Μακεδονία:Ο Ανδρόνικος στη Βεργίνα(1980)

 

Το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα μοναδικό επεισόδιο-ντοκουμέντο από την εκπομπή ”Η ΕΡΤ στη Βόρειο Ελλάδα” παραγωγής 1980, με τίτλο ”Ο Ανδρόνικος στη Βεργίνα”.

 

Η ΕΡΤ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΕΛΛΑΔΑ

Ο ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ ΣΤΗ ΒΕΡΓΙΝΑ

 

Η εκπομπή ”Η ΕΡΤ στη Βόρειο Ελλάδα” είναι μια σειρά ντοκιμαντέρ επιμορφωτικού χαρακτήρα που ερευνά και προβάλλει θέματα από τη ζωή στη Βόρεια Ελλάδα. Το συγκεκριμένο επεισόδιο είναι αφιερωμένο στο Μανόλη Ανδρόνικο και στις αρχαιολογικές ανασκαφές που βρίσκονται σε εξέλιξη στη Βεργίνα, στη θέση των αρχαίων Αιγών, πρωτεύουσα του Μακεδονικού Βασιλείου κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους. Οι συντελεστές της εκπομπής επισκέπτονται το χώρο της Βεργίνας τρία χρόνια μετά τις πρώτες ανακαλύψεις και συνομιλούν με το Μανόλη Ανδρόνικο σχετικά με την σημασία των ευρημάτων.

 

Ειδικότερα, στην αρχή του επεισοδίου, ο σπουδαίος αρχαιολόγος υποδέχεται τον σκηνοθέτη Γιάννη Σμαραγδή και τους υπόλοιπους συντελεστές στο χώρο των ανασκαφών και αναφέρεται στην απόφασή του να ολοκληρώσει το αρχαιολογικό του έργο στην περιοχή της Βεργίνας, το οποίο ξεκίνησε το 1951. Ακόμη, εξηγεί τις δυσκολίες που συνάντησε τα προηγούμενα χρόνια.

 

Έπειτα, μιλά για το Φίλιππο Β’, Βασιλιά της Μακεδονίας, την σημασία του πολιτικού έργου του σε σύγκριση και με το γιό του, Αλέξανδρο το Μέγα. Τονίζει πως τα δεδομένα αποδεικνύουν πως ο τάφος που ανέσκαψε είναι βασιλικός και διατυπώνει το επιχείρημά του πως η Βεργίνα είναι κτισμένη πάνω στην αρχαία πόλη των Αιγών.

 

Στην συνέχεια, ο Μανώλης Ανδρόνικος ξεναγεί τους συντελεστές της εκπομπής στο εργαστήριο συντήρησης των ευρημάτων και προβάλλει για πρώτη φορά σημαντικά αρχαιολογικά τεκμήρια -όπως ασπίδες- στην τηλεόραση. Αμέσως μετά, γίνεται λόγος για τη δουλειά των τεχνιτών στο βασιλικό τάφο και αναδεικνύεται η σημασία της συντήρησης των αρχαιολογικών ευρημάτων. Επιπλέον, ο σπουδαίος αρχαιολόγος μιλά για τα έργα που μένει να γίνουν στο χώρο του μεγάλου τύμβου αλλά και η θέληση των αρχαιολόγων να αναδειχθούν υπολείμματα του αρχαίου τείχους και η έρευνα στο χώρο των ανακτόρων. Τέλος, επισημαίνει πως σταδιακά θα αποχωρήσει από τις ανασκαφές, δίνοντας τη θέση του στη νέα γενιά αρχαιολόγων.

 

Κατά τη διάρκεια της εκπομπής προβάλλονται φωτογραφίες των αρχαιολογικών ευρημάτων του βασιλικού τάφου του Φιλίππου Β’ στη Βεργίνα.

 

Έτος παραγωγής: 1980

Πρώτη προβολή επεισοδίου: 18/8/1980

Σκηνοθεσία: Γιάννης Σμαραγδής

Ρεπορτάζ: Νίκος Βολωνάκης, Χρήστος Χριστοδούλου

 

Η έρευνα στην περιοχή συνεχίζεται ως σήμερα από την συνεργάτιδα του Ανδρόνικου, Αγγελική Κοτταρίδη η οποία με την ομάδα της συνέβαλε στην αποκατάσταση του ανακτόρου και τη δημιουργία του νέου Πολυκεντρικού Μουσείου Αιγών. 

Η Α. Κοτταρίδη ξενάγησε το κοινό στο ανάκτορο των Αιγών από... το μουσείο της Ακρόπολης

 

Παρουσίασε κάθε στάδιο της αναστήλωσής του τα τελευταία 17 χρόνια και εξήγησε με ιστορικά στοιχεία τη σημασία του μνημείου.

 

Ένα ταξίδι στο παρελθόν με οδηγό την επίτιμη Έφορο Αρχαιοτήτων Δρ.Αγγελική Κοτταρίδη ξεκίνησε το απόγευμα από το Μουσείο της Ακρόπολης. Η υπεύθυνη του έργου συντήρησης - αναστήλωσης του ανακτόρου των Αιγών «ξενάγησε» το κοινό στο ίδιο το έργο, παρουσιάζοντας με μεγάλη λεπτομέρεια κάθε στάδιό του τα τελευταία 17 χρόνια και εξήγησε με ιστορικά στοιχεία τη σημασία του μνημείου.

 «Το Ανάκτορο του Φιλίππου Β' στις Αιγές: Μνημείο - Τοπόσημο της Μακεδονίας» ήταν ο τίτλος της διάλεξης που έδωσε, η οποία ξεπέρασε σε διάρκεια τις δύο ώρες. «Το να μιλάμε στην καρδιά της Αθήνας για τους Μακεδόνες είναι κάτι. Ήρθε η ώρα κι αυτών επιτέλους», είπε χαρακτηριστικά η κ. Κοτταρίδη καλωσορίζοντας το κοινό που γέμισε το Αμφιθέατρο «Δημήτριος Παντερμαλής», ενώ παράλληλα η εκδήλωση που διοργάνωσε το Μουσείο Ακρόπολης και ο Σύλλογος των Φίλων του Πολυκεντρικού Μουσείου των Αιγών, μεταδίδονταν σε πραγματικό χρόνο και διαδικτυακά.

«Από το 2007 έως το 2024 είναι 17 χρόνια και μία αιωνιότητα», είπε χαρακτηριστικά η Αγγελική Κοτταρίδη για να περιγράψει τον όγκο της δουλειάς που έγινε μέσα σ' αυτό το διάστημα, τις δυσκολίες και αντιξοότητες κάθε είδους που αντιμετώπισαν όλα αυτά τα χρόνια, καθώς και τα στοιχεία που προέκυπταν και κάποιες φορές ανέτρεπαν την έως τότε αρχαιολογική γνώση.

Φωτογραφίες,σχέδια και αρχεία που αφορούσαν την ιστορία της έρευνας, τις βασικές αρχές συντήρησης - αναστήλωσης του μνημείου και τους λόγους που επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένες, συνόδευαν κάθε στάδιο της ομιλίας της. Χαρακτηριστική ήταν η πρώτη φωτογραφία που παρουσίασε, η οποία έδειχνε μια πράσινη έκταση, δηλαδή την περιοχή του μνημείου το 2006 και η σύγκριση την οποία έκανε με τη σημερινή εικόνα της περιοχής, μετά την παρέμβαση των αρχαιολόγων και το αναστηλωμένο πια Ανάκτορο.

Η παρουσίαση επικεντρώθηκε στα νέα στοιχεία που προέκυψαν χάρη στην εξονυχιστική έρευνα και στη συστηματική, αναλυτική τεκμηρίωση που ξεκίνησε το 2007 και ολοκληρώθηκε το 2023. Τα στοιχεία αυτά βοήθησαν στην αποκατάσταση της μορφής και στην αναστήλωση τμημάτων του μνημείου, ενώ, σε συνδυασμό με τις ιστορικές πηγές, διαφωτίζουν τις λειτουργίες του εμβληματικού κτηρίου, το οποίο αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη της αρχαίας αρχιτεκτονικής, μορφοποιώντας την ιδέα της πεφωτισμένης ηγεμονίας και συνδέεται άμεσα με κορυφαία ιστορικά γεγονότα που καθόρισαν την πορεία της Ελλάδας και του Κόσμου.

«Υπάρχουν δύο ειδών αρχαιολόγοι: Αυτοί που σκάβουν σε διάφορα μέρη, όχι όταν είναι αναγκαίο από την αρχαιολογική υπηρεσία, αλλά για να ανακαλύψουν κάτι και να προαχθούν και οι άλλοι που επιμένουν σε έναν χώρο που είναι το κομμάτι της ζωής τους για να μπορέσει αυτό να αναδειχθεί και να μείνει στην αιωνιότητα. Η Αγγελική ανήκει στη δεύτερη κατηγορία», είπε ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, Νικόλαος Σταμπολίδης, αναφερόμενος στην αρχαιολόγο που αφιέρωσε τη ζωή και το έργο της στις Αιγές.

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Το Ανάκτορο του Φιλίππου Β’ στις Αιγές: Μνημείο-Τοπόσημο της Μακεδονίας

 

 Το Μουσείο Ακρόπολης και ο Σύλλογος των Φίλων του Πολυκεντρικού Μουσείου των Αιγών παρουσιάζουν διάλεξη της επίτιμης Εφόρου Αρχαιοτήτων, Δρος Αγγελικής Κοτταρίδη, με τίτλο «Το Ανάκτορο του Φιλίππου Β’ στις Αιγές: Μνημείο-Τοπόσημο της Μακεδονίας» που θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 3 Απριλίου 2024, στις 6 μ.μ., στο Μουσείο Ακρόπολης.

 

Η Δρ. Αγγελική Κοτταρίδη, υπεύθυνη του έργου συντήρησης – αναστήλωσης του ανακτόρου των Αιγών, θα παρουσιάσει συνοπτικά την ιστορία της έρευνας, τις βασικές αρχές συντήρησης – αναστήλωσης του μνημείου και τους λόγους που οι συγκεκριμένες επιλέχθηκαν. Η παρουσίαση θα επικεντρωθεί στα νέα στοιχεία που προέκυψαν χάρη στην εξονυχιστική έρευνα και στην συστηματική, αναλυτική τεκμηρίωση που ξεκίνησε το 2007 και ολοκληρώθηκε το 2023. Τα στοιχεία αυτά βοήθησαν στην αποκατάσταση της μορφής και στην αναστήλωση τμημάτων του, ενώ, σε συνδυασμό με τις ιστορικές πηγές, διαφωτίζουν τις λειτουργίες του εμβληματικού κτηρίου, το οποίο αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη της αρχαίας αρχιτεκτονικής, μορφοποιώντας την ιδέα της πεφωτισμένης ηγεμονίας, και συνδέεται άμεσα με κορυφαία ιστορικά γεγονότα που καθόρισαν την πορεία της Ελλάδας και του Κόσμου.

 

Η διάλεξη θα πραγματοποιηθεί στο Αμφιθέατρο «Δημήτριος Παντερμαλής» και θα υπάρχει και ζωντανή μετάδοση (live streaming) στον ιστοχώρο του Μουσείου Ακρόπολης 

www.theacropolismuseum.gr. 

Λόγω περιορισμένης χωρητικότητας, θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.

 

Mακεδονικός τάφος ενός πλούσιου υπασπιστή και της γυναίκας του βρέθηκε στις Αιγές το 2023

 

Ένας ακόμα σημαντικός μακεδονικός τάφος, κάποιου πλούσιου κατοίκου των Αιγών, ο οποίος ετάφη μαζί με τη γυναίκα του, βρέθηκε στην περιοχή, με αφορμή τις εργασίες κατασκευής αποχετευτικού δικτύου. Αυτό, καθώς και άλλα σημαντικά ευρήματα που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη την περασμένη χρονιά στο άστυ και στη νεκρόπολη των Αιγών στη διάρκεια των σωστικών ανασκαφών, παρουσίασε η επίτιμη Έφορος Αρχαιοτήτων Αγγελική Κοτταρίδη, στην 36η ετήσια Αρχαιολογική Συνάντηση για «το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη το 2023», που διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη.

 

Πρόκειται για έναν τάφο που εντοπίστηκε σε περιοχή με τύμβους, στη βορειοδυτική γωνία της νεκρόπολης, τον οποίο «συνάντησε» το ...αποχετευτικό αυλάκι. «Φυσικά δεν τον χάλασε, σταμάτησε αμέσως η ανασκαφή και τον σκάψαμε. Έγινε αμέσως μία επιχείρηση να συντηρήσουμε την πρόσοψη, γιατί είχε κονιάματα και μετά τον ανοίξαμε, όχι πολύ, τόσο όσο για να μπορούμε να μπούμε», περιέγραψε η κ. Κοτταρίδη. Η πρόσοψη του τάφου ήταν απλή, χωρίς πόρτα, με θυραίο άνοιγμα που κλείνει με πέτρες. Στο σημείο μάλιστα βρέθηκε πολύτιμη ταφική πυρά που έδωσε πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία στους αρχαιολόγους.

 

Αμέσως μετά η κ. Κοτταρίδη παρουσίασε φωτογραφίες του εσωτερικού του τάφου, οι καθαρές διαστάσεις του οποίου είναι 3,70 x 2,70 μέτρα. Εντυπωσίασε η εικόνα της χρυσής κορδέλας με τους μεγάλους φιόγκους, που είναι ζωγραφισμένη περιμετρικά του τάφου. «Αυτός είναι ένας σημαντικός τάφος, διότι ο άντρας που τάφηκε εδώ, ο βασικός νεκρός, είχε ασπίδα ενισχυμένη με σιδερένια μέρη, ενώ και τα όπλα που σώθηκαν τμηματικά, δείχνουν ότι έγιναν σε πολύ καλό εργαστήριο, άρα πιθανότατα έχουμε να κάνουμε με κάποιον από τους υπασπιστές», επισήμανε η αρχαιολόγος.

 

Τα χρωματιστά κονιάματα της πρόσοψης, όπως παρατήρησαν οι αρχαιολόγοι, είναι από δύο φάσεις και αυτό εξηγείται, διότι αργότερα ετάφη και η γυναίκα του εκεί. Η Αγγελική Κοτταρίδη, μάλιστα, έδειξε στο κοινό φωτογραφίες από τα κοσμήματα που βρέθηκαν στον τάφο και αποδεικνύουν αυτόν τον ισχυρισμό, ενώ αυτό που ξεχωρίζει από τα ευρήματα είναι ένα χρυσό στεφάνι μυρτιάς. «Πολύ κοντά στον τάφο αυτό, μόλις στα 100 μέτρα, είναι ο τάφος που έσκαψε ο Δημήτρης Παντερμανλής το '69 και υπάρχουν άλλοι δύο τύμβοι εκεί. Μάλλον είναι συστοιχία πλούσιων τάφων», εκτίμησε η αρχαιολόγος.

 

Η Αγγελική Κοτταρίδη αναφέρθηκε ακόμα στο μέρος του τείχους που βρέθηκε στο πλαίσιο των ανασκαφών με την ευκαιρία του αποχετευτικού έργου, στον δρόμο που ανεβαίνει προς το ανάκτορο των Αιγών. Το στοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, όπως είπε, καθώς δείχνει ακριβώς τα όρια των Αιγών. «Το τείχος έχει φάρδος λίγο παραπάνω από δύο μέτρα, που σημαίνει έξι πόδια μακεδονικά. Το παλιό τείχος του 5ου αιώνα που χρονολογείται στα χρόνια του Περδίκκα του Β', έχει φάρδος περίπου ένα μέτρο, δηλαδή τρία πόδια», είπε χαρακτηριστικά, κάνοντας τη σύγκριση με το παλαιότερο εύρημα.

 

Οι περισσότερες ανασκαφές ωστόσο έγιναν στην «καρδιά» της νεκρόπολης, πολύ κοντά στη Βασιλική Συστάδα των Τημενιδών, όπου βρέθηκε η ταφή ενός πολεμιστή που είχε το κράνος στα πόδια του και κρατούσε με το δεξί του χέρι πάνω στο στήθος ένα σπαθί. «Έχουμε ακόμα έναν άντρα, ο οποίος δεν έχει κράνος, έχει όμως ένα ωραίο ξίφος το οποίο κρατάει κι αυτός με το δεξί του χέρι, του έχουν πέσει τα δαχτυλίδια και έχουμε και την περόνη που κράταγε τη χλαμύδα», περιέγραψε δείχνοντας τις αντίστοιχες εικόνες, ενώ όπως δήλωσε, όλα αυτά τα αντικείμενα έχουν συντηρηθεί.

 

Αναφέρθηκε ακόμη σε μία σπάνια περίπτωση αρχαϊκού τάφου του 530 π.Χ. που εντοπίστηκε, όπου υπάρχει σκελετός καθώς και μεγάλες σιδερένιες περόνες με μολυβένια κεφάλια.

ΑΠΕ-ΜΠΕ

Μακεδονία:Ανάκτορο Αιγών

 

Άνοιξη 2024 📷 Αγγελική Κοτταρίδη

Στα ριζά του λόφου της ακρόπολης, σε ένα υπερυψωμένο άνδηρο που δεσπόζει στο χώρο και σημαδεύεται από μια αιωνόβια βελανιδιά, σώζονται τα εντυπωσιακά ερείπια του ανακτόρου που σφραγίζουν με την επιβλητική παρουσία τους ακόμη και σήμερα την εικόνα των ερειπίων της πόλης. Το ανάκτορο των Αιγών που αποτελούσε βασικό πόλο του μεγάλου οικοδομικού προγράμματος του Φιλίππου Β΄ στην πόλη-λίκνο της δυναστείας, θα πρέπει να είχε ολοκληρωθεί πριν το 336 π.Χ., όταν ο βασιλιάς με πρόφαση τους γάμους της κόρης του με τον Αλέξανδρο της Ηπείρου γιόρτασε εδώ την παντοδυναμία του. Με έκταση περ. 9.250 τετρ. μ. στο ισόγειο, το κτήριο, μεγάλο τμήμα του οποίου ήταν διώροφο, είναι μεγαλύτερο από τα ελληνιστικά ανάκτορα της Δημητριάδος και του Περγάμου, ενώ σώζεται πολύ καλύτερα και η μορφή του είναι πολύ περισσότερο σαφής και ευανάγνωστη από ''τα βασίλεια'' της Πέλλας που γνώρισαν πολλές επεκτάσεις και τροποποιήσεις.

 

Ενταγμένο στην ίδια οικοδομική ενότητα με το θέατρο που βρίσκεται δίπλα του, το μεγάλο ορθογώνιο κτήριο είναι προσανατολισμένο σύμφωνα με τους γεωγραφικούς άξονες. Η πρόσβαση γινόταν από την ανατολική πλευρά, όπου με τρόπο πρωτοποριακό για την εποχή διαμορφωνόταν η πρόσοψη με το μνημειακό πρόπυλο στο κέντρο μιας εντυπωσιακής δωρικής κιονοστοιχίας. Τα μαρμάρινα κατώφλια της τριπλής βασιλικής εισόδου σώζονται ακόμη στη θέση τους, ενώ τα λίθινα αρχιτεκτονικά μέλη που μιμούνται παραθυρόφυλλα και τα χαριτωμένα ιωνικά κιονόκρανα που βρέθηκαν πεσμένα εδώ θα πρέπει να προέρχονται από την πρόσοψη του ορόφου. Ο συνδυασμός των ρυθμών, δωρικού και ιωνικού, τον οποίο βρίσκουμε ήδη στον Παρθενώνα, θα γίνει κυρίαρχη τάση για την μακεδονική αρχιτεκτονική που φαίνεται να την χαρακτηρίζει ο ''λειτουργικός εκλεκτικισμός''.

 

Περνώντας το πρόπυλο φτάνει κανείς στην αυλή που παραδοσιακά αποτελούσε το κέντρο, γύρω από το οποίο αρθρώνονταν οι χώροι και οι λειτουργίες κάθε σπιτιού. Όπως η πρόσοψη έτσι και η αυλή που είναι ακριβώς τετράγωνη αποκτά εδώ μια απολύτως κανονική μνημειακή μορφή με ένα τεράστιο περιστύλιο, σε κάθε πλευρά του οποίου υπάρχουν 16 λίθινοι δωρικοί κίονες που επιστέφονται από την χαρακτηριστική δωρική ζωφόρο. Κατασκευασμένα από πωρόλιθο τα αρχιτεκτονικά μέλη καλύπτονταν από λεπτότατα κονιάματα που θα πρέπει να τα φανταστούμε να λάμπουν στο λευκό του μαρμάρου και να ποικίλλονται με ζωηρό γαλάζιο και κόκκινο.

Η αυλή που χωράει άνετα καθιστούς περισσότερο από δύο χιλιάδες ανθρώπους λειτουργούσε όχι μόνον σαν πνεύμονας του σπιτιού, αλλά κυρίως σαν χώρος όπου επικεντρωνόταν η πολιτική και κοινωνική ζωή του κράτους, Στην ανατολική πλευρά του ανακτόρου υπάρχει μία μεγάλη κυκλική αίθουσα, η λεγόμενη θόλος, στην οποία βρέθηκαν αναθηματικές επιγραφές που αναφέρουν τον ''πατρώο Ηρακλή'', τον θεό που οι Μακεδόνες βασιλιάδες τιμούσαν σαν πρόγονό τους μαζί με τη βάση μιας κατασκευής που θα μπορούσε να είναι βωμός ή βάθρο. Οι χώροι στην περιοχή αυτή φαίνονται στο σύνολο τους να έχουν ''ιερό'' χαρακτήρα, εξυπηρετώντας τις αυξημένες λατρευτικές ανάγκες του βασιλιά που ήταν συγχρόνως και αρχιερέας .

 

Χώροι συμποσίων, ανδρώνες, με δάπεδα στρωμένα με ψηφιδωτά από βότσαλα υπήρχαν στην ανατολική και την βόρεια πλευρά όπου δύο διάδρομοι οδηγούσαν από το περιστύλιο στον εξώστη, μια ευρύχωρη βεράντα με πανοραμική θέα στην πόλη και σε ολόκληρη τη μακεδονική λεκάνη που αποτελεί μία ακόμη καινοτομία του ανακτόρου των Αιγών.

 

Ιδιαίτερα επίσημο χαρακτήρα φαίνονται να έχουν οι πέντε χώροι της νότιας πλευράς, από τους οποίους οι τρεις σχηματίζουν κλειστό σύνολο με πρόσβαση από τον μεσαίο που δίνει την εντύπωση προθαλάμου, καθώς ανοίγεται προς την αυλή με ένα ιδιαίτερα μνημειακό πολύθυρο με τρεις ιωνικούς αμφικίονες. Όλοι αυτοί οι χώροι είχαν ψηφιδωτά δάπεδα, ένα από τα οποία σώζεται σε καλή κατάσταση. Φτιαγμένο από μικροσκοπικά λευκά, μαύρα, γκρίζα, αλλά και κίτρινα και κόκκινα βότσαλα, το ψηφιδωτό αυτό θυμίζει χαλί με ένα εντυπωσιακό λουλούδι να ανθίζει στο κέντρο του, πλαισιωμένο από πολύπλοκα ελικωτά βλαστάρια και λουλούδια που εγγράφονται σε έναν κύκλο. Ο πολλαπλός μαίανδρος και ο σπειρομαίανδρος που στολίζουν την περιφέρεια του κύκλου μοιάζουν πολύ με αυτούς που βρίσκουμε στη χρυσελεφάντινη ασπίδα του Φιλίππου Β΄. Ξανθές νεράιδες, μισές γυναίκες-μισά λουλούδια, φυτρώνουν στις γωνίες, ποικίλλοντας με μια ευχάριστη νότα ζωντάνιας και χάρης το σύνολο που παρά τη φαινομενική πολυπλοκότητά του υποτάσσεται στην καθαρή γεωμετρία της αυστηρής συμμετρίας.

 

Γύρω από το ψηφιδωτό υπάρχει ένα πλατύ σκαλοπάτι, επάνω στο οποίο τοποθετούνταν οι κλίνες των συνδαιτυμόνων για τα συμπόσια. Ανάλογες κατασκευές υπήρχαν και στα υπόλοιπα δωμάτια του ανακτόρου και βεβαιώνουν ότι όλοι χρησιμοποιούνταν σαν χώροι συμποσίων. Περισσότερο λιτές είναι οι τρεις τεράστιες αίθουσες της δυτικής πλευράς με τα μαρμαροθετήματα. Υπολογίζεται πως στο ανάκτορο υπήρχε χώρος συνολικά για 278 κλίνες. Ο Φίλιππος δηλαδή μπορούσε να παραθέσει συμπόσιο σε περισσότερους από 500 καλεσμένους συγχρόνως, αριθμός πρωτοφανής για τα ελληνικά δεδομένα.

 

Εξοπλισμένο με όλες τις ανέσεις της εποχής το ανάκτορο διέθετε ένα άψογο σύστημα αποχέτευσης αλλά και ύδρευσης που έφερνε μέχρι εδώ το δροσερό νερό από τις πηγές του βουνού. Στον όροφο που υπήρχε στην ανατολική αλλά και στη δυτική πλευρά θα πρέπει να βρισκόταν, όπως συνήθως, τα διαμερίσματα των γυναικών και οι κοιτώνες. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή και πολυτελής ήταν η κορινθιακού τύπου κεράμωση των στεγών.

 

Συγχωνεύοντας με τρόπο εξαιρετικά εφευρετικό στοιχεία δημόσιας και ιδιωτικής αρχιτεκτονικής ο μεγαλοφυής αρχιτέκτονας του ανακτόρου των Αιγών καταφέρνει να δημιουργήσει ένα κτίριο μοναδικό, λιτό και λειτουργικό και συγχρόνως απόλυτα μνημειακό και επιβλητικό, δίνοντας πραγματική μορφή και υπόσταση στην ιδέα του δεσπόζοντος κέντρου από όπου εκπορεύεται κάθε εξουσία. Έτσι η κατοικία του βασιλιά των Μακεδόνων, του ηγεμόνα και αρχιστράτηγου των Πανελλήνων, το μόνο ανάκτορο της κλασικής Ελλάδας που γνωρίζουμε, όντας η έδρα της πολιτικής εξουσίας και συγχρόνως το κέντρο της πνευματικής δημιουργίας, γίνεται ένα αληθινό μνημείο μεγαλοπρέπειας, λειτουργικότητας και μαθηματικής καθαρότητας, το οποίο μέσα από την απόλυτη συνέπεια της γεωμετρίας του συνοψίζει την πεμπτουσία του ευ ζην, υλοποιώντας το πρότυπο της ιδανικής κατοικίας και αποτελώντας το αρχέτυπο του οικοδομήματος με περιστύλιο που θα σφραγίσει την αρχιτεκτονική της ελληνιστικής οικουμένης και θα επαναληφθεί χιλιάδες φορές σε ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο, χωρίς ωστόσο καμιά από τις επαναλήψεις να φτάσει τη σαφήνεια, την πληρότητα και την απόλυτη καθαρότητα του πρωτοτύπου.

 

Στα χρόνια των Αντιγονιδών, τον 3ο αι. π.Χ. μια νέα πτέρυγα με περίστυλη αυλή χτίστηκε στα δυτικά του ανακτόρου για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες των ενοίκων. Μετά την κατάλυση του βασιλείου από τους Ρωμαίους το 168 π.Χ. το ανάκτορο καταστρέφεται μαζί με την πόλη των Αιγών και δεν ξαναχτίζεται ποτέ. Ωστόσο, παρά την καταστροφή, ο χώρος φαίνεται πως κρατά στην συνείδηση των κατοίκων κάτι από την ιερότητά του και όχι μόνον δεν καταπατείται αλλά, όπως δείχνει ο βωμός και τα λείψανα των θυσιών των ύστερορωμαϊκών χρόνων που βρέθηκαν στο δωμάτιο με το ψηφιδωτό, γίνεται τόπος λατρείας.

 

Οι Αιγές εξαφανίζονται και ξεχνιούνται ωστόσο η ανάμνηση του βασιλικού οίκου εξακολουθεί να ζει στο βυζαντινό όνομα Παλατίτζια που στοιχειώνει τον τόπο ως σήμερα. Ακόμη και η λατρεία συνεχίζεται στο χώρο που στη συλλογική μνήμη καταγράφηκε σαν τόπος ιερός. Μετά τον ρωμαϊκό βωμό ήρθε η μικρή εκκλησούλα της Αγίας Τριάδας: χτισμένη στη σκιά της αιωνόβιας βελανιδιάς στα χρόνια της τουρκοκρατίας διαλύθηκε το 1961 για να προχωρήσει η ανασκαφή.

 

Στο μεταξύ το ανάκτορο έγινε νταμάρι και χτίστηκαν με τις πέτρες του τα χωριά της περιοχής, τελευταία από όλα στη δεκαετία του είκοσι η ίδια η Βεργίνα.

 Αγγελική Κοτταρίδη

 

Αγγελική Κοτταρίδη:Αν κάπου υπάρχει η αφή του Αλέξανδρου,είναι εδώ στις Αιγές

 

Μπήκε στον τάφο του Φιλίππου Β΄ μόλις 21 ετών, τη μέρα που τον εντόπισε ο θρυλικός αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος.

Αναστήλωσε το μεγαλύτερο κλασικό μνημείο του ελλαδικού χώρου, το ανάκτορο του Φιλίππου Β’ στις Αιγές. Τώρα ανασκάπτει το Γυμνάσιο όπου δίδαξε ο Αριστοτέλης τον Αλέξανδρο. Η αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδη μιλάει στο Blue για τις συναρπαστικές αποκαλύψεις της.

«Καταδυόμαστε, ρωτάμε τους νεκρούς και αυτοί μας απαντούν. Τους ακούμε. Διαβάζουμε τις πέτρες», μου λέει η Αγγελική Κοτταρίδη. Δεν μου είναι καθόλου δύσκολο να φανταστώ τη σπουδαία αρχαιολόγο, ανασκαφέα των Αιγών και μέχρι πρότινος προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας να συνομιλεί με τους νεκρούς βασιλείς και τις βασίλισσες έξι μέτρα βαθιά στο χώμα των Αιγών. Και έπειτα να παίρνει αυτές τις φωνές, τις αποκαλύψεις, και να κάθεται στο γραφείο της, να γράφει, να λύνει χιλιάδες εξισώσεις, να φέρει μαζί της αυτό το υλικό κάθε λεπτό της ζωής της, ακόμα και στον ύπνο της. Μέχρι να καταλήξει στο απόλυτο συμπέρασμα: για τους βασιλικούς τάφους των Αιγών· για το ανάκτορο του Φιλίππου Β΄· για την αρχή των Ελληνιστικών χρόνων.

Αρχές Ιανουαρίου παρέδωσε στο παγκόσμιο κοινό το ανάκτορο του Φιλίππου Β΄, το πιο μεγάλο κτίριο της κλασικής αρχαιότητας, τρεις φορές στο μέγεθος του Παρθενώνα. Το παρέδωσε στην οικουμένη για την ακρίβεια, αφού αυτή τη λέξη προτιμά όταν πρέπει να μιλήσει για το σύμπαν. Οικουμένη, η λέξη που εισήγαγαν οι Μακεδόνες για να μιλήσουν για τον κόσμο που φτιάχνουν οι άνθρωποι, όχι οι θεοί.

Όμως δεν είναι αυτή η μόνη καινοτόμος, αποκαλυπτική σύλληψη που κάνει στις Αιγές η Αγγελική Κοτταρίδη.Ανασκάπτει το βασίλειο των Μακεδόνων, των στρατηλατών, του Φιλίππου Β΄, του Αλεξάνδρου. Αλλά δεν μένει στο μεγαλείο των ανδρών.Φέρνει στο φως τις γυναίκες που ήταν πάντα σκιές στην κυρίαρχη αφήγηση, δείχνει την προσφορά τους, τη δική τους ιστορία, πώς έγιναν μήτρα και τροφοδότης των βασιλιάδων. Τις τραβά στην πρώτη θέση, τις αποκαλύπτει, όμορφες και δυνατές.

 

Κάνατε διδακτορικό για τις μάγισσες στην αρχαιότητα. Είστε, όμως, η αρχαιολόγος που έφερε στο φως καθοριστικά ευρήματα για τους μεγάλους Μακεδόνες βασιλείς: τον Φίλιππο Β΄, τον γιο του Αλέξανδρο. Υπάρχει ένα νήμα που συνδέει την έρευνα στις σπουδές φύλου και την αρχαιολογία με το έργο που κάνετε στις Αιγές;

Επέλεξα αυτό το θέμα για το διδακτορικό μου, διότι ήταν ένα εντελώς άγνωστο κομμάτι. Στο σκοτάδι. Μου ταίριαζε. Ήταν ένα ταξίδι γνώσης, αυτογνωσίας, αλλά συγχρόνως μια προσπάθεια να φωτίσω την άλλη πλευρά, γιατί τους άνδρες τούς ξέρουμε. Η κλασική σκέψη απορρίπτει τη σοφή γυναίκα. Ο Κρέων στην τραγωδία του Ευριπίδη εξορίζει τη Μήδεια επειδή είναι σοφή. Το κατεξοχήν θέμα της γυναίκας είναι η γνώση που έχει και γίνεται επικίνδυνη.

 

Άρα, αποτελεί απειλή.

 

Ακριβώς, κι εμένα με ενδιέφερε γιατί η σοφή γυναίκα γίνεται απειλή. Όταν η πατριαρχία τής αποστερεί τον λόγο και τη δύναμη της συμμετοχής, αναγκαστικά πρέπει να την εξορίσει από τον χώρο της γνώσης. Όμως, αρχετυπικά και αρχέγονα η γνώση είναι δουλειά των γυναικών, των ιερειών που ξέρουν τα βοτάνια. Αυτό που γνωρίζουν η Κίρκη και η Μήδεια είναι όλα τα φάρμακα και όλα τα φαρμάκια. Ξέρουν τον τρόπο να αλλάζουν τις πραγματικότητες. Όσον αφορά στη θέση των γυναικών στις Αιγές, θα σας πω ότι βεβαίως στο μουσείο βλέπουμε Φίλιππο και Αλέξανδρο. Αλλά ας σκεφτούμε και την Ολυμπιάδα και την Ευρυδίκη.

Τις συναντάμε στο Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών;

Θα δούμε την Ευρυδίκη, που είναι μία από τις πλέον επιδραστικές προσωπικότητες του 4ου αι. π.Χ. και όμως δεν την ξέρουμε σχεδόν καθόλου. Είναι η μάνα του Φιλίππου Β΄ και άλλων δύο βασιλιάδων. Η Ευρυδίκη, σε μια κρίσιμη στιγμή που το βασίλειο διαλύεται και έρχονται διεκδικητές του θρόνου –ενώ τα παιδιά της είναι έφηβοι, ο Φίλιππος μόλις 12 ετών–, κάνει όλες τις διπλωματικές κινήσεις που χρειάζονται και διασφαλίζει την παραμονή της οικογένειας στον θρόνο. Δηλαδή καταφέρνει να μείνει στον θρόνο ο Περδίκκας Γ΄ και στη συνέχεια ο Φίλιππος Β’.

Και συνεπώς να έρθει τελικά στον θρόνο ο Αλέξανδρος· να αλλάξει η ιστορία της ανθρωπότητας. Εκπληκτικό! Μέσα στο μουσείο πώς θα δει ο επισκέπτης την Ευρυδίκη;

Θα δει το άγαλμά της να δεσπόζει, θα δει την ταφική πυρά της και δύο γραφίδες. Η Ευρυδίκη έκανε μια ανάθεση στις μούσες και τη συνόδευσε με ένα επίγραμμα στο οποίο έλεγε πόσο χαίρεται που έμαθε να γράφει και να διαβάζει. Τα παιδιά της ήταν έφηβοι όταν έμαθε γραφή και ανάγνωση, άρα η ίδια ήταν περίπου 40 ετών. Έχει διασωθεί το ποίημα αυτό. Είναι συναρπαστικό το ότι στην ταφική πυρά της υπάρχουν οι γραφίδες.

Η Ολυμπιάδα, η μητέρα του Αλεξάνδρου;

Από την Ολυμπιάδα δεν έχουμε υλικά κατάλοιπα, αλλά έχουμε από άλλες γυναίκες Μακεδόνισσες. Ο επισκέπτης στο μουσείο μαθαίνει γι’ αυτές. Έχουμε αναστήσει στο νέο μουσείο εννέα βασίλισσες: τη Δέσποινα των Αιγών με τα υπέροχα χρυσά κοσμήματα και άλλες οκτώ, που είναι αυτές που διαμεσολαβούν στο τώρα και το τότε. Είναι η Νέκυια, είναι τα ομιλούντα πρόσωπα του μουσείου. Οπότε οι γυναίκες είναι πάντα εδώ.

Τι ωραίο που μέσα στο Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών δεν μιλάμε μόνο για βασιλείς και στρατηλάτες, αλλά και για τις γυναίκες, που είναι ούτως ή άλλως η μήτρα, κυριολεκτικά και μεταφορικά.

 

Σωστά το λέτε, είναι η μήτρα που γεννά τους βασιλείς, είναι η μήτρα που εξασφαλίζει τη γονιμότητα. Οι βασίλισσες των Μακεδόνων λειτουργούν ως αρχιέρειες και διασφαλίζουν όχι μόνο την αναπαραγωγή της βασιλικής οικογένειας, που είναι κρίσιμη για τη διαιώνιση του βασιλείου, αλλά και γενικότερα την ευγονία στο κράτος. Όπως φαίνεται, ο ιερός γάμος γινόταν την Πρωτοχρονιά των Μακεδόνων, που ήταν τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοεμβρίου. Συχνά ήταν και καρποφόρος. Ο Αλέξανδρος φαίνεται ότι είναι καρπός του ιερού γάμου, αν υπολογίσουμε πότε γεννήθηκε· εννέα μήνες μετά τον γάμο. Γεννήθηκε στις 22 Ιουλίου 356 π.Χ.

Τι ακριβώς είναι το Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών;

Είναι πολλά πράγματα μαζί. Στους Βασιλικούς Τάφους, στο κέλυφος προστασίας δηλαδή, κυρίαρχη αφήγηση είναι ο ίδιος ο Φίλιππος Β΄, ο Αλέξανδρος ως αυτός που θάβει τον πατέρα του και γίνεται ο επόμενος βασιλιάς, ο μικρός Αλέξανδρος, που είναι ο γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και αποτελεί και το τέλος της οικογένειας. Είναι παράλληλα η Μήδα, η Θράκισσα γυναίκα του Φιλίππου Β΄, που αυτοκτονεί σύμφωνα με τα έθιμα για να τον ακολουθήσει και θάβεται μαζί του. Στον τάφο όπου υπάρχει η ζωγραφιά της Περσεφόνης (βρέθηκε συλημένος) είναι η Νικησίπολις, η μητέρα της Θεσσαλονίκης. Τέλος, ήσσονος σημασίας είναι ο νεκρός του χαλασμένου τάφου με τους κίονες, που πρέπει να είναι ο γιος της Θεσσαλονίκης, ο Φίλιππος Δ΄.

Ήσασταν παρούσα, μπήκατε ελάχιστα λεπτά μετά τον σπουδαίο Μανόλη Ανδρόνικο στον τάφο του Φιλίππου Β΄ όταν εντοπίστηκε.

Φοιτήτρια ακόμα.Μπήκε ο Ανδρόνικος, οι μάστορες και αργότερα εγώ, για να βοηθήσω με τα μετρήματα. Ήμουν μόλις 21 ετών, δεν δικαιούμουν να μπω!

Όμως μπήκα, όπως μπήκα μετά και στον τάφο του μικρού Αλεξάνδρου, πάλι γιατί βοηθούσα με το μέτρημα. Όταν είσαι φοιτητής και υπάρχει ο δάσκαλος ως υπεύθυνος της ανασκαφής, νιώθεις ότι είναι ένα μαγικό πράγμα, αλλά δεν ξέρεις την ευθύνη.

 

Την ευθύνη πότε τη νιώσατε πρώτη φορά;

Όταν σκάψαμε τον τάφο της Ευρυδίκης με τον Ανδρόνικο, αλλά είχα εγώ την πλήρη ευθύνη. Εκεί κατάλαβα ότι μπαίνω κάπου όπου πρέπει να αναγνωρίσω, να ερμηνεύσω, αλλά, πριν τα κάνω αυτά, πρέπει να εξασφαλίσω ότι δεν θα γίνει η παραμικρή ζημιά στο μνημείο. Αυτό είναι το κυρίαρχο. Υπάρχει η συγκίνηση, το «ω!», αλλά κυριαρχεί η ανάγκη σου να προστατέψεις το μνημείο. Μπαίνεις σε μια αυστηρή εκλογίκευση: μη χαθεί το παραμικρό στοιχείο.

Και το ίδιο βράδυ;

Το βράδυ μπορεί να πάθεις ταράκουλο. Όχι όμως τη στιγμή που μπαίνεις στον τάφο. Συγκλονιστική για μένα ήταν η Δέσποινα των Αιγών. Δεν ήταν ένας τάφος που έμπαινες μέσα, αλλά ένας τεράστιος λάκκος απ’ όπου έβγαινε το χώμα χιλιοστό χιλιοστό με το πινελάκι και αποκαλύπτονταν όλα τα χρυσά της και το σχήμα της νεκρής. Κατεβήκαμε έξι μέτρα κάτω. Όλα τα χρυσά της είχαν πατηθεί σαν χαλκομανία, οπότε ουσιαστικά έβλεπες τη μορφή της. Όπως τη βλέπουμε τώρα μέσα στο μουσείο. Ήταν σαν Παναγία με το «χρυσό περίγραμμα».

 

Πόσο διήρκεσε αυτή η διαδικασία; Με το πινελάκι, χιλιοστό χιλιοστό;

Μία ολόκληρη εβδομάδα, από το πρωί έως το βράδυ. Μία συντηρήτρια, ένας εργάτης κι εγώ. Είναι ακόμα πιο συναρπαστικό όταν το ελευθερώνεις από το χώμα σιγά σιγά και σου αποκαλύπτεται. Αυτό έγινε τον Ιούνιο του 1988.

Χρονιές συνεχών αποκαλύψεων.

Το 1987 ήταν ο τάφος της Ευρυδίκης, το 1988 της Δέσποινας των Αιγών και από εκεί και πέρα πολλά ακόμα. Για μένα, το πιο συναρπαστικό είναι όταν καταλαβαίνεις τι γίνεται. Όταν λύνεις ένα επιστημονικό πρόβλημα. Για παράδειγμα, όταν κατάλαβα τι ήταν το ανάκτορο. Αυτό δεν έγινε μια συγκεκριμένη στιγμή, ήταν μια προϊούσα πορεία πολλών νυχτών ώσπου να πω ξαφνικά «ωπ, αυτό είναι!».

Είναι δηλαδή σαν να λύνετε μια εξίσωση;

Στο ανάκτορο δουλεύαμε συνεχώς με εξισώσεις με τέσσερις αγνώστους.

Όταν τελικά καταλήγετε σε ένα συμπέρασμα, έχετε ποτέ αμφιβολίες;

Το επαληθεύεις χίλιες φορές και συνεχώς συνομιλείς με το συμπέρασμα. Μέχρις ότου να είναι απολύτως σίγουρο.

Ποια ήταν η πιο δύσκολη «εξίσωση» που έπρεπε να λύσετε στις Αιγές;

Αρχαιολογικά ήταν το ανάκτορο. Ήταν ένα μνημείο που το μισό ανασκάφηκε τον 19ο αιώνα, έμεινε ξεσκέπαστο και κυριολεκτικά ξεπατώθηκε: διέλυσαν τοίχους, πήραν τις πέτρες για να φτιάξουν σπίτια. Έπειτα ανασκάφηκε εκ νέου από το Πανεπιστήμιο και την Εφορεία Αρχαιοτήτων τη δεκαετία του ’30 και ξανά τη δεκαετία του ’50 έως τις αρχές του ’60. Από όλη αυτή την ανασκαφή δεν υπήρχε ούτε μία σελίδα ημερολογίου! Καμία τεκμηρίωση. Υπήρχαν τα ευρήματα έξω στον χώρο, όχι φωτογραφημένα, όχι σχεδιασμένα, όχι τεκμηριωμένα. Υπήρχε η απόλυτη ασάφεια στην έρευνα, για παράδειγμα ως προς τη χρονολόγηση. Ο καθένας έδινε τη δική του ερμηνεία. Στην αρχή ούτε εγώ ήξερα τι είναι, νόμιζα ότι είναι το σπίτι του βασιλιά και έψαχνα την αίθουσα του θρόνου. Ζώντας το, αντιλήφθηκα ότι δεν είναι αυτό, ότι είναι ένα δημόσιο κτίριο με άλλες λειτουργίες. Από το 2007 έως το 2009 αποκαλύψαμε, τεκμηριώσαμε, μετρήσαμε και κατάλαβα την κάτοψη. Βρήκα τα «κλειδιά», τον πόδα (δηλαδή το αντίστοιχο μέτρο της αρχαιότητας) που χρησιμοποιήθηκε από τον αρχιτέκτονα, διαιρώντας και πολλαπλασιάζοντας. Στη συνέχεια άρχισε η φοβερή ιστορία της επίλυσης. Να βρίσκεις ποια πέτρα ήταν πού, τι πηγαίνει με τι. Έτσι φτάσαμε το 2014 να έχουμε τη μελέτη αναστήλωσης.

Ανασυνθέσατε έτσι την εικόνα του ανακτόρου.

Ναι. Αλλά φροντίζοντας να είναι σωστή και να επαληθεύεται κάθε μέρα. Έκανα μόνη μου, χωρίς υπολογιστή, στο χαρτί, διαιρέσεις και πολλαπλασιασμούς άπειρους. Με δεκαδικούς αριθμούς. Μια τρέλα. Πρέπει να πω ότι τα στοιχεία του μνημείου που αναστηλώθηκαν είναι με ακρίβεια και ασφάλεια εκατοστού στη θέση τους.

 

Η αναστήλωση του ανακτόρου του Φιλίππου Β΄ πώς επηρεάζει όσα ξέραμε έως τώρα για άλλα αρχιτεκτονήματα;

Ανοίγει τον δρόμο για να ξαναδούμε και να ξαναδιαβάσουμε την αρχαία αρχιτεκτονική από τον 4ο αι. π.Χ. και μετά. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Πιστεύω ότι στους Δελφούς, για παράδειγμα, θα έχουμε πολλές νέες ερμηνείες. Έχοντας έρθει αντιμέτωπη με όλο αυτό το θηρίο τόσα χρόνια, έχω καταλάβει ότι η κατεξοχήν τέχνη των Μακεδόνων είναι η αρχιτεκτονική. Είναι και λογικό, αν σκεφτείς ότι χτίζουν οργανωμένες πόλεις. Ενώ γενικά τιμάμε τη δημοκρατία, δεν βλέπουμε στις πόλεις της κτίρια κοινής ωφελείας. Οι Αθηναίοι έφτιαξαν τον Παρθενώνα, το Ερέχθειο, αλλά αυτά ήταν ναοί, δεν ήταν χρηστικά κτίρια κοινής ωφελείας, δεν έμπαιναν οι πολίτες μέσα. Ο Φίλιππος και οι Μακεδόνες γενικότερα εγκαινιάζουν μια πολιτική παροχών στους πολίτες, με τεράστιες στοές, μεγάλες οργανωμένες αγορές, βουλευτήρια και συγκροτημένα μεγάλα κτίρια, Γυμνάσια και φυσικά νέες πόλεις, με όλες τις έως τότε άγνωστες ανέσεις, όπως τρεχούμενο νερό, αποχέτευση, πλατείς δρόμους κ.λπ.

Σας ακούω και νιώθω ότι είστε κάπως σαν τον Όμηρο, αφηγήτρια των Αιγών. Όπως ο Όμηρος παρέδωσε μέσα από τα έπη του ιστορίες και πρόσωπα, έτσι και εσείς, με τις ανασκαφές, με τα μαθηματικά, με τη σκέψη σας, αφηγείστε την ιστορία των Μακεδόνων.

Ο αρχαιολόγος είναι ένα διάμεσο. Το έλλογο διάμεσο. Εμείς καταδυόμαστε, ρωτάμε τους νεκρούς και αυτοί μέσα από το έργο τους μας απαντούν. Τους ακούμε. Διαβάζουμε τις πέτρες. Στην Ιστορία είναι εύκολο να πεις θεωρίες που δεν επαληθεύονται. Στην αρχαιολογία, αν πεις κάτι άσχετο, υπάρχει ο κίνδυνος να σηκωθεί η πέτρα και να σε χτυπήσει. Κάποτε έλεγαν, για παράδειγμα, ότι η Χαιρώνεια είναι το τέλος των πόλεων. Ε, η Χαιρώνεια είναι η αρχή των πόλεων.

Ποια σημαντικά στοιχεία, μαρτυρίες υπάρχουν στο μουσείο σε σχέση με τη δολοφονία του Φιλίππου και την ανακήρυξη του Αλεξάνδρου σε βασιλιά;

Το ίδιο το ανάκτορο μαρτυρά την ανακήρυξη του Αλεξάνδρου σε βασιλιά, το περιστύλιο, αυτές οι κολόνες εδώ, είναι ο τόπος όπου συγκεντρώθηκαν οι Μακεδόνες και χτύπησαν με τα δόρατα τις ασπίδες τους όταν τον ανακήρυξαν βασιλιά. Για τη δολοφονία υπάρχουν τα πάντα, ακόμα και το σφουγγάρι με το οποίο έπλυναν το νεκρό σώμα του Φιλίππου. Βλέπουμε όλα τα αγγεία, την ταφική του πυρά. Εδώ την Ιστορία την ακουμπάς.

Η απτικότητα ως μέρος της αφήγησης;

Αν υπάρχει η αφή του Αλεξάνδρου κάπου, είναι εδώ, στις Αιγές. Αν υπάρχει ένα πράγμα που έφτασε έως εμάς και ξέρουμε με βεβαιότητα ότι το έχει αγγίξει, αυτό είναι η λάρνακα όπου έβαλε τα οστά του πατέρα του. Αυτός τα μάζεψε, τα έπλυνε με κρασί, τα τύλιξε στο πορφυρό ύφασμα, δίπλωσε το στεφάνι, τα έβαλε στο κουτί. Και αυτό το κουτί είναι εδώ. Όπως το άγγιξε ο Αλέξανδρος.

 

Εδώ, στο σημείο απ’ όπου ξεκίνησε η Ελληνιστική περίοδος.

Η δημοκρατία είναι ο θρίαμβος της ανωνυμίας. Επιβάλλεται η ανωνυμία διά του νόμου. Όλες οι απεικονίσεις των πολιτών στη ζωφόρο του Παρθενώνα ήταν ιδανικές μονάδες, αλλά όχι οι πραγματικές μορφές. Στις Αιγές έρχεται ο γλύπτης Λεωχάρης και δείχνει το πρόσωπο του Φιλίππου ως έχει. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, γιατί είναι η γέννηση του ρεαλιστικού πορτρέτου στην ελληνική τέχνη. Και γίνεται άξιο παρουσίασης αυτό το πρόσωπο, ο συγκεκριμένος άνθρωπος γίνεται ο ίδιος ιδανικό όπως ακριβώς είναι. Ο Φίλιππος Β΄ πήρε την Ιστορία και την άλλαξε. Θα σας πω και κάτι ακόμα: η αρχαία λέξη για το σύμπαν είναι «κόσμος», που σημαίνει στολίδι, κόσμημα. Τον κόσμο τον φτιάχνουν οι θεοί ή ο θεός δημιουργός, όπως λέει ο Πλάτων. Στα Ελληνιστικά χρόνια επικράτησε μια άλλη λέξη: η οικουμένη.

Που θα πει το σπίτι όπου κατοικούν οι άνθρωποι. Ο δομημένος χώρος των πόλεων. Ο κόσμος όπως τον φτιάχνουν οι άνθρωποι. Αυτή είναι από τις κεντρικές μου συλλήψεις για τα Ελληνιστικά χρόνια. Ο άνθρωπος ως δρων υποκείμενο που αλλάζει τον κόσμο και τον κάνει οικουμένη.

Πώς θα νιώσει ο επισκέπτης μέσα στο ανάκτορο;

Θα νιώσει ξαφνικά οικεία. Θα δει κολόνες δωρικές που θα του θυμίσουν τον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, την Επίδαυρο, τους Δελφούς, σημεία της Αθήνας. Κάτι που δεν είχαμε έως τώρα στη Μακεδονία, γιατί δεν έχουμε αναστηλωμένα μνημεία. Ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι είσαι στον ελλαδικό χώρο – δοκός επί στύλου. Το ανάκτορο είναι τρεις φορές μεγαλύτερο από τον Παρθενώνα κατά μέγεθος, ενώ έχει το ίδιο ύψος, αν και είναι διώροφο [σ.σ. ο δεύτερος όροφος είναι αναταγμένος μέσα στο νέο μουσείο]. Θέλει να εντυπωσιάσει, αλλά με απόλυτο μέτρο. Δεν ανεβαίνεις μια τρομακτική σκάλα για να φτάσεις στο ανάκτορο, βρίσκεται σε έναν χώρο ασήμαντο έως τότε, σε έναν λόφο στην άκρη της πόλης, εκεί όπου δεν υπήρχε πριν κάτι άλλο.

Δηλαδή ο Φίλιππος δεν είχε τη φιλοδοξία του Περικλή;

Την είχε. Όμως, ενώ ο Περικλής κάνει κάτι που είναι μόνο εικόνα και ανήκει στη θεά, ο Φίλιππος κάνει κάτι και καλεί όλο τον λαό να μπει μέσα. Να γίνουν όλοι πολίτες, να εκπολιτιστούν. Μπαίνουν για να δικαστούν, να ακούσουν διαλέξεις, να μιλήσουν για φιλοσοφία, να δουν έργα τέχνης, να συγκεντρωθούν και να πάρουν αποφάσεις, να συνδιαλλαγούν. Μπαίνουν στο πρυτανείο, όπου είναι και τα μητρώα αρένων, και στους ανδρώνες για να συμποσιαστούν με τον βασιλιά. Το δυτικό τμήμα του ανακτόρου είναι το περιστύλιο, όπου πάνε οι «βασιλικοί παίδες» για να αθληθούν. Δηλαδή τα παιδιά των Μακεδόνων που κάνουν μια υπηρεσία γύρω από τον βασιλιά, σαν τους θαλαμοφύλακές του.

Το ανάκτορο φέρει τον τίτλο «Παρθενώνας της Μακεδονίας». Συμφωνείτε;

Αυτό το είπε ο καθηγητής Βόλφραμ Χέπφνερ. Συμφωνώ με την εξής αίρεση: το ανάκτορο είναι απολύτως διαφορετικό από τον Παρθενώνα. Αλλά είναι και αυτό ένα ιδεολόγημα. Ο Φίλιππος δεν το έχτισε τυχαία, πρέπει να συζήτησε πολύ με τους πλατωνιστές που ήταν γύρω του. Ο Φίλιππος είχε μυηθεί στη φιλοσοφία του Πλάτωνα και στους Πυθαγόρειους στη Θήβα, ενώ ο αδελφός του είχε δάσκαλο τον Ευφραίο, που ήταν πριν από τον Αριστοτέλη ο σημαντικότερος μαθητής του Πλάτωνα. Το ισχυρότατο ιδεολόγημα πίσω από το ανάκτορο είναι αυτό της πεφωτισμένης ηγεμονίας. Δηλαδή, εγώ ο ηγεμόνας και εσείς οι φίλοι μου, οι εταίροι μου, ο λαός μου, συνυπάρχουμε εδώ. Το κτίριο αυτό σχεδιάστηκε ad hoc για να εκφράσει πολιτική και ιδεολογία. Ενώ ο Παρθενώνας ήταν θρησκευτικό κτίριο. Σωστά είπε ο Χέπφνερ, δεν εννοούσε όμως ότι είναι ίδια τα κτίρια. Mόνο οι ανόητοι φαντάζονται ότι είναι ίδια κτίρια ο Παρθενώνας και το ανάκτορο του Φιλίππου. Δεν υπάρχουν πιο ανόμοια κτίρια. Είναι παρόμοια ως προς την ιδεολογική χρήση: τοπόσημο για την Αθήνα ο Παρθενώνας, τοπόσημο για τη Μακεδονία το ανάκτορο των Αιγών.

Γιατί γίνατε αρχαιολόγος;

Όταν ήμουν πέντε ετών, έλεγα ότι θα γίνω ακροβάτισσα.

Αντ’ αυτού ακροβατείτε με ακρίβεια στις στιβάδες της Ιστορίας.

Αποφάσισα να γίνω αρχαιολόγος στα επτά μου χρόνια, γιατί ήταν μονόδρομος για μένα η αρχαιολογία. Δεν υπήρξε τίποτε άλλο στο μυαλό μου. Γνώρισα πρώτα τον Αχιλλέα διαβάζοντας την «Ιλιάδα» στα έξι μου χρόνια. Έτσι αποφάσισα ότι αυτός είναι ο κόσμος μου. Δέκα ετών μάζευα αποκόμματα από τις εφημερίδες με τις αρχαιολογικές ειδήσεις και είχα μάθει γραμμική Β. Γεννήθηκα γι’ αυτό και θα πεθάνω με αυτό.

Μετά από 46 χρόνια πορείας, ήταν τελικά η αρχαιολογία όπως τη φανταζόσασταν;

Δεν το σχεδίασα. Έβαζα πάντα έναν μεγάλο στόχο και τεντωνόμουν προς αυτόν. Μόλις πήρα το πτυχίο, ήμουν ήδη αρχαιολόγος. Αυτό που ήθελα. Δεν ήθελα να γίνω καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο, γενική διευθύντρια αρχαιοτήτων. Εμένα με ενδιαφέρει το πεδίο. Η χαρά μου είναι το ίδιο το μνημείο – αρχαία, οθωμανικά, όλα τα μνημεία–, το να ταξιδεύω στους αρχαιολογικούς χώρους, να γράφω και κυρίως η στιγμή που νομίζω ότι κατάλαβα κάτι.

Αυτή η στιγμή μπορεί να είναι οποτεδήποτε;

Συνήθως είναι σε κάποια ανύποπτη στιγμή, ενώ κοιτάζω κάτι άσχετο. Για παράδειγμα, έβλεπα στην τηλεόραση ένα ρεπορτάζ για κάποια κατολίσθηση στη Βραζιλία. Και βλέποντάς το, αναφώνησα: «Πω πω, έτσι τελείωσαν οι Αιγές!». Κατάλαβα γιατί βλέπαμε περίεργα πράγματα στο χώμα: γιατί το ψηφιδωτό έχει κυματισμούς βάθους μισού μέτρου, γιατί οι τοίχοι κάνουν κοιλιά, γιατί στράβωσε η κάτοψη. Κατάλαβα γιατί εγκαταλείφθηκε ο τόπος· διότι γλίστρησε το χώμα από το βουνό.

Ποια διαδρομή μέσα στο Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών προτείνετε στον επισκέπτη;

Θα του έλεγα να έρθει πρώτα στο νέο μουσείο για να διαβάσει τα κείμενα, να πάει έπειτα στους βασιλικούς τάφους και να καταδυθεί. Να ανέβει στο ανάκτορο για να νιώσει μια μεγάλη ανάταση. Να κάνει μια βόλτα στη Νεκρόπολη για να νιώσει διαφορετικά μέσα στη φύση.Να καταλήξει στον Άγιο Δημήτριο για να δει τον Αλέξανδρο που ξαναγύρισε ως βασιλιάς Βυζαντινός. Και τέλος να πάει στον Αλιάκμονα, να κοιτάζει τη λίμνη.

 

Μετά το ανάκτορο του Φιλίππου Β΄, ποια είναι η επόμενη ανακάλυψη, «απελευθέρωση» που ετοιμάζετε;

Το Γυμνάσιο της Μίεζας, εκεί όπου πραγματικά δίδαξε ο Αριστοτέλης και μαθήτευσε ο Αλέξανδρος. Εγκρίθηκε ήδη ένα πενταετές πρόγραμμα συστηματικής ανασκαφής, την οποία θα διευθύνω. Είναι ένα τεράστιο οικοδομικό συγκρότημα 30 στρεμμάτων. Έχουμε ανασκάψει μόλις το ένα πέμπτο του χώρου, νομίζω ότι μπορεί να βρούμε και στάδιο εκεί ή υπολείμματά του. Το Γυμνάσιο στη Μίεζα μπορεί να είναι μεγαλύτερο και από αυτό της Ολυμπίας. Ακόμη πιο ενδιαφέρον από το γεγονός ότι δίδαξε ο Αριστοτέλης, είναι το ότι εκεί σπούδασε όχι μόνο ο Αλέξανδρος, αλλά και όλοι αυτοί οι συναρπαστικοί ηγέτες που δημιούργησαν την ελληνιστική οικουμένη. Εκεί οργανώθηκε ο στρατός και η ηγεσία του, εκεί δομήθηκε κυριολεκτικά ο πυρήνας της οικουμενικής πολιτικής των Μακεδόνων.

Ποια είναι η πρώτη ανάμνηση που έχετε από τη ζωή σας;

Εμμονική ανάμνηση είναι η θέα προς τον Όλυμπο από το παράθυρο του σπιτιού μας στη Θεσσαλονίκη. Κοιτούσα επίμονα. Κάποια απογεύματα όταν ήμουν ακόμη παιδάκι, ήλπιζα να δω κάποιον θεό.

blue

Η χρυσή λάρνακα της Μήδας

 

Η χρυσή λάρνακα της Μήδας

© Υπουργείο Πολιτισμού

Η χρυσή λάρνακα που λίγο υπολείπεται σε μέγεθος από εκείνη του Φιλίππου περιείχε το χρυσό διάδημα και τα καμένα οστά μιας νεαρής γυναίκας 22-23 χρονών, προφανώς συζύγου του νεκρού βασιλιά. Αφού, όπως δείχνει η μελέτη της κατασκευαστικής δομής του τάφου, ο προθάλαμος ολοκληρώθηκε μαζί με το θάλαμο και αφού το μνημείο έκλεισε και δεν ξανάνοιξε ποτέ, είναι προφανές ότι και οι δύο νεκροί θάφτηκαν μαζί. Αυτό αποκλείει την ταύτιση της νεκρής του προθαλάμου με την τελευταία σύζυγο του Φιλίππου Β΄ την ανιψιά του Αττάλου, την Κλεοπάτρα που θα πρέπει να σκοτώθηκε κάπως αργότερα, μετά την εκτέλεση του ισχυρού συγγενή της.

Απομένει η Μήδα, η θυγατέρα του βασιλιά των Γετών Κοθήλα, η Θράκισσα πριγκίπισσα που ο Φίλιππος παντρεύτηκε, όταν γύριζε από την εκστρατεία στη Σκυθία, το 339 π.Χ. και την ώρα του θανάτου της θα ήταν 20-25 χρόνων. Υπακούοντας στο έθιμο της φυλής της που, όπως καταγράφει ο Ηρόδοτος, όριζε οι γυναίκες των επιφανών να συνοδεύουν τους συζύγους τους στον θάνατο, η νεαρή ξένη φαίνεται πως αυτοκτόνησε, όταν δολοφονήθηκε ο βασιλιάς. Ακολουθώντας τον άντρα και κύριό της στις φλόγες της νεκρικής πυράς και στον τάφο, συντρόφισσα για πάντα της κλίνης του βασιλιά στον Άδη, έγινε για τους Μακεδόνες, που οπωσδήποτε δεν ήταν εξοικειωμένοι με τέτοια δείγματα αφοσίωσης, μια νέα Άλκηστη, πρότυπο συζυγικής αρετής και πίστης.

Μεγάλο δωδεκάκτινο αστέρι κοσμεί το καπάκι της λάρνακας

Αυτός φαίνεται να είναι ο λόγος που ο Αλέξανδρος, ο νέος βασιλιάς, την τίμησε τόσο πολύ, δίνοντάς της στο ταξίδι χωρίς γυρισμό δώρα αμύθητης αξίας. 

 

Συντάκτης

Αγγελική  Κοτταρίδη

Η χρυσελεφάντινη κλίνη του Αλεξάνδρου Δ΄

 

 Ο νεαρός σάτυρος οδηγεί παίζοντας το σουραύλι του το θεϊκό ζευγάρι του Διονύσου με τη σύντροφό του  

Τοποθετημένη στο θάλαμο του τάφου μπροστά από το λίθινο βάθρο με την τεφροδόχο η κλίνη αυτή έμοιαζε αρκετά με εκείνες του Φιλίππου, μολονότι η διακόσμησή της που περιοριζόταν στην εμπρός πλευρά ήταν λιγότερο πλούσια.

 

Ανάγλυφο γενειοφόρου με ανατολίτικη φορεσιά  

Στις βαθιές ζωφόρους δεν υπάρχουν πολυπρόσωπες παραστάσεις αλλά το τυπικό θέμα του διασπαραγμού με γρύπες και άλλα αγρίμια που δεν διατηρούνται σε καλή κατάσταση με συνέπεια να μην είναι δυνατή η ανάπλασή τους. Μια καινοτομία είναι η παρουσία ανάμεσα στις έλικες των επικράνων ανάγλυφων γενειοφόρων μορφών με την ανατολίτικη φορεσιά και τον φρυγικό σκούφο, που ίσως ταυτίζονται με τον θεό Σαβάζιο, μια θρακική παραλλαγή του Διόνυσου.

 

Ανάγλυφες μορφές γενειοφόρων διακοσμούσαν τα επίκρανα  

Ωστόσο το πιο σημαντικό στοιχείο είναι η παράσταση που αναπτυσσόταν στην στενή ζωφόρο στην επάνω τραβέρσα της κλίνης. Εδώ σε ένα εξαιρετικά κομψό ελεφαντοστέϊνο ανάγλυφο, ένα αληθινό μικροσκοπικό αριστούργημα στο οποίο αποτυπώνεται με μοναδικό τρόπο όλη η αβρότητα και η εκλέπτυνση της τέχνης των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, εμφανίζεται χαμογελαστός και χρυσοστεφανωμένος ο Διόνυσος, γενειοφόρος, με τη δάδα στο ένα χέρι, αγκαλιάζοντας τρυφερά τη γοητευτική συντρόφισσά του από τον ώμο με το άλλο, να προχωρεί στο γλέντι. Ένας νεαρός σάτυρος οδηγεί το θεϊκό ζευγάρι παίζοντας το σουραύλι του, ενώ σάτυροι και μαινάδες στροβιλίζονται εκστατικοί σε έναν τόπο ιερό που τον ορίζουν χορηγικοί τρίποδες.

 

Το ελεφαντοστέινο ανάγλυφο του νεαρού σατύρου  

Δυστυχώς οι περισσότερες μορφές χάθηκαν και αυτές που σώζονται είναι πολύ διαβρωμένες ωστόσο στο σύμπλεγμα του Διόνυσου που σαν από θαύμα μας σώθηκε σε εξαιρετική κατάσταση μπορούμε να αναγνωρίσουμε την απαράμιλλη ποιότητα και την εκπληκτική ακρίβεια της επεξεργασίας. Χαρακτηριστικό της προσοχής που δόθηκε και στην τελευταία λεπτομέρεια, αλλά και του επιπέδου τελειότητας στο οποίο είχε φτάσει η τεχνική της επεξεργασίας του ελεφαντόδοντου στα χρόνια αυτά είναι το γεγονός ότι ο λιλιπούτειος αυλός που έχει πάχος μόλις ένα χιλιοστό ήταν διάτρητος. 

Ο χρυσοστεφανωμένος Διόνυσος αγκαλιάζει τη σύντροφό του προχωρώντας προς το γλέντι.  

Χρονολόγηση:   310 π.Χ.

    Τόπος Εύρεσης: τάφος του Αλεξάνδρου Δ', Αιγές

   Υλικό: Χρυσός, Ελεφαντοστό  

 ©  Υπουργείο Πολιτισμού 

Ο Μανόλης Ανδρόνικος ανακαλύπτει τον τάφο του Φιλίππου Β’

 

Συνέντευξη τύπου του Μανόλη Ανδρόνικου στο  κεντρικό αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής Α.Π.Θ.,24/11/1977 

Συμπληρώνονται σήμερα 46 χρόνια από την σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψη του αρχαιολόγου και καθηγητή του Α.Π.Θ. Μανόλη Ανδρόνικου στη Βεργίνα. Ειδικότερα, στις 8 Νοεμβρίου 1977 ήρθε στο φως ο τάφος του Φιλίππου Β' στη Βεργίνα. Στον τάφο αυτό ανακαλύφθηκαν μοναδικά ευρήματα, όπως όπλα, χάλκινα σκεύη, η χρυσή λάρνακα με τον ήλιο της Βεργίνας, το χρυσό στεφάνι μυρτιάς, κ.ά. Η συστηματική μελέτη αυτών των ευρημάτων έκαναν τον Ανδρόνικο να καταλήξει στο συμπέρασμα πως ο τάφος αυτός ανήκει στο Βασιλιά Φίλιππο Β' της Μακεδονίας, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Το αστέρι με τις δεκαέξι ακτίνες στο κάλυμμα της λάρνακας 

Η ανασκαφή αυτή είναι μία από τις σημαντικότερες στη Βόρειο Ελλάδα μιας και ανανέωσε το ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτείας για την αρχαιολογική έρευνα της Μακεδονίας, έφερε στο φως πληθώρα νέων και σημαντικών ευρημάτων και συνέβαλε στην αλματώδη τουριστική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. Η έρευνα στην περιοχή συνεχίζεται ως σήμερα από την συνεργάτιδα του Ανδρόνικου, Αγγελική Κοτταρίδη η οποία με την ομάδα της συνέβαλε στην αποκατάσταση του ανακτόρου και τη δημιουργία του νέου Πολυκεντρικού Μουσείου Αιγών.

Σχεδιάγραμμα της ανασκαφής και των ευρημάτων  

Το Αρχείο της ΕΡΤ παρουσιάζει ένα μοναδικό επεισόδιο-ντοκουμέντο από την εκπομπή ''Η ΕΡΤ στη Βόρειο Ελλάδα'' παραγωγής 1980, με τίτλο ''Ο Ανδρόνικος στη Βεργίνα'', σε σκηνοθεσία Γιάννη Σμαραγδή. Στο παρακάτω απόσπασμα, ο σπουδαίος αρχαιολόγος ξεναγεί τους συντελεστές της εκπομπής στο εργαστήριο συντήρησης των ευρημάτων και προβάλλει για πρώτη φορά σημαντικά αρχαιολογικά τεκμήρια -όπως ασπίδες- στην τηλεόραση. Αμέσως μετά, γίνεται λόγος για τη δουλειά των τεχνιτών στο βασιλικό τάφο και αναδεικνύεται η σημασία της συντήρησης των αρχαιολογικών ευρημάτων.

Δείτε ολόκληρο το αφιέρωμα ”Ο Ανδρόνικος στη Βεργίνα”  εδώ

👉 Μανόλης Ανδρόνικος