλειδί στην εξέλιξη και μετρολογική τυποποίηση της μικρασιατικής αρχιτεκτονικής. Ο ναός, έργο του Πύθεου, ακόμη και τριακόσια χρόνια αργότερα αναφέρεται ως ισάξιος του Παρθενώνα.

 

Η πόλη χτίστηκε κατά το ιπποδάμειο σύστημα, ακολουθώντας αυστηρή γεωμετρική χάραξη. Όντας μία από τις πιο επικλινείς πόλεις της αρχαιότητας, για την ανέγερση δημόσιων κτηρίων, ιερών και συγκροτημάτων κατασκευάστηκαν εκτεταμένες τεχνητές πλατείες με επιχωματώσεις και ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους. Τα δημόσια κτήρια χαρακτηρίζονταν από ιδιαίτερη επιμέλεια στην κατασκευή τους, ενώ οι κατοικίες ήταν οργανωμένες σε οικοδομικά τετράγωνα, που περιλάμβαναν συνολικά οκτώ ίδιας επιφάνειας κατοικίες -σε δύο σειρές των τεσσάρων-, με τις απαραίτητες πάντοτε προσαρμογές, ανάλογα με τη θέση τους στο οικοδομικό τετράγωνο.

 

Στην περιήγησή μας θα έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίσουμε, εκτός από τις κατοικίες, την Αγορά με τις Στοές της, το Εκκλησιαστήριο, το Πρυτανείο, το ιερό της Αθηνάς Πολιάδος με το ναό και το βωμό του, το ιερό του Διός, αλλά και τα υπόλοιπα ιερά. Το Θέατρο και τα Γυμνάσια θα κλείσουν τη διαδρομή μας σ' αυτή τη μικρή αλλά τόσο ενδιαφέρουσα μικρασιατική πόλη.

ΚέντροΠολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» 

Ευρωπός - Europos

 

ΕΥΡΩΠΑΙΩΝ Η ΠΟΛΙΣ 

© Εφορεία Αρχαιοτήτων Κιλκίς

1 [Μάαρκον Μινύκιον] Κ̣ο̣ΐ̣ν̣τ̣ο̣υ̣ υ̣ἱ̣ὸ̣ν

[Ῥ]οῦ[φ]ον σ[τρ]ατηγὸν

[ὕπατ]ον Ῥωμαίων νικήσαντα τὸ[ν]

πρὸς Γαλάτας Σκορδί-[στας] καὶ

Βέσσους καὶ τοὺς λοιποὺς Θρᾶϊκας

πόλεμον

[τὸν αὑτ]ῶν εὐεργέτην ἀρετῆς ἕνεκεν

καὶ εὐνοίας

5  Εὐρωπαίων ἡ πόλις. 

Η αρχαία πόλη της Ευρωπού, βρίσκεται ΝΑ του όρους Πάικου στα δυτικά του ποταμού Αξιού. Η θέση της εξασφάλιζε τον έλεγχο και την επικοινωνία του φυσικού υδάτινου δρόμου μεταξύ του Αιγαιακού νότου με τη βαλκανική ενδοχώρα. Τα πυκνά δάση της περιοχής και οι δυνατότητες μεταφοράς της ξυλείας διαμέσου του Αξιού, συνέβαλαν στην πρώιμη ανάπτυξή της, ως ενδιάμεσου εμπορικού σταθμού με τη νοτιότερη Ελλάδα. Οι παλαιότερες ενδείξεις κατοίκησης προέρχονται από τον προϊστορικό οικισμό (περίπου στο 3000 π.Χ), που έχει μορφή λόφου και βρίσκεται στο κέντρο του χωριού.

 

Στη διάρκεια των κλασικών χρόνων περιλαμβάνεται στη διοικητική περιφέρεια της Βοττιαίας και υπάρχει αναφορά για την πόλη από τον Θουκυδίδη, κατά την εξιστόρηση των γεγονότων του Πελοποννησιακού πολέμου. Η ζωή της συνεχίσθηκε στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, με την πόλη και την ύπαιθρο χώρα της, να δοκιμάζεται από αλλεπάλληλες εχθρικές επιδρομές. Αδιάψευστοι μάρτυρες των άγνωστων πολεμικών και ιστορικών γεγονότων, είναι η τιμητική αναγνώριση Ρωμαίων αξιωματούχων, που συνέβαλαν στην επιτυχή απώθηση των εισβολέων με το στήσιμο ανδριάντων εκ μέρους της Ευρωπαίων πόλεως, για τη σωτηρία της.

 

Ανασκαφικά και τυχαία ευρήματα συμπληρώνουν στοιχεία για πτυχές της δημόσιας, ιδιωτικής, οικονομικής και θρησκευτικής ζωής της πόλης.

 

Ο αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει ανασκαμμένο τμήμα του νεκροταφείου της Ευρωπού, όπου η καλή διατήρηση υπέργειων δομικών κατασκευών και περιβόλων, παρείχε δυνατότητες παρακολούθησης της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, με την τελευταία να ανιχνεύεται αποτυπωμένη στην επιλογή της κατηγορίας, του μεγέθους, του υλικού κατασκευής των ταφικών μνημείων (Μακεδονικός, λαξευτός ή πλινθόκτιστος καμαροσκέπαστος, ή απλός κεραμοσκεπής) στη διάρκεια μεγάλου χρονικού διαστήματος χρήσης, από τα κλασικά χρόνια μέχρι τα παλαιοχριστιανικά χρόνια (4ος π.Χ.- 4ος-6ος).

 

Παράλληλα ο πλούτος, η ποικιλία, η ποσότητα, η εκλεπτυσμένη καλαισθησία και η ποιότητα των προσωπικών αντικειμένων, που εναποτέθηκαν ως κτερίσματα στους τεθνεώτες, αποτελούν αποκαλυπτικά τεκμήρια για το εύρος των πολιτισμικών και εμπορικοοικονομικών επαφών, το βιοτικό επίπεδο, τις επαγγελματικές ασχολίες και την καθημερινότητα των πολιτών της Ευρωπού, που παρέμεινε στη διάρκεια της ιστορίας της, περιφερειακή πόλη της Μακεδονικής ενδοχώρας.

 

Η τύχη της αποκάλυψης των σπανιότατα διασωθέντων υπέργειων ταφικών κατασκευών σε ανασκαφές σύγχρονων αστικών κέντρων, που αποτέλεσε το έναυσμα της ανασκαφικής έρευνας στην Ευρωπό, τεκμηριώνει την αδιάσπαστη συνέχεια της ταφικής τελετουργίας και της εθιμικής διαδικασίας, που μαρτυρούνται από την αρχαιοελληνική γραμματεία μέχρι την εποχή μας, δηλαδή την τέλεση των τρίτων,των ένατων ,των τεσσαρακοστών και των ενιαυσίων  καθώς και των επιμνημόσυνων γευμάτων, ως μέρος της κληρονομιάς του ειδωλολατρικού κόσμου στον χριστιανισμό.

 

Συντάκτης

Θώμη Σαββοπούλου