Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης:Ἡ Κοίμησις τῆς Θεοτόκου

 

Μία τῶν γλυκυτέρων καί συμπαθεστέρων ἑορτῶν τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου εἶναι καί ἡ Κοίμησις τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἣν σήμερον ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησία. Εὐθύς ἀπό τῶν πρώτων μ.Χ. αἰώνων ἔξοχος ὑπῆρξεν ἡ τιμή καί εὐλάβεια, ἣν ἀπένεμον οἱ χριστιανοί πρός τήν Παρθένον Μαρίαν. Ἀλλ᾿ ἡ σημερινή ἑορτή εἶναι ἡ κατ᾿ ἐξοχήν μνήμη τῆς Θεοτόκου, ἅτε τήν Κοίμησιν αὐτῆς ὑπόθεσιν ἔχουσα.

 

Ἡ Κοίμησις αὕτη συνέβη, κατά τήν εὐσεβῆ παράδοσιν, τῇ 15 Αὐγούστου, ἀλλά προϊόντος τοῦ χρόνου, σύν τῇ καλλιεργείᾳ καί ἀναπτύξει τοῦ χριστιανικοῦ πνεύματος, ἐτάχθη ἡ προηγουμένη τῆς ἡμέρας ταύτης δεκατετραήμερος ἐγκράτεια, πρός τιμήν τῆς ὑπεράγνου Θεομήτορος καί αὐτή γινομένη. Ἀγομένης τῆς νηστείας ταύτης, ψάλλονται ἐν τοῖς ἱεροῖς ναοῖς ἐναλλάξ καθ᾿ ἑκάστην οἱ δύο μελῳδικώτατοι Παρακλητικοί Κανόνες, ἡ Μεγάλη λεγομένη παράκλησις καί ἡ Μικρά. Καί αὕτη μέν ἐπιγράφεται «ποίημα Θεοστηρίκτου μοναχοῦ, οἱ δέ Θεοφάνους», καί πιθανώτατον, ὅτι εἶναι τοῦ Θεοφάνους μᾶλλον, διότι πράγματι φαίνεται ἔργον δοκιμωτάτου ποιητοῦ, ἡ δέ Μεγάλη παράκλησις εἶναι ποίημα τοῦ βασιλέως Θεοδώρου Δούκα τοῦ Λασκάρεως. Ἐξόριστος ἀπό τῆς Βασιλευούσης, ἁλωθείσης ὑπό τῶν Λατίνων, ὁ ἀτυχής ἐκεῖνος βασιλεύς, εὐγλώττως ἐκχέει τά παράπονά του πρός τήν μόνην πολιοῦχον αὐτῆς καί προστάτιδα: «Πρός τίνα καταφύγω ἄλλην Ἁγνή; ποῦ προσδράμω λοιπόν καί σωθήσομαι; ποῦ πορευθῶ;. . . εἰς σέ μόνην ἐλπίζω, εἰς σὲ μόνην καυχῶμαι, καί ἐπί σέ θαρρῶν κατέφυγον».

 

Περί τό τέλος τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος ψάλλονται καί τά κατανυκτικώτατα ἐκεῖνα Ἐξαποστειλάρια. Τό πρῶτον, ὡς ἐκ μέρους τῆς Θεοτόκου, ἀρχαιοπρεπές καί ἀπέριττον, ἔχει ὧδε: «Ἀπόστολοι ἐκ περάτων, συναθροισθέντες ἐνθάδε, Γεθσημανῆ τῷ χωρίῳ, κηδεύσατέ μου τό σῶμα, καί σύ Υἱέ καί Θεέ μου, παράλαβέ μου τό πνεῦμα». Τό τρίτον, ἱκεσία ἐκ μέρους τῶν πιστῶν, εἶναι περιπαθέστατον: «Καί σέ μεσίτριαν ἔχω, πρός τόν φιλάνθρωπον Θεόν, μή μου ἐλέγξῃ τάς πράξεις, ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων, παρακαλῶ σε Παρθένε, βοήθησόν μοι ἐν τάχει». Πρός τό τροπάριον τοῦτο συνδέεται εὐσεβής τις δοξασία ἀπό στόματος εἰς στόμα φερομένη καί ἀσπαστή παρ᾿ ὀρθοδόξοις χριστιανοῖς, ὅτι, κατά τήν τελευταίαν Κρίσιν, καί πρό τῆς φρικτῆς ἀποφάσεως τοῦ ἀδεκάστου δικαστοῦ, ἡ εὔσπλαγχνος Μήτηρ καί Παρθένος θ᾿ ἀνατείνῃ τὸ τελευταῖον χεῖρας ἱκέτιδας πρός τόν Υἱόν της καί Κύριον, ἐπικαλουμένη τήν συγκατάβασιν αὐτοῦ ἐπὶ τῶν ἁμαρτωλῶν.

 

Μετά τήν δεκαπενθήμερον προπαρασκευήν καί νηστείαν, ἄρχεται ἡ ἑορτή, καί μετ᾿ αὐτήν τά μεθέορτα, ψαλλόμενα μέχρι τῆς 23 τοῦ μηνός, καθ᾿ ἣν τελεῖται ἡ ἀπόδοσις τῆς ἑορτῆς, ἡ ἄλλως λεγομένη καὶ Μετάστασις τῆς Θεοτόκου. Ἀλλά καί ὅλος ὁ Αὔγουστος μήν θεωρεῖται ἀφιερωμένος εἰς τήν Θεομήτορα, ἐν τῷ ἱερῷ δέ Ἄθῳ, τῇ ἀκροπόλει ταύτῃ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἥτις ἐδέχθη μετά  τήν πτῶσιν τῆς Βασιλευούσης ὅσα κειμήλια καί θησαυρούς δέν περιεσύλησαν οἱ ἀλλόφυλοι, καί ὅπου περιεσώθη πρός τοῖς ἄλλοις καί ἡ πρός τήν Θεοτόκον ἰδιάζουσα τιμή καί τό προνόμιον τοῦ ἐπ᾿ ὀνόματι αὐτῆς σεμνύνεσθαι, τά μεθέορτα ἐξακολουθοῦσι καί μετά τήν 23 τοῦ μηνός. Χάριν δέ περιεργείας δύναται νά σημειωθῇ καί ἡ σύμπτωσις, ὅτι ὁ Αὔγουστος ἀστρονομικῶς ἀνήκει εἰς τό ζῴδιον, τό λεγόμενον τῆς Παρθένου.

 

Κατ᾿ αὐτήν τήν ἡμέραν τῆς ἑορτῆς τά ᾄσματα καί οἱ ὕμνοι εἶναι ἐκ τῶν καλλίστων τῆς Ἐκκλησίας. Ὅ,τι ὑψηλόν καί ὡραῖον ἔγραψέ ποτε ὁ Κοσμᾶς καί ὁ Δαμασκηνός Ἰωάννης, οἱ δύο μέγιστοι τῆς Ἐκκλησίας μελοποιοί, τονίζεται τήν ἡμέραν ταύτην ἐπ᾿ ἐκκλησίας, καί ἡ ἀκολουθία τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ἁμιλλᾶται πρός τάς τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος καί τῶν Χριστουγέννων. Λυρικώτατος εἶναι ὁ ἔνθεος Κανών τοῦ ἱεροῦ Κοσμᾶ, τό «Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ», εἰς ἦχον α´ ᾀδόμενος, πανηγυρικώτατος δέ ὁ τοῦ θείου Δαμασκηνοῦ, πρός τό «Ἀνοίξω τό στόμα μου», εἰς δ´ ἦχον. Ὁ εἱρμός τῆς α´ ᾠδῆς τοῦ α´ ἤχου ἔχει ὡς ἑξῆς: «Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ, ἡ ἱερά καί εὐκλεής Παρθένε μνήμη σου, πάντας συνηγάγετο, πρός εὐφροσύνην τούς πιστούς, ἐξαρχούσης Μαριάμ μετά χορῶν καί τυμπάνων, τῷ σῷ ᾄδοντας Μονογενεῖ, ἐνδόξως ὅτι δεδόξασται».

 

Τό α´ τροπάριον τῆς αὐτῆς ᾠδῆς λέγει:

 

«Ἀμφεπονεῖτο ἀΰλων τάξις, οὐρανοβάμων ἐν Σιών τό θεῖον σῶμά σου· ἄφνω δέ συρρεύσασα, τῶν Ἀποστόλων ἡ πληθύς, ἐκ περάτων Θεοτόκε, σοί παρέστησαν ἄρδην, μεθ᾿ ὧν Ἄχραντε, σοῦ τήν σεπτήν, Παρθένε, μνήμην δοξάζομεν».

 

Καί τό β´ τροπάριον:

 

«Νικητικά μέν βραβεῖα ἤρω, κατά τῆς φύσεως Ἁγνή, Θεόν κυήσασα· ὅμως μιμουμένη δέ, τόν ποιητήν σου καί Υἱόν, ὑπέρ φύσιν ὑποκύπτεις, τοῖς τῆς φύσεως νόμοις· διό θνῄσκουσα, σύν τῷ Υἱῷ, ἐγείρῃ διαιωνίζουσα».

Ἀξιοσημείωτα εἶναι τά δύο τροπάρια τῆς ε´ ᾠδῆς τοῦ δ´ ἤχου, πρός τό «Ἐξέστη τά σύμπαντα»:

 

«Κροτείτωσαν σάλπιγγες, τῶν θεολόγων σήμερον, γλῶσσα δέ πολύφθογγος ἀνθρώπων, νῦν εὐφημείτω, περιηχείτω ἀήρ, ἀπείρῳ λαμπόμενος φωτί, ἄγγελοι ὑμνείτωσαν, τῆς Παρθένου τήν κοίμησιν».

 

«Τό Σκεῦος διέπρεπε, τῆς ἐκλογῆς τοῖς ὕμνοις σου, ὅλος ἐξιστάμενος Παρθένε, ἔκδημος ὅλος, ἱερωμένος Θεῷ, τοῖς πᾶσι θεόληπτος καί ὤν, ὄντως καί δεικνύμενος, Θεοτόκε πανύμνητε».

 

Ὁ εἱρμός τῆς ζ´ ᾠδῆς τοῦ α´ ἤχου, ἐν ᾧ μνημονεύεται κατά  χρέος ἡ ἱστορία τῶν Τριῶν Παίδων, ἔχει ὡς ἕπεται:

 

«Ἰταμῷ θυμῷ τε καί πυρί, θεῖος ἔρως ἀντιταττόμενος, τό μέν πῦρ ἐδρόσιζε, τῷ θυμῷ δέ ἐγέλα, θεοπνεύστῳ λογικῇ, τῇ τῶν ὁσίων τριφθόγγῳ λύρᾳ ἀντιφθεγγόμενος, μουσικοῖς ὀργάνοις ἐν μέσῳ φλογός· ὁ δεδοξασμένος, τῶν πατέρων καί ἡμῶν, Θεός εὐλογητός εἶ».

 

Τό ἑπόμενον τῷ εἱρμῷ τούτῳ τροπάριον περιέχει ποιητικωτάτην παραβολήν, ἢ μᾶλλον ἀντίθεσιν, ἀφορμήν λαβοῦσαν ἐκ τῆς συντρίψεως τῶν πλακῶν τῆς Διαθήκης ὑπό τοῦ Μωυσέως:

 

«Θεοπνεύστους πλάκας Μωσῆς, γεγραμμένας τῷ θείῳ Πνεύματι, ἐν θυμῷ συνέτριψεν, ἀλλ᾿ ὁ τούτου Δεσπότης, τήν τεκοῦσαν ἀσινῆ, τοῖς οὐρανίοις φυλάξας δόμοις, νῦν εἰσῳκίσατο· σύν αὐτῇ σκιρτῶντες, βοῶμεν Χριστῷ ὁ δεδοξασμένος, τῶν πατέρων καί ἡμῶν, Θεός εὐλογητός εἶ».

Ἀλλ᾿ ἡ χρυσῆ κορωνίς καί τό ἐπιστέγασμα ὅλου τοῦ Κανόνος, εἶναι ἡ ὡραιοτάτη ἐκείνη Καταβασία τῆς θ´ ᾠδῆς, μετά τοῦ Μεγαλυναρίου, ψαλλομένη καὶ ἐν τῇ Λειτουργίᾳ: «Αἱ γενεαί πᾶσαι, μακαρίζομέν σε, τήν μόνην Θεοτόκον. «Νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὅροι, ἐν σοί Παρθένε ἄχραντε, παρθενεύει γάρ τόκος, καί ζωήν, προμνηστεύεται θάνατος· ἡ μετά τόκον Παρθένος, καί μετά θάνατον ζῶσα, σῴζοις ἀεί, Θεοτόκε, τήν κληρονομίαν σου».

 

(1887)

 

Ἑταιρεία Παπαδιαμαντικῶν Σπουδῶν  

Ζωή Καρέλλη:Κυνίσκα η Σπαρτιάτις και η εκ Μακεδονίας Βελεστίχη:ιπποτρόφοι»

 

Πολύ αγάπησε τ' άλογά της

η Κυνίσκα

 για τον ανδρισμό τους και την υπερηφάνειά τους,

 για την αδάμαστη νεανικότητά τους

και για την υποταγή που δέχτηκαν

γι' αγάπη της, γιατί παραδεχτήκαν

την επιβολή της.

Στους σταύλους κατέβαινε τη νύχτα

και τα κοίταζε στην ησυχία τους,

τ' άλογά της τα λαμπρά,

που αυτά μονάχα έχουν

τις πιο γοργές, ιδανικές κινήσεις.

 

Και μια βραδιά, ονειρεύτηκε

τον έρωτά της για το πιο ξεχωριστό,

το κόκκινο, το καστανό

με τα λεπτά του πόδια,

σα λεύκες δυο χρονώ.

 

Τότε νίκησε στην Ολυμπία.

Τ' όνομά της στην ιστορία έμεινε,

πρώτη Ολυμπιονίκις, η μοναδική,

 γιατί πολύ αργότερα ενίκησαν οι πώλοι

της Βελεστίχης,ερωμένης Πτολεμαίου του 

Φιλαδέλφου.

Καρέλλη Ζωή,«Κυνίσκα η Σπαρτιάτις και η εκ Μακεδονίας Βελεστίχη:ιπποτρόφοι»,Νέα Πορεία, τόμ. 17, τχ. 197-200 (Ιούλιος-Οκτώβριος 1971), σ. 102-103

 

Το ιστορικό περιοδικό Νέα Πορεία ψηφιοποιημένο από το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας  εδώ

Πηνελόπη Σ. Δέλτα:Στα Μυστικά του Βάλτου

 

Στα μυστικά του βάλτου (πολυτονικό, σκληρόδετο)

 Συγγραφέας: Δέλτα, Πηνελόπη Σ., 1874-1941

 

"Το βάλτο τον σκέπαζε πυκνή καταχνιά. Ο αέρας ήταν βαρύς από αναθυμιάσεις και αποφορά σαπισμένων χόρτων. Το χώμα υγρό, λασπιασμένο, κολλούσε στα πόδια. Η υγρασία και το κρύο έπιανε στα κόκαλα. Οι άντρες προχωρούσαν αργά, κάπως αποθαρρημένοι. Φυτά χαμηλά και καλαμιές τους έκοβαν το δρόμο. Οι αρχηγοί σώπαιναν και πήγαιναν σφίγγοντας τα δόντια τους.

 Αυτή ήταν λοιπόν η Λίμνη των Γιαννιτσών;

Αυτός ο υγρός και σκοτεινός βάλτος, όπου θα κατοικούσαν, αμφίβια και αυτοί, για μέρες, κι εβδομάδες, και μήνες... ίσως και να πέθαιναν εκεί μέσα; Λυγερός και λαφροπάτητος ξεγλιστρούσε ο Αποστόλης μέσα σε φυτά και καλαμιές, πατώντας όπου ήταν μια σπιθαμή ξερή και τον ακολουθούσαν οι άντρες, σιωπηλοί και σκυθρωποί. Σκιές σηκώθηκαν μπροστά τους, ξεχώρισαν στο λυκόφως της αυγής.

Ήταν αντάρτες, από τα Ελληνικά σώματα τα κλεισμένα στη Λίμνη. Ειδοποιημένοι είχαν βγει να παραλάβουν τους νεοφερμένους και να τους οδηγήσουν στην πιο κοντινή σκάλα του Βάλτου. Χαρούμενοι άπλωναν κι έσφιγγαν χέρια, αντάλλαζαν καλωσορίσματα, πρόσφερναν να ξεφορτώσουν τους κουρασμένους άντρες. Τους κοίταζαν οι αρχηγοί αμίλητοι.

 Αυτοί ήταν οι πολεμιστές του Βάλτου;

Αυτές οι ισχνές, κιτρινιάρικες ανθρώπινες σκιές;

 Με αυτούς θα πολεμούσαν τους Βουλγάρους;

Έτσι θα γίνουνταν σε λίγο και αυτοί; 

Ο Αποστόλης είχε πιάσει κιόλα κουβέντα μ' έναν από τους άντρες"

 

Εκδόσεις Εστία

 

Μέγας Αλέξανδρος και Ελληνικός Πολιτισμός

 

Προσωπογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου,όρθιου με στολή και στέμμα Βυζαντινού Αυτοκράτορα

*Μικρογραφίες οι οποίες καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της σελίδας που κοσμούν τον κώδικα του μυθιστορήματος του Αλεξάνδρου του 14ου αιώνα, ο οποίος αποτελείται από 193 φύλλα περγαμηνής ενωμένα σε 23 τετράδια με διαστάσεις 0,32 x 0,24.

Ψηφιοποιημένο Αρχείο του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας 

 Το Άρδην ( ardin-rixi.gr) με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του νέου του τεύχους με αφιέρωμα στην κληρονομιά του Μ. Αλεξάνδρου, διοργάνωσε στις 29.11.18 εκδήλωση με θέμα:

 

"Ήταν οι Μακεδόνες και ο Μ. Αλέξανδρος Έλληνες;"

Η οικουμενική και η διαχρονική διάσταση του ελληνικού πολιτισμού μετά τον Μ. Αλέξανδρο.»

Ο Αλέξανδρος κτίζει την Αλεξάνδρεια

Ομιλητές:Γιώργος Καραμπελιάς,συγγραφέας

Χαράλαμπος Μηνάογλου,ιστορικός

Μάνος Στεφανίδης,καθ. Παν/ίου Αθηνών

 Νικόλας Δημητριάδης,ιστορικός

Στον χώρο πολιτικής και πολιτισμού «Ρήγας Βελεστινλής», Ξενοφώντος 4, 6ος όροφος, Σύνταγμα, Αθήνα. 

ZDF:Alexander der Große und Hellenismus

 

Ερμής,ο αγγελιαφόρος

 

της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη

 

Από τους δώδεκα θεούς που κατοικούσαν στην κορυφή του Ολύμπου, ο μικρός Πέτρος ο βι-βλι-ο-φά-γος ξεχώρισε τον Ερμή που τον αγαπούσε ιδιαίτερα. Ο Ερμής είχε αδέλφια τον Απόλλωνα, την Αθηνά, την ΄Αρτεμη, τον Άρη, την Αφροδίτη, τον Ποσειδώνα, την Δήμητρα που ήταν όλοι παιδιά του Δία και της Ήρας.

 

Ο Πέτρος ξεχώρισε τον Ερμή με το φτερωτό του καπέλο και τα φτερωτά πέδιλά του και ήθελε να μάθει τα πάντα για τον γορ-γο-πό-δα-ρο θεό με την πέτασο, όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες το φτερωτό καπελάκι του.

 

Ο Ερμής διέσχιζε τον αέρα και πήγαινε τις ειδήσεις και τα γράμματα που έστελναν, τα πολύ παλιά χρόνια, οι θεοί στους ανθρώπους, σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, στα νησιά του Αιγαίου πελάγους, στα παράλια της Μικράς Ασίας, στο Ιόνιο πέλαγος, και ακόμη παραπέρα, στη Σικελία, ένα μεγάλο νησί, στο νότο της Ιταλίας. Γιατί οι Αρχαίοι Έλληνες με τα καράβια τους (τις τρι-ή-ρεις) ταξίδευαν σε όλη τη Μεσόγειο θάλασσα. Έτσι, όπως και στα άλλα μέρη που πήγαν, έφτιαξαν και στην Σικελία, ωραίες πόλεις, με ναούς και αγάλματα, που ακόμη και σήμερα, πηγαίνουν να τα δουν επισκέπτες από όλον τον κόσμο.

 

Αλλά ας μη ξεφύγω από την ιστορία του μικρού Πέτρου που αγαπούσε ιδιαίτερα τον γορ-γο-πό-δα-ρο Ερμή. Η ιστορία έλεγε πως ο Ερμής έγινε ο αγαπημένος όλων των θεών τού Ολύμπου, γιατί πηγαινοερχόταν με τις ειδήσεις που έστελναν οι θεοί στους ανθρώπους, και οι άνθρωποι στους γονείς τους, στα αδέλφια τους, στους παππούδες και τις γιαγιάδες τους, στους φίλους και στους δασκάλους τους,όταν τύχαινε να ζουν μακριά τους.

 

Ας πάρουμε,όμως,την ιστορία του θεού Ερμή από την αρχή.

 

Ο Ερμής, λοιπόν, γεννήθηκε σε μια σπηλιά στην Κυλλήνη, κοντά στην Κόρινθο, που είναι μια πόλη στην Πελοπόννησο. Πατέρας του Ερμή ήταν ο Δίας και μητέρα του η όμορφη Μαία, η μια από τις εφτά κόρες του ΄Ατλαντα, του γίγαντα που βαστούσε τη γήινη σφαίρα στους ώμους του.Από μικρόν ακόμη, θεοί και άνθρωποι τού αναγνώρισαν πολλά χαρίσματα κι άλλες τόσες ιδιότητες. Τον είπαν κήρυκα των θεών, προστάτη των αρνιών, των κατσικών και των προβάτων. Τον είπαν και αγγελιοφόρο του Δία, αργεϊφόντη, ονειροπομπό, ψυχοπομπό, και άλλα πολλά.

 

Είναι αλήθεια, ο Ερμής γεννήθηκε τε-τρα-πέ-ρα-τος και μωρό ακόμη, θέλοντας να παραβγεί στον Απόλλωνα, τόλμησε να του κλέψει τα βόδια. Λένε πως εκείνο το βράδυ, το φεγγάρι βγήκε δυο φορές. Ποιος ξέρει γιατί; Για να φέξει τον δρόμο στον Ερμή; Ή μήπως για να δει ο Απόλλωνας την κλεψιά του; Ο Απόλλωνας, πάντως, δεν άργησε να το καταλάβει και θύμωσε τρομερά. Τότε, ο Ερμής για να μετριάσει τον θυμό και την τιμωρία του Απόλλωνα, κατάφερε, αν και τόσο μικρός, και τού έφτιαξε μια λύρα γιατί του Απόλλωνα του άρεζε να παίζει μουσική.

 

Έτσι, ενώ, στην αρχή, οι άλλοι θεοί δεν λογάριαζαν και πολύ τον μικρούλη Ερμή, αυτός, με την εξυπνάδα και τη ζωντάνια του, με τον καιρό, πρόκοψε σε ό,τι έκανε, και όλοι, θεοί και άνθρωποι, τον είχαν ανάγκη. Επειδή, ο Ερμής ήταν στ΄αλήθεια φι-λάν-θρω-πος, οι άνθρωποι τον συμπαθούσαν και τον αγαπούσαν περισσότερο από τους άλλους θεούς• τον έκαναν προστάτη της γνώσης, και οι φιλόσοφοι, οι επιστήμονες, οι ρήτορες, οι ποιητές και ζωγράφοι τον τιμούσαν, κάθε φορά που σκάρωναν μια θεωρία, ένα θεώρημα, έναν λόγο, ένα ποίημα ή ένα άγαλμα ή μια ζωγραφιά. Και δεν έφτανε μόνον αυτό, τον έκαναν προστάτη και των εμπόρων που πουλούσαν τα εμπορεύματά τους και κέρδιζαν χρήματα. Τον έκαναν ακόμη προστάτη των σπιτιών, των δρόμων, των ναών και των συνόρων.

 

Ακούραστος, ο Ερμής όλα τα φύλαγε, ακόμη και τους δρόμους που κατέβαιναν στον κάτω κόσμο, τον Άδη. Από τον κάτω κόσμο, τον Άδη, ο Ερμής έφερνε ξανά τις ψυχές πάνω στη γη. Και καθώς ήταν φίλος του Πλούτωνα, δεν ξεχνούσε να ανεβάζει στη γη, την γυναίκα του, Περσεφόνη, που ήταν η κόρη της θεάς Δήμητρας, κάθε χρόνο, την άνοιξη και το καλοκαίρι, και τότε, όλη η φύση έλαμπε στον ήλιο και άνθιζε.

 

Ο Ερμής δεν ήταν μόνον τετραπέρατος και προκομμένος, ήταν και διασκεδαστικός. Ψυχαγωγούσε θεούς και ανθρώπους και τους έκανε να χαίρονται. Οι άνθρωποι τον ένιωθαν δικό τους , γιατί με τα προτερήματα και τα ελαττώματά του, ο Ερμής τους θύμιζε τον ίδιο τον εαυτό τους.

 

Ύστερα από πολλά χρόνια, όταν έγινε βασιλιάς ο Μέγας Αλέξανδρος, οι Έλληνες έκαναν τον Ερμή, που γερνούσε με τα χρόνια, πάλι νέο, για να μπορεί να προστατεύει τους αθλητές που γυμνάζονταν στα γυμναστήρια, και τους βοηθούσε στους αγώνες τους, στον στίβο και στα στάδια.

 

Ο Ερμής, όλα τα προλάβαινε με τα χρυσά, φτερωτά πέδιλά του, που τα φορούσε και γλυστρούσε πάνω στην θάλασσα, όπως οι γλάροι, κρατώντας το χρυσό του ραβδί, το κηρύκειο, με το οποίο κάθε πρωί, ξυπνούσε και κάθε βράδυ, αποκοίμιζε τους ανθρώπους. Αυτός τους έστελνε και τα όνειρα που έβλεπαν στον ύπνο τους.

 

Στο κηρύκειο, το χρυσό ραβδί του τυλίχθηκαν δυο φίδια που ο Ερμής τα χώρισε για να μη φάνε το ένα το άλλο. Γι΄αυτό και το κηρύκειο του Ερμή θύμιζε στους ανθρώπους την ομόνοια και την αφθονία που τους χάριζε ο καλοκάγαθος Ερμής κι έτσι, αυτοί, με τα πολλά, κάποτε, έκαναν τις έχθρητες πέρα.

 

Oι περιπέτειες του Ερμή είναι πολλές και μια Γαλλίδα συγγραφέας, η Szac Murriel έγραψε τα χρονικά που τις εξιστορούν.

Όταν ο Πέτρος έμαθε να διαβάζει νεράκι, ζήτησε από την γιαγιά του να του πάρει το βιβλίο κι εκείνη τού το έκανε δώρο, για την γιορτή του.

 

Πάντως, όταν άκουσε ο Πέτρος την ιστορία του Ερμή, για πρώτη φορά, κατ-εν-θου-σια-σμέ-νος, ρώτησε τους γονείς του: «Μα, τέλος πάντων, μήπως ήταν άγγελος ο Ερμής»;

 

«Ναι», του λένε, με μια φωνή, «ήταν ο φύλακας-άγγελος των αρχαίων Ελλήνων».

 

Από τις Ιστορίες του Πέτρου του βιβλιοφάγου.

 

Χάρτης,18 {Ιούνιος 2020}

{Το χαρτάκι} 

Alexander the Great in Ancient Irish Poetry

 

 

Kuno Meyer (20 December 1858 – 11 October 1919) was a German scholar, distinguished in the field of Celtic literature.

On 1911 he published the work Selections from Ancient Irish Poetry 

 

 

Alexander the Great

Four men stood by the grave of a man,

The grave of Alexander the Proud:

They sang words without falsehood

Over the prince from fair Greece.

 

Said the first man of them:

‘Yesterday there were around the king

The men of the world – a sad gathering!

Though today he is alone.’

 

‘Yesterday the king of the brown world

Rode upon the heavy earth:

Though to-day it us the earth

That rides upon his neck.’

 

‘Yesterday’, said the third wise author,

‘Philip’s son owned the whole world:

Today he has nought

Save seven feet of earth’.

 

‘Alexander the liberal and great

Was wont to bestow silver and gold;

Today’ said the fourth man,

‘The gold is here and it is nought’.

 

Thus truly spoke the wise men

Around the grave of the high-king:

It was not foolish women’s talk

What those four sang.

 

 

 

 

Εύξεινος Λέσχη Θεσσαλονίκης:Η ζωή και το έργο του Γεωργίου Κωνσταντινίδη-Σκληρού

 Γεώργιος  Κωνσταντινίδης

 

 

 

 Ομιλήτρια:Αλεξάνδρα Δεληγιώργη,Ομότιμη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.

 ΤΡΥΦΕΡΟΣ ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ

 

Παρουσίαση

Στον ΤΡΥΦΕΡΟ ΣΥΝΤΡΟΦΟ, μια μυθιστορία βασισμένη στη ζωή και τον θάνατο του ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΚΛΗΡΟΥ, η συγγραφέας ανατέμνει τον ψυχισμό του και φωτίζει εκ των έσω την πάλη του με τα εξωτερικά και εσωτερικά εμπόδια που οδήγησαν στη διαμόρφωση της ιστορικής αυτογνωσίας και των θέσεών του για την κοινωνία και τη γλώσσα.

Ο Γεώργιος Σκληρός,Έλληνας της διασποράς, γεννήθηκε στην Τραπεζούντα του Πόντου.Η ζωή του υπήρξε μια συνεχής μετακίνηση μέσα στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο που φιλοξένησε τη ζωή και τη δράση του ελληνισμού της πρώτης εικοσαετίας του 20ού αιώνα: από την Οδησσό και τη δυσφορία της μαθητείας στο εμπορικό συγγενών, στη Μόσχα και την Πετρούπολη της επανάστασης του 1905, όπου σπουδάζει ιατρική, διαβάζει Γκόγκολ και Ντοστογιέφσκι και μυείται στις επαναστατικές ιδέες· και ακολούθως στην Ιένα, όπου συνδέεται με Ρωμιούς διανοούμενους, όπως ο Κ. Χατζόπουλος και ο Φώτος Πολίτης. Από εκεί στέλνει τα πρώτα του άρθρα στα αθηναϊκά περιοδικά και το θρυλικό Το Κοινωνικόν μας Ζήτημα που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1907 και τάραξε τα πνεύματα μιας κοινωνίας τραυματισμένης από οικονομικούς, κοινωνικούς και εθνικούς κλυδωνισμούς, καθώς και από τις αντιθέσεις και τις βίαιες συγκρούσεις γύρω από το γλωσσικό ζήτημα.

Το όνειρο της εγκατάστασης στην εξιδανικευμένη Αθήνα, το μεγάλο κέντρο των ιδεών, παραμένει άπιαστο.Ανέχεια, προβληματική οικονομική σχέση με την οικογένεια, δανεικά από φίλους.Δύο γυναίκες διατρέχουν τη ζωή του:η δίδυμη αδελφή του Όλγα στην οποία πάντα εξομολογείται και η Γκρέτα,η εξιδανικευμένη ερωμένη των φοιτητικών του χρόνων στην Εσθονία. Κι έρχονται τα αγωνιώδη χρόνια της φθίσης και του εγκλεισμού σ’ ένα σανατόριο του Ταταρίνο της Ρωσίας,η απομόνωση και η σιωπή.Και η κατάληξη στην Αίγυπτο, σ’ έναν οικισμό στον Νείλο έξω απ’ το Κάιρο.

Από εκεί η χαμένη μορφή του Γεωργίου Σκληρού, που είχε γίνει θρύλος στον χώρο των διανοουμένων, επανεμφανίζεται στα Γράμματα του Σ. Πάργα. Και σε μια διάλεξή του στην Αλεξάνδρεια, δύο χρόνια πριν από τον θάνατό του το 1919, συναντιέται και συνομιλεί εκτενώς για τη γλώσσα και άλλα ζητήματα με τον Κ.Π. Καβάφη.

Μια ζωή περιπλανήσεων, δημιουργικής και μαχητικής σκέψης, ονείρων, με τον θάνατο – τον τρυφερό σύντροφο – να καραδοκεί.

 

Αποσπάσματα

Στο καράβι που γλιστρούσε σε μια κατασκότεινη θάλασσα, ασυνήθιστα ήσυχη για χειμώνα, προσπαθούσε να βάλει μια τάξη μες στο μυαλό του.Πού πήγαινε;Το μόνο βέβαιο ήταν πως έφευγε ολοένα και πιο μακριά απ’ τον Πόντο.

[…] Ήταν το ίδιο ξένος μέσα στην οικογένεια όσο ήταν κι αυτοί, μόνον που αυτός το παραδεχόταν, ενώ οι άλλοι δεν τολμούσαν να το φανερώσουν ούτε στον εαυτό τους και το έκρυβαν.

[…] Το αποφάσισα, το Σκληρός ως ψευδώνυμον μου ταιριάζει, εκφράζει όσα πιστεύω και όσα αισθάνομαι.Την φοβερή μου απέχθεια για τις αισθηματολογίες, την μαλθακότητα, τις ρομάντζες, τους ψευτοαισθητισμούς και όλα τα συναφή που ωραιοποιούν και συσκοτίζουν τα πράγματα.Η πραγματικότητα είναι σκληρή και αμείλικτη, τελεία και παύλα. Το γνωρίζω, και χρειάζεται και οι άλλοι να γνωρίζουν ότι το γνωρίζω.

[…] Υπήρξα ρεαλιστής, από αγάπη για τον τόπο μου όπου ήθελα να κυλήσει η ζωή μου.Και για να τον τιμήσω, απαιτούσα να είμαι υπεύθυνος και προσωπικός, να θέλω, αλλά και να σκέφτομαι τι θα ήταν καλύτερο για μένα και για τους άλλους και με ποια σειρά.Κι όπως δεν ήμουν ιδεαλιστής, δεν ήμουν ούτε υλιστής, γιατί η ζωή δεν μετριέται με βάση όσα βλέπεις, φοράς, τρως, αλλά με βάση όσα καταφέρνεις να δεις και να κάνεις με συνεργό τους πόθους και την δύναμη της ψυχής σου να κρίνει ποιοι από δαύτους αξίζουν και ποιοι είναι σκέτη χίμαιρα που σε παραπλανά και μάταια ροκανίζει τον χρόνο σου.

 

Βιογραφικά στοιχεία

Η Αλεξάνδρα Δεληγιώργη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη.Είναι καθηγήτρια Φιλοσοφίας στην Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ. Συνεργάστηκε με λογοτεχνικά και φιλοσοφικά περιοδικά καθώς και με εφημερίδες.Έχει εκδώσει φιλοσοφικές μελέτες, μυθιστορήματα και διηγήματα.Το δοκίμιό της Ά-νοστον ήμαρ. Οδοιπορικό της σκέψης του Νικόλα Κάλας (εκδ. Άγρα, 1997) τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου του 1998.

 Εκδόσεις Άγρα

 

Αντιφάνης ο Βεργαίος

 

 

 Πεντζοπούλου-Βαλαλά Τερέζα

Οµότιµη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Α.Π.Θ. – Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδηµίας Αθηνών   

* Τα στοιχεία για τη διάδοση της «ιστορίας» του Αντιφάνη στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία  τα άντλησα από τη μελέτη του Γερμανού φιλολόγου Otto Weinnreich, Antiphanes und Münchhausen. Das antike Lügenmärlein von den gefrorenen Worten und sein Fortleben im Abendland, Wien – Leipzig 1942

 

 

 Στην πρώτη μου ομιλία για τα πολιτισμικά στοιχεία της αρχαίας Βισαλτίας είχα αναφέρει μεταξύ άλλων ιστορικών στοιχείων και τονΑντιφάνη από την Βέργη του οποίου το όνομα είχε συνδεθεί στην αρχαιότητα με αστείες ιστορίες που διηγόταν.

Αυτός,ο άγνωστος, κατά τα άλλα, Αντιφάνης εκίνησε έκτοτε ζωηρά το ενδιαφέρον μου. Ήθελα να μάθω περισσότερα γι’αυτόν και έτσι άρχισα μία βιβλιογραφική έρευνα στην οποία αφιέρωσα χρόνο στο Βερολίνο,όπου βρέθηκα την περασμένη άνοιξη. Ήταν αρκετά περιπετειώδης, γιατί χρειάσθηκε, προκειμένου να έχω στα χέρια μου το υλικό που αναζητούσα, να επεκτείνω την έρευνα στο Μόναχοκαι στην Βιέννη. Ο λόγος ήταν ότι παλιές σειρές περιοδικών, από τα χρόνια του πολέμου, ήταν συχνά ελιππείς. Έμαθα ωστόσο πολλά για τον Αντιφάνη.

 

Ποιος ήταν ο Αντιφάνης;

Σε μια παλιά επιγραφή που βρέθηκε στην Επίδαυρο αναγράφεται το όνομα του μαζί με άλλα ονόματα. Ήταν κατάλογος με τα ονόματα των αξιωματούχων του περίφημου Ιερού του Ασκληπιού στις διάφορες ελληνικές πόλεις,κατά τα έτη 365-311 π.Χ. Ήταν ο κατάλογος των θεωροδόκων.

 

Τι ήταν οι θεωροδόκοι;

Σήμερα θα τους ονομάζαμε επίτιμους προξένους. Ήταν πρόσωπα που είχαν μια συγκεκριμένη αποστολή.Έργο τους ήταν να υποδέχονται, στην πόλη τους ,τους απεσταλμένους του Ιερού – τους θεωρούς –που ταξίδευαν για να πληροφορήσουν τις άλλες πόλεις για τις τελετές του Ιερού και για να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα χρήματα.Στις πόλεις που επισκέπτονταν τους υποδέχονταν και τους φιλοξενούσαν οι θεωροδόκοι, πρόσωπα με κοινωνική θέση και υπόληψη και, φυσικά, με οικονομική άνεση.

 Ο Αντιφάνης εξετέλεσε χρέη θεωροδόκου για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα. Η θέση ήταν τιμητική. Έχουμε λοιπόν ένα ενδιαφέρον ιστορικό στοιχείο.Προσδίδει στην εικόνα του ευφυολόγου και την διάσταση του σοβαρού προσώπου.Αστείες και φανταστικές ιστορίες έλεγεΔεν ήταν όμως αστείο πρόσωπο.Από σύγκριση χρονολογιών φαίνεται πως η φήμη του ως παραδοξολόγου, άρχισε να απλώνεται πολύ μετά από την εποχή κατά την οποίαδιετέλεσε θεωροδόκος.

 

Στον Αντιφάνη η μοίρα επιφύλαξε να ξεπεράσει η φήμη του όχι μόνο τα σύνορα της πατρίδας του, στα χρόνια που έζησε, αλλά και αργότερα, πολύ αργότερα, να διασχίσει τους αιώνες και να διεισδύσει στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

 

Πράγματι, από την Αναγέννηση και μετά ο Αντιφάνης εισέρχεται στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία και συγκεκριμένα στον χώρο των παραμυθιών και των φανταστικών ιστοριών.Με τον Αντιφάνη έχουμε στην κυριολεξία το ζωντανό παράδειγμα μιας παραδόσεως δια μέσω των αιώνων. Από αιώνα σε αιώνα κάτι παραδίδεται στην επόμενη γενιά και παραδίδεται με τον ασφαλέστερο τρόπο: μέσα από τα παραμύθια και τις περιπέτειες φανταστικών ταξιδιών .Γιατί τίποτε δε ριζώνει τόσο στη φαντασία , τίποτε δε διατηρείται περισσότερο στη μνήμη των ανθρώπων περισσότερο και καλύτερα από τις ιστορίες-τους μύθους, τα παραμύθια, τα φανταστικά ταξίδια- που διαβάζουμε ή ακούμε, όταν είμαστε παιδιά.

 Ο Αντιφάνης πέρασε τους αιώνες μέσα από  την ιστορία του. Και η ιστορία του έμεινε γνωστή σαν το παραμύθι  για τις παγωμένες λέξεις. Αυτό  το παραμύθι θα σας διηγηθώ απόψε.Ή μάλλον καλύτερα την ευρωπαϊκή ιστορία του παραμυθιού.

Γιατί ευρωπαϊκή;

 Γιατί το συναντούμε πια σε όλες τις χώρες της Ευρώπης από τον Νότο στον Βορρά και από την Δύση στην Ανατολή.Θα ήθελα να μπορούσα να σας μεταδώσω την δική μου έκπληξη και μαζί συγκίνηση όταν συνήντησα το όνομα του Αντιφάνη στον μεγαλύτερο συγγραφέα της γαλλικής Αναγεννήσεως,στον Francois Rabelais.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η φήμη παραδοξολόγου αφηγητού απίστευτων ιστοριών συνοδεύει,όπως είπαμε, τον Αντιφάνη στους αρχαίους χρόνους .Οι γεωγράφοι της ελληνιστικήςεποχής δίδουν γενικά αρνητική εικόνα του Βεργαίου.

Ο Στέφανος ο Βυζάντιος στο γεωγραφικό Λεξικό του τα Εθνικά,στην λέξη Βέργη γράφει:

Βέργη. Πόλις Θράκης πρός τῇ Χερρονήσῳ, τό εθνικόν Βεργαῖοι,Στράβων δέ κώμην αὐτήν λέγει, ἐξ ῆς ὁ Βεργαῖος Ἀντιφάνης ὁ κωμικός. ἂπιστα δε οὗτος συνέγραψεν, ὡς φασιν, ἀφ’ οῦ καί παροιμία βεργαϊζειν ἀντί του μηδέν ἀληθές λέγειν. ( Εθνικά, Βερολίνο 1849,ανατ .Graz 1958).

 

Το επίθετο «βεργαῖος», τείνει να ισοδυναμεί με μυθομανή ,με ψεύτη. Ο Στράβων που μνημονεύει το βεργαῖον διήγημα τοποθετεί τον Ἀντιφάνη μαζί με τον Πυθέα και τον Εὐήμερο στους αναξιόπιστους αφηγητές ταξιδιών, γνωστούς για τα ψεύσματα τους.( Γεωγραφικά Β 100 και 102).

 

Και ο Φώτιος όμως αναφέρει τον Αντιφάνη. Να με ποια αφορμή.

Ο Αντώνιος Διογένης, που έζησε γύρω στα τέλη του 1ου αιώνα και τις αρχές του 2ου αιώνα, είχε γράψει ένα μυθιστόρημα με τον τίτλο Τα ὑπέρ Θούλης ἀπιστα.

 Η Θούλη ήταν το όνομα της βορειότερης χώρας της Ευρώπης,προς την Αρκτική, την οποία ανακάλυψε τον 4ο αιώνα π.Χ. ο γνωστός Έλληνας θαλασσοπόρος Πυθέας από τη Μασσαλία και την οποία περιέγραψε στο έργο του Περί Ωκεανού. Ίσως πρόκειται για τη σημερινή Ισλανδία ή ακόμα τη Νορβηγία. Δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Οι αφηγήσεις γύρω από από μακρινές χώρες εξάπτουν πάντοτε την φαντασία όπως έγινε και στην περίπτωση του Διογένη Αντωνίου.Ας μην ξεχνάμε ότι ο τίτλος Ἄπιστα ή Περί ἀπίστων ήταν διαδεδομένος και συνόδευε τις φανταστικές και παράδοξες ιστορίες που κυκλοφορούσαν με αφορμή τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις.

Ο Φώτιος που διάβασε το μυθιστόρημα του Αντ. Διογένη στην περίληψη που δίνει σχολιάζει ως εξής:μνημονεύει (ενν. τον Αντ. Διογένη)… ἀρχαιοτέρου τινός Ἀντιφάνους, ὃν φησι περί τοιαῦτα τινά τερατολογήματα κατεσχολακέναι.

Περνούσε τον καιρό του λοιπόν ο Αντιφάνης διηγούμενος – ίσως γράφοντας- τις γνωστές του ιστορίες. Είναι πολύ πιθανό να έγραψε έργο με τίτλο Τα άπιστα. Ο Σκύμνος, μας λέγει ότι η Βέργη ήταν η πατρίδα του Αντιφάνη που έγραψε μια απίστευτη, μυθώδη, ιστορία.Σιγά- σιγά, μέσα από κρίσεις, αναφορές και σχολιασμούς αναδύεται η προσωπικότητα του Αντιφάνη.

 Την πιο ζωντανή αναφορά την έχουμε σε μια κωμωδία του ποιητή της μέσης κωμωδίας, Αλέξη. Ο Αλέξης γεννήθηκε ,μας λένε, το 372 π.Χ. Η κωμωδίατου που είχε τον τίτλο Ησιόνη,χάθηκε.

 Μας έμειναν όμως λίγοι στίχοι. Τους συναντούμε σε ένα γλωσσάριο με κωμικές λέξεις που γράφτηκαν πολύ αργότερα, τον 1ο αι. μ.Χ.Στην Ησιόνη έχουμε μια περίεργη ιστορία που παρουσιάζει αρκετές

ομοιότητες – δεν είναι όμως η ίδια- με την ιστορία του Ιωνά.Δεν θα επεκταθούμε εδώ στον παραλληλισμό.

Η Ησιόνη ήταν κόρη του Λαομέδοντα της Τροίας. Ο μύθος λέει πως στην πόλη έπεσε καταστροφή. Ένα τέρας έβγαινε από τη θάλασσα στην ακτή και καταβρόχθιζε τους κατοίκους.Το μαντείο του Απόλλωνα που ρωτήθηκε απάντησε ότι ο Ποσειδώνας ήταν θυμωμένος. Για να τον εξευμενίσουν έπρεπε να θυσιάσουν στο κήτος ένα παιδί. Ο κλήρος έπεσε στην Ησιόνη. Ο βασιλιάς υπέκυψε στην εντολή του θεού.

 Άφησαν την Ησιόνη στην ακτή. Ήταν όμως πατέρας ο βασιλιάς.Μυστικά έστειλε κήρυκες, για να έρθουν νέοι να σώσουν την κόρη του. Το άκουσε ο Ηρακλής που γύριζε από την Κολχίδα, πήγε στην Τροία, στάθηκε στην ακτή και, σαν όρμησε το κήτος με ανοιχτό το στόμα, μπήκε μέσα στην κοιλιά του και το σκότωσε,από μέσα, με το σπαθί του.Έτσι σώθηκε η Ησιόνη. Οι στίχοι της κωμωδίας που διασώθηκαν ήταν από το διάλογο που ακολούθησε την αφήγηση του κατορθώματος, που αποδίδεται ελεύθερα παρακάτω:

εμφανίζεσαι σαν νέος Αντιφάνης και θέλεις να μας πεις

φληναφήματα

– Πως έτσι;

– Δες και μόνος σου. Εγώ όμως θα σ’ερωτήσω:

 από ποιόν προέρχεται, πως τρύπησε την κοιλιά του κήτους;

 Να λοιπόν που ο Αντιφάνης και τα «φληναφήματά» του εμφανίζονται και πάλι. Ας μην επιμείνουμε περισσότερο. Το όνομα του Βεργαίου έγινε σημείο αναφοράς όταν ακούγονταν απίστευτες ιστορίες.

 

 Ο Πλούταρχος όμως προσφέρει την πληρέστερη μαρτυρία. Θυμίζει ην ιστορία του Αντιφάνη που κάποιος διηγόταν ότι ταίριαζε στους μαθητές του Πλάτωνα.

 

Να τι έγραψε ο Πλούταρχος:

ο Αντιφάνης αστειευόμενος, έλεγε ότι σε κάποια πόλη μόλις οι άνθρωποι πρόφεραν λέξεις αυτές πάγωναν από το κρύο. Αργότερα όταν ξεπάγωναν καιέλιωναν, τότε μόνο άκουγαν οι άνθρωποι, το καλοκαίρι, αυτά που είχαν ειπωθεί τον χειμώνα.

 Αυτή είναι η ιστορία. Κι αυτό είναι το παραμύθι των παγωμένων λέξεων που εισδύει στην Ευρώπη μέσα από τον Πλούταρχο. Ο Πλούταρχος είναι ο συγγραφέας που διαβάζεται περισσότερο στην Αναγέννηση σαν ξύπνησε το ενδιαφέρον για τους Έλληνες και τους Λατίνους συγγραφείς.

Οι Βίοι Παράλληλοι είναι δημοφιλές ανάγνωσμα, διδακτικό έργο.

 Αλλά και πριν από τους Βίους, τα Ηθικά γίνονται γνωστά μέσα από την βυζαντινή και την ιταλική παράδοση. Έτσι αρχίζει η παρουσία της ιστορίας των παγωμένων λέξεων στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Ας την δούμε από κοντά.

 

Ένας Ιταλός ουμανιστής που ζει στην αυλή του Λουδοβίκου Σφόρτσα – είμαστε στα τέλη του 15ου αιώνα – ο Baldesar Castiglione γράφει ένα βιβλίο με τίτλο Cortegiano. Εκεί βρίσκουμε σε εκτεταμένη μορφή, το παραμύθι με τις παγωμένες λέξεις. Τα συμφραζόμενα αλλάζουν. Η ιστορία όμως είναι η ίδια.Ο Juliano Magnifico διηγείται την ιστορία ενός εμπόρου από την Τοσκάνη. Ήθελε να πάει στη Μόσχα να αγοράσει γούνες, να τις φέρει πίσω στην Ιταλία για να τις πουλήσει. Στην Πολωνία όμως σταμάτησε. Γινόταν πόλεμος. Πολεμούσαν οι Πολωνοί και οι Ρώσοι. Με πολλές δυσκολίες μπόρεσε να πείσει – μέσω τρίτων- τους Μοσχοβίτες εμπόρους να έρθουν με τις γούνες τους ως τα πολωνικά σύνορα.

Συναντήθηκαν στις όχθες ενός ποταμού, ο καθένας από την απέναντι όχθη. Ο ποταμός τους χώριζε.

Από μακριά φώναξαν οι Μοσχοβίτες την τιμή. Ο έμπορος μας δεν καταλάβαινε. Μόλις προφερόταν οι λέξεις κρυστάλλωναν στον αέρα. Γινόταν πάγος.Οι Πολωνοί που συνόδευαν τον Ιταλό έμπορο και γνώριζαν το κλίμα, άναψαν μια μεγάλη φωτιά στη μέση του παγωμένου ποταμού που ήταν τα σύνορα. Και τότε οι λέξεις που πριν μια ώρα είχαν παγώσει, άρχισαν να ξεπαγώνουν και να ακούγονται μουρμουριστά όπως ακούγεται το χιόνι όπως ακούγεται το χιόνι σαν λιώνει και κατεβαίνει από τα βουνά. Και τότε κατάλαβε ο έμπορος τι είχαν πει οι Μοσχοβίτες που είχαν εντωμεταξύ αναχωρήσει, για να επιστρέψουν στην Μόσχα. Η τιμή όμως του φάνηκε πολύ υψηλή και ο έμπορος από την Τοσκάνη γύρισε στην Ιταλία άπρακτος.Όλοι γέλασαν σαν άκουσαν την ιστορία. Το μυθιστόρημα Cortegiano γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Το 1537 γίνεται και η πρώτη γαλλική μετάφραση – από τον Gilles Menages.

Λίγα χρόνια αργότερα, ο μεγάλος ελληνιστής της Αναγεννήσεως στην Γαλλία, γιατρός και φιλόσοφος, ο Φραγκίσκος Rabelais αποθανατίζει και πάλι το όνομα του Αντιφάνη.

Ποιος δεν έχει διαβάσει το δίτομο μυθιστόρημα με τις περιπέτειες του Gargantua και του γιου του Pantagruel;

 Διάβασε την ιστορία στον Πλούταρχο; Την διάβασε στη μετάφραση του Menages; Δε γνωρίζουμε.

 

Ο Rabelais μας διηγείται την ιστορία στον 2ο τόμο με τίτλο:Τα φοβερά και τρομερά έργα και κατορθώματα του πολύ φημισμένου Pantagruel.

 Ο Pantagruel και ο υπηρέτης του Πανούργος, ξεκινούν με το πλοίο τους « Θαλαμηγός» να γνωρίσουν τον κόσμο. Τις περιπέτειες τους διηγείται ο Rabelais. Εκεί είναι και η γνωστή σε όλους μας ιστορία με τα πρόβατα του Πανούργου.

Αλλά ας στραφούμε στις παγωμένες λέξεις. Στο 4ο Βιβλίο και στο κεφάλαιο με τίτλο Πως στην ανοιχτή θάλασσα ο Pantagruel άκουσε διάφορα λόγια που ξεπάγωσαν διαβάζουμε την ιστορία που μεταφέρουμε περιληπτικά:

  

στην ανοιχτή θάλασσα ο Pantagruel άκουσε ξαφνικά φωνές, θόρυβο, ποδοβολητά αλόγων, κλαγγή όπλων, που έφερνε ο αέρας από μακριά, και που όλο και δυνάμωναν.Ολόγυρα η θάλασσα απέραντη και έρημη. Κανένας τριγύρω. Καμιά γη.Ο Πανούργος πανικοβλήθηκε. Χανόμαστε! Ακούγονται κανόνια! Πάμε να φύγουμε.Σηκώστε τα πανιά! Φώναζε.

O Pantagruel όμως θέλει να καταλάβει από πού έρχονται οι φωνές. Θυμάται τι λέει ο Αριστοτέλης για τον Όμηρο. Θυμάται όμως και τον Πλάτωνα. Στο σημείο ξεπηδά το όνομα του Αντιφάνη!

 Και εδώ ο Rabelais μνημονεύει με μικρές παρεκκλίσεις την ιστορία ότι από το κρύο μόλις οι φωνές ακούγονταν πάγωναν για να ξεπαγώσουν αργότερα.

Το ότι το όνομα του Αντιφάνη εμφανίζεται δίπλα σε αυτά του Ομήρου, του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα είναι εκπληκτικό.

Δείχνει τη βαθιά μόρφωση του Rabelais.Φανερώνει όμως και την διατήρηση της ιστορίας του Αντιφάνη.

 Η απάντηση του κυβερνήτη του πλοίου στις ερωτήσεις του Pantagruel μας μεταφέρει στην καρδιά της ιστορίας του Αντιφάνη: σε αυτό το σημείο, απήντησε, της πολικής θάλασσας έγινε στις αρχές του χειμώνα μάχη ανάμεσα στους Αριμασπούς και τους Νεφεληβάτες. Οι θόρυβοι και ήχοι από την μάχη, οι φωνές των γυναικών και των παιδιών πάγωσαν. Ήταν χειμώνας. Τώρα που πέρασε χειμώνας, οι ήχοι και οι φωνές λιώνουν. Έτσι φθάνουν ως εμάς.

Η ιστορία βέβαια συνεχίζεται.Την σταματούμε εδώ.

Από τον Πλούταρχο στο Rabelais οι λεπτομέρειες χάνονται, η ιστορία μεταφέρεται με λάθη. Ο Αντιφάνης δεν ήταν μαθητής του Πλάτωνα!

Ο Αντιφάνης ο Βεργαίος συγχέεται με τον Αντιφάνη της μέσης κωμωδίας.

Μάχη ανάμεσα στους μονόφθαλμους Αριμασπείς και τους Νεφεληβάτες δεν είναι γνωστή! Ποιοι είναι οι Νεφεληβάτες; Γνωρίζουμε βέβαια τους Νεφελοκένταυρους του Λουκιανού στην Αληθινή ιστορία.

 

Οι φιλόλογοι έχουν επισημάνει και τα λάθη και την «προσαρμογή» της ιστορίας στα συμφραζόμενα του μυθιστορήματος Τα ὑπέρ Θούλης ἂπιστα.

 

Να τι γράφει ο Weinreich:

Το επεισόδιο του Rabelais είναι ασφαλώς το πρώτο κορυφαίο σημείο τέχνης στην ιστορική παράδοση των απίστων και ψεύτικων ιστοριών. Και δε μειώνεται η αξία της αν ένα μέρος ξεπερνά τον Πλούταρχο και χρεώνεται στον Αντώνιο Διογένη(σελ 63).Η σημαντική παραλλαγή των ήχων της μάχης θα ενσωματωθεί στις μετέπειτα ιστορίες και θα έχουμε αντί για παγωμένες λέξεις, τους παγωμένους ήχους της σάλπιγγας στην ιστορία του Freiherr Karl Friedrich Hieronymus von Müunchhausen.

 Δεν θα την διηγηθώ εδώ.Την γνωρίζετε.

Να πάμε στην Αγγλία;Να θυμίσουμε  τον μεγάλο σατυρικό ποιητής Samuel Butler και τον ήρωα του τον  Hans Wurst, τον παντογνώστη;

Να πως τον περιγράφει ο ποιητής. Παραθέτουμε τους στίχους που αποδίδουμε ελεύθερα:

Όλα τα πράγματα σ’αυτόν γινόταν πράξεις

Και γνώριζε αφαιρετικά την φύση απ’τον καθένα 

Που είναι η υπόσταση και που η ουσία απ’τα νεκρά τα σώματα

Που το πνεύμα τους πετά

Που είναι η αλήθεια όταν η ίδια ξεπηδά

Όμοια με τις λέξεις που, στον Βορρά παγώνουν.

Όλ’ αυτά τα γνώριζε τελείως και καλά.

Περνούν οι παγωμένες λέξεις, στα σατυρικά ποιήματα. Περνούν στου Joseph Addison τις αφηγήσεις. 

Περνούν στις εύθυμες ταξιδιωτικές περιγραφές του Joseph Anton Stranisky, από τη Λειψία.

 Ας την θυμήσουμε.Είμαστε στα 1717. Το σκηνικό είναι η Γροιλανδία και η εποχήπου κάνει έξι μήνες νύχτα έχει περάσει.

Προσπαθεί ο ήρωας ο Hans Wurst να συνομιλήσει με έναν κάτοικο της περιοχής. Αδύνατον. Μόλις άνοιγε το στόμα οι λέξεις παγωμένες,κυλούσαν στην γη, κάτω, σαν βώλοι από πάγο. Χρειάστηκε τότε να ανάψουν μια μεγάλη φωτιά. Τριγύρω βάλανε τις λέξεις και αυτές άρχισαν ,μία μία, να λιώνουν. Μόνο τότε μπόρεσαν να συνεννοηθούν.

Βλέπουμε και εδώ ότι το πολικό σκηνικό επαναλαμβάνεται ως σταθερό μοτίβο.

Δεν είναι όμως μόνο στη λογοτεχνία που διατηρείται η ιστορία μας .Θα τη δούμε στα περίφημα σχέδια του Gustave Dore.

Το 1854 ξεσπά ο πόλεμος της Κριμαίας.Ο Β.G.Dore ζωγραφίζει μέσα από καρικατούρες την ιστορία της Αγίας Ρωσίας. Σε μια από αυτές απεικονίζει τον ρωσικό στρατό να φθάνει στο Β. Πόλο. Ο Τσάρος Ιβάν δίνει την διαταγή να σαλπίσουν υποχώρηση. Έκανε όμως τόσο κρύο που οι ήχοι μόνο παγωμένοι έβγαιναν. Στο σχέδιο του Dore, βλέπουμε να βγαίνουν από οκτώ σάλπιγγες παγωμένοι κρύσταλλοι: ήταν οι ήχοι. Ο Dore είναι εκείνος που κάνει και τα σχέδια στα Παραμύθια του Munchhausen.

 Από την Αναγέννηση φθάσαμε στον περασμένο αιώνα. Σημαίνει άραγε ότι στους Μέσους Αιώνες η ιστορία του Αντιφάνη ήταν τελείως άγνωστη;

Ασφαλώς όχι.

Έχει διασωθεί ένα λαϊκό ανάγνωσμα δημοφιλέστατο, το έργο του Sir john Mandeville.

 Είναι το ψευδώνυμο ενός Βέλγου γιατρού , του Jean de Bourgogne, που ζει τον 14ο αιώνα στην Λιέγη, και που περιγράφει διάφορα ταξίδια στον Μεσαίωνα, που φέρνουν τους ταξιδιώτες ως το μακρινό Βορρά, με τίτλο The Voiage and Travayle of Syr John Maundeville, Knight.

Ήταν ένα δημοφιλέστατο μεσαιωνικό ανάγνωσμα.

Αποσπάσματα αυτού του βιβλίου θα περάσουν στην πολωνική λογοτεχνία των ταξιδιωτικών περιγραφών.

Αξίζει να παραθέσω μερικούς στίχους από μια πολωνική τραγικοκωμωδία με τίτλο 

 Η νύχτα της νηστείας ή τραγική κωμωδία για την εποχή της νηστείας την νύχτα.

Πρόκειται για ένα διάλογο ανάμεσα σε ένα οινοπότη και έναν προσκυνητή:

 

Οιν. Εκεί λοιπόν υπάρχει πολύ πάγος;

Προσκ.  Σαν κάποιος μιλήσει παγώνει τελείως η λαλιά του στον αγέρα πριν ακόμη στο αυτί του άλλου

φθάσει

Καν τύχη να ναι μακριά τότε, από το κρύο, όλο τον χειμώνα πάγος θε να γίνη.

Δεν χρειάζονται περισσότερα, για να δείξουμε αυτό που θέλουμε.

Μέσα από τους αιώνες , μια μορφή της γης της Βισαλτίας, ο Αντιφάνης ο Βεργαίος, προκαλεί το αδιάπτωτο ενδιαφέρον.

Οι πιο αστείες, οι πιο καλογραμμένες φανταστικές παράδοξες ιστορίες από ταξίδια, στη χώρα των πάγων, όπως τη διηγούνται μεγάλοι πεζογράφοι και σατυρικοί ποιητές, έχουν μέσα τους τον Αντιφάνη.

Πυρήνας είναι η δική του ιστορία. Βέβαια όλοι όσοι γράφουν το παραμύθι δε γνωρίζουν την ελληνική προέλευση του.

Αυτήν ακριβώς έφερε στο φως η σημαντική έρευνα του Otto Weinreich .

 

Η τύχη του Αντιφάνη ήταν αγαθή. Όχι μόνο η Βέργη της Βισαλτίας, η πατρίδα του, έγινε γνωστή, αλλά η ιστορία των παγωμένων λέξεων πέρασε πια στην ευρωπαϊκή παράδοση των παραμυθιών.

 Αξίζει να το θυμόμαστε.

 

 “Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά μέσου της Ιστορίας:Πρακτικά Β’Επιστημονικού Συμποσίου”, 2000 , σ.  543-551,Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών