Γιατί ο τάφος της Βεργίνας ανήκει στον βασιλέα της Μακεδονίας Φίλιππο Β’

 

Νίκος Μάρτης

Βήμα,10 Ιανουαρίου 1999

 

 Ο τάφος της Βεργίνας, ο μεγαλύτερος και ασύλητος μακεδονικός τάφος με τα συγκλονιστικά αρχαιολογικά ευρήματα και ως τάφος βασιλέως της Μακεδονίας (Φιλίππου Β’), εχαρακτηρίσθη η σημαντικότερη αρχαιολογική ανακάλυψη του αιώνα.Ο τάφος διήγειρε το παγκόσμιον ενδιαφέρον ερευνητών, το οποίο όμως εντοπίστηκε «εις την ταυτότητα του νεκρού, παρά τη δήλωση του αειμνήστου Ανδρόνικου ότι το πιο σημαντικό είναι τα ευρήματα του τάφου» (σελ. 227 του βιβλίου του «Βεργίνα»).Η Αμερικανίδα Ρ. Lehmann και ορισμένοι άλλοι ξένοι διατύπωσαν αντιρρήσεις ως προς την ταυτότητα του νεκρού και υπεστήριξαν ότι ο νεκρός είναι του βασιλέως Φιλίππου του Αρριδαίου και όχι του Φιλίππου Β’.

Ο καθηγητής Ανδρόνικος αντέκρουσε τη θέση αυτή και κατέγραψε οκτώ λόγους εις το εκδοθέν το 1984 βιβλίο του «Βεργίνα ­ Βασιλικοί τάφοι» που αποκλείουν τον Φίλιππο Αρριδαίο ως τον νεκρόν του τάφου (σελ. 224-229 του βιβλίου «Βεργίνα»).Δεκατέσσερα χρόνια μετά την κυκλοφορία του βιβλίου «Βεργίνα» διετυπώθησαν αντιρρήσεις σε ΜΜΕ και ιδιαίτερα α) εις «Το Βήμα» της 12.7.1998, της αρχαιολόγου καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρίας Ολγας Παλαγγιά για την ταυτότητα του νεκρού, και β) εις «Το Βήμα» της 30.8.1998, του αναπληρωτού καθηγητού, συνεργάτου του καθηγητού Ανδρόνικου στην ανασκαφή της Βεργίνας Παν. Φακλάρη, τόσο για την ταύτιση της Βεργίνας με τις Αιγές όσο και για τον ήλιο της Βεργίνας ως σύμβολον των Μακεδόνων.

Ο Ν. Μάρτης παραθέτει σειρά απαντητικών επιχειρημάτων στις αμφισβητήσεις που διατυπώθηκαν το τελευταίο διάστημα από αρχαιολόγους ως προς την ταυτότητα του νεκρού ο οποίος ενταφιάστηκε στον τάφο που βρέθηκε κατά την ιστορική ανασκαφή του αειμνήστου καθηγητή Μανόλη Ανδρόνικου

 

Τέσσερα τεκμήρια

Ως υπουργός στη Μακεδονία και Θράκη από το 1974 ως το 1981, από πολλές επισκέψεις μου και με ξένες προσωπικότητες στον αρχαιολογικό χώρο (Βεργίνα) και στο Μουσείο, από συζητήσεις με τον καθηγητή, ομιλίες και κείμενά του, καθώς και την έκτοτε συνεχή απασχόλησή του με την ιστορία της Μακεδονίας, θεωρώ τεκμηριωμένη την δήλωση Ανδρόνικου εις το ότι ο τάφος είναι του Φιλίππου Β’ (σελ. 221 του βιβλίου του «Βεργίνα»), βάσει των κατωτέρω κατανοητών και από μη αρχαιολόγους επιχειρημάτων:

1) Εις την ανασκαφήν της Μεγάλης Τούμπας ευρέθησαν καμένα όστρακα αγγείων, ίχνη φωτιάς κλπ. που μαρτυρούν θυσία για τον νεκρό, τα οποία «χρονολογούνται αβίαστα» στο τρίτο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα (σελ. 64 του βιβλίου «Βεργίνα»).

 

2) Η εκθαμβωτική χρυσή λάρνακα, ένα από τα πολυτιμότερα ευρήματα του αρχαίου κόσμου, και το εντός αυτής βαρύτιμο χρυσό στεφάνι ενίσχυσαν (αναφέρει ο Ανδρόνικος) τη γνώμη ότι ο τάφος ήτο βασιλικός.Με το άνοιγμα της λάρνακος, γράφει ο Ανδρόνικος, «ήταν αδύνατο να φαντασθούμε αυτό που είδαμε ­ τα καμένα οστά που πλύθηκαν και τυλίχθηκαν σε πορφυρό ύφασμα ολοκάθαρο, με προσοχή τοποθετημένα».Η ταφή ήταν ανάλογη με αυτή που ιστορούν τα ομηρικά έπη για την ταφή Αχιλλέα και Έκτορα (Ιλιάδα Ω 788: «Και αυτά τα μάζεψαν με μαλακούς πορφυρούς πέπλους και τ’ απόθεσαν μέσα σε χρυσή λάρνακα»).Η σκέψη (γράφει ο Ανδρόνικος) της αγάπης του Αλεξάνδρου, που επέβλεψε στην ταφή του πατέρα του, για τα ομηρικά έπη κατηύθυνε αμέσως τη σκέψη για την ταυτότητα του νεκρού.

3) Ο μοναδικός σιδερένιος θώρακας. Το πρώτο μακεδονικό σιδερένιο κράνος και η χρυσελεφάντινη τελετουργική ασπίδα (χρειάστηκαν πέντε χρόνια για την αποκατάστασή της), το μοναδικό αυτό αριστούργημα τέχνης του 4ου π.Χ. αιώνα, αποκαλύπτουν ότι μόνο σε βασιλιά που αγαπούσε τα όπλα μπορούσαν να τεθούν εις τον τάφον του και αυτός ήτο ο Φίλιππος Β’. Ο απόλεμος και διανοητικά ανάπηρος Φίλιππος ο Αρριδαίος (γράφει ο Ανδρόνικος, σελ. 137 του βιβλίου «Βεργίνα») θα ήτο ο τελευταίος που θα ήτο δυνατόν να έχει στη ζωή ή στον τάφο του τ’ ανωτέρω όπλα.

4) Εις τον τάφον ευρέθησαν ένα θαυμάσιο σουρωτήρι με το όνομα ΜΑΧΑΤΑ, που ήτο ιστορικό πρόσωπο (γυναικαδελφός του Φιλίππου Β’), ελεφαντοστέινα κεφαλάκια Φιλίππου, Αλεξάνδρου, Ολυμπιάδος (μινιατούρες αντιστοίχων αγαλμάτων του Φιλιππείου της Ολυμπίας, καθώς και σκεύη, δόρατα και άλλα αντικείμενα τα οποία κατά τον Ανδρόνικο «χρονολογούνται όλα πριν από το 336 π.Χ.», σελ. 232 του βιβλίου «Βεργίνα»).

Ο αποθανών ακαδημαϊκός Κώστας Ρωμαίος, εις ομιλίαν του εις το Δ’ Συμπόσιον Λαογραφίας του βορειοελλαδικού χώρου, που δημοσιεύθηκε το 1982 στην επετηρίδα του Κέντρου Ερεύνης Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών με τίτλο «Βεργίνα, τα ευρήματα του τάφου του Φιλίππου και η λαογραφική ερμηνεία τους», στη σελ. 279-280 αναφέρει ότι «το χρυσό στεφάνι βαλανιδιάς που βρέθηκε στη μεγάλη χρυσή λάρνακα ανήκε στον Φίλιππο Β’ ως απόγονο του Ηρακλή και έμμεσα του Δία, ο οποίος (Ζευς) εικονίζεται με στεφάνι βαλανιδιάς σε αργυρά νομίσματα της Μακεδονίας».

Η εξέταση των οστών

Η ταυτότητα του τάφου ως τάφου του Φιλίππου Β’ επιβεβαιώθηκε και από ανθρωπολογική εξέταση των οστών της μεγάλης λάρνακος.Τρεις άγγλοι επιστήμονες (ανθρωπολόγοι – ανατόμοι), οι J. Masgrave (Πανεπιστημίου Μπρίστολ), R. Neave (Πανεπιστημίου Μάντσεστερ) και Α. Prage (Μουσείου Μάντσεστερ), ειδικευμένοι στις μούμιες της Αιγύπτου, εξεδήλωσαν την επιθυμία προς τον τότε γενικό διευθυντή του υπουργείου Πολιτισμού κ. Γιαλούρη για την μελέτην της ταφής της Βεργίνας.Με πρόσκληση του τότε υπουργού Πολιτισμού κ. Νιάνια ήλθον στην Ελλάδα, συνήντησαν τον Μανόλη Ανδρόνικο και με την συνδρομήν ελλήνων αρχαιολόγων και τεχνικού ετοίμασαν εκμαγείον του κρανίου της μεγάλης λάρνακος.

Με την βοήθεια πεπειραμένων 'Αγγλων πλαστικών χειρουργών και ορθοδοντιστών, βάσει φωτογραφιών, ανακατασκεύασαν το κρανίο. Αυτό δεν απέδωσε μεν πλήρη την μορφή του νεκρού, αλλά, με το ιατρικό ιστορικό (τραυματισμό) και την στρατιωτική σταδιοδρομία, προσδιόρισαν ότι τα οστά της μεγάλης λάρνακος ανήκουν εις τον Φίλιππο Β’.Περίληψη της 17 σελίδων μελέτης των, με τίτλο «Το κρανίο του τάφου της Βεργίνας. Φίλιππος ο Β’ ο Μακεδών», που δημοσιεύθηκε εις την «Journal of Hellenic Studies Siv» (1984), παρουσίασαν εις το 12ο Διεθνές Συνέδριο Αρχαιολογίας στην Αθήνα το 1983, σε εφημερίδες, περιοδικά εικονογραφημένα και σε διαλέξεις των στο Μάντσεστερ, στο Λονδίνο, στο Μπρίστολ και αλλού.Τις απόψεις των αυτές κανείς μέχρι σήμερον δεν αμφισβήτησε, με συνέπεια να επιβεβαιώνεται πλήρως και από τους ειδικοτέρους για την περίπτωση (ανθρωπολόγους, ανατόμους) η άποψη του αειμνήστου Ανδρόνικου για τον νεκρό του τάφου, δηλαδή του Φιλίππου Β’.

Οι αντιρρήσεις

Αι αναφερθείσες και θεωρηθείσες ως αναζωπυρωθείσες αντιρρήσεις είναι:

Α) Της κυρίας Παλαγγιά, η οποία υποστηρίζει ότι ο νεκρός είναι ο βασιλιάς Φίλιππος ο Αρριδαίος και όχι ο Φίλιππος Β’ και στηρίζει σε τρεις λόγους την αντίρρησή της για τον νεκρό του τάφου:

α) στην ερμηνεία της τοιχογραφίας,

β) στην χρονολόγηση ορισμένων αγγείων και

γ) εις την γνώμην ότι η μεγάλη ποσότης χρυσού στα κτερίσματα του τάφου μόνο μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου δικαιολογείται.

Τα δύο πρώτα επιχειρήματα της κυρίας Παλαγγιά, αρμοδιότητος αρχαιολόγων, αποκρούουν:

α) Η διευθύντρια της ανασκαφής της Βεργίνας, καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, κυρία Στυλιανή Δρούγου («Το Βήμα», 26.7.1998).

β) Η επίκουρος καθηγήτρια της Κλασικής Αρχαιολογίας στο ΑΠΘ, κυρία Χρυσούλα Σαατσόγλου-Παλιαδέλη, μέλος της ανασκαφής της Βεργίνας («Το Βήμα», 26.7.1998).

γ) Ο αρχαιολόγος Ν. G. Hammond, ο οποίος εις το βιβλίον του «Φίλιππος ο Μακεδών», σελ. 240-241, γράφει: «Μόνη η τοιχογραφία του βασιλικού κυνηγιού αποδεικνύει ότι ο τάφος είναι του Φιλίππου Β’». Και τέλος.

δ) Ο επιβλέψας επί μακρόν, για την αποκατάσταση της τοιχογραφίας, καθηγητής Ανδρόνικος, ο οποίος εις το βιβλίον του «Βεργίνα» (σελ. 100-117) χρονολογεί «με ασφάλεια την τοιχογραφία στη δεκαετία 340-330 π.Χ.», εις δε την σελ. 230 του ιδίου βιβλίου ως συμπέρασμα αναφέρει «ότι το θέμα του κυνηγίου ήταν ασυμβίβαστο για τον τάφο του Φιλίππου του Αρριδαίου και είναι κατανοητό μόνο για τον τάφο του Φιλίππου Β’».

Η πόλη των Αιγών

Β) Ο αναπληρωτής καθηγητής Παν. Φακλάρης σε άρθρο του εις «Το Βήμα» επικροτεί ουσιαστικά τις θέσεις της κυρίας Παλαγγιά, αλλά πρόσθετα αμφισβητεί: α) ότι η Βεργίνα είναι η θέση της πρώτης πρωτεύουσας των Μακεδόνων, αι Αιγές, και β) τον ήλιο της Βεργίνας ως έμβλημα των Μακεδόνων.

Ο Ν. Hammond το 1968, πρώτος, σε επίσημο επιστημονική ανακοίνωση στην Θεσσαλονίκη, ταύτισε την Βεργίνα με τις Αιγές.Ο Μανόλης Ανδρόνικος εις το βιβλίο του «Βεργίνα» (σελ. 234) γράφει: «Είναι πια βέβαιο ότι οι Αιγές εντοπίζονται εις την περιοχή της Βεργίνας».Ο Κώστας Ρωμαίος (σελ. 268), με την αποκάλυψη των βασιλικών τάφων στην Βεργίνα, ταυτίζει την περιοχή με την αρχαία πρωτεύουσα των Μακεδόνων, τις Αιγές, δεδομένου ότι κατά ρητήν αρχαίαν μαρτυρίαν (Διόδωρος 22, 12) οι μακεδόνες βασιλείς εθάπτοντο εις τις Αιγές.

Η ονοματοθεσία Αιγές κατά Ρωμαίον έχει άμεσο συγγένεια με ορμητικά νερά, τα οποία κατά την αρχαιότητα εκαλούντο «Αίγες». Εις ανάμνηση του αρχαίου μύθου του Ηροδότου, ότι ξαφνική καταιγίδα που αύξησε τα ορμητικά νερά του ποταμού έσωσε τους τρεις αδελφούς, ονόμασαν την πρωτεύουσά των Αιγές. Εσφαλμένα συνεπώς συνδέονται αι Αιγές με την Έδεσσα, διότι κατά τον Ρωμαίον η ονοματοθεσία δεν έχει σχέση με γεωγραφία αλλά με την μυθολογία της Μακεδονίας.

Τα κατωτέρω αντικειμενικά δεδομένα οδηγούν και μη αρχαιολόγους στην βεβαιότητα ότι εις την Βεργίνα είναι η πόλις των Αιγών.

1) Σε απόσταση δύο χιλιομέτρων βρίσκεται το ανάκτορο των βασιλέων της Μακεδονίας που ήτο το μεγαλύτερο κτίσμα της ελληνιστικής εποχής (17 στρέμματα οικοδομή).

2) Προ του ανακτόρου απεκαλύφθη το θέατρο όπου εδολοφονήθη ο Φίλιππος.

3) Στην περιοχή υπάρχουν 18 μεγάλοι μακεδονικοί τάφοι και

4) Το 1981 απεκαλύφθησαν τείχη της ακροπόλεως 300 μέτρων, θεμέλια πύργων και σωλήνες υδρεύσεως.

 

Το έμβλημα του ηλίου

Ο χαρακτηρισμός του κ. Φακλάρη ότι ο δεκαεξάκτινος ήλιος της Βεργίνας είναι… «υποτιθέμενο έμβλημα των Μακεδόνων» δεν συμβιβάζεται με τα κατωτέρω δεδομένα.

α) Επί του τάφου ευρέθησαν άλλοι πέντε ήλιοι (αστέρες): 1) δωδεκαδάκτινος ήλιος στην λάρνακα της βασίλισσας, 2) οκτώ ακτίνων σε πολλά χρυσά δισκάρια και 3) σε τρεις ασπίδες με ανάγλυφες παραστάσεις λιονταριών, ανάμεσα στα πόδια των, το μακεδονικό αστέρι (σελ. 226 του βιβλίου «Βεργίνα»).

β) Την αναφορά του Ηροδότου που, παράλληλα προς την ανωτέρω διαβάθμιση των ακτίνων (στον αυτό τάφο, 16 ακτίνες στην λάρνακα του βασιλιά, 12 στης βασιλίσσης και οκτώ στα δισκάρια) αποκαλύπτει γιατί ο δεκαεξάκτινος ήλιος κοσμεί την ταφή του βασιλέως, γεγονός που, αυτό και μόνο, τον καθιστά σύμβολο των αρχαίων Μακεδόνων.

 

Ο Ηρόδοτος εις το βιβλίον VIII, κεφ. 137 αναφέρει:

«Τρεις αδελφοί από τους απογόνους του Τημένου από το Άργος, ο Γαυάνης, ο Αέροπος και ο Περδίκκας, πέρασαν εις την Άνω Μακεδονίαν εις την πόλιν Λεβαίαν, όπου τους πήρε ο βασιλεύς με μισθόν.Όταν έμαθε ο βασιλεύς από την βασίλισσα ότι όταν έψηνε το ψωμί του μικρού αδελφού, του Περδίκκα, γινόταν διπλάσιο, το θεώρησε θαύμα και διέταξε τους αδελφούς να φύγουν από το βασίλειό του. Οι αδελφοί ζητούσαν τον μισθό τους. Εκείνη τη στιγμή έμπαινε ο Ήλιος από την καπνοδόχον και τους είπε: “Πάρτε, τον ήλιο αυτό σας δίνω για μισθό”. Οι δύο αδελφοί Γαυάνης και Αέροπος έμειναν αποσβολωμένοι, ο μικρός όμως αδελφός, ο Περδίκκας, είπε “Το δεχόμεθα, βασιλέα”, και με το μαχαίρι του έκανε κύκλο τρεις φορές και ότι αντλεί τον ήλιο, τον οποίο έβαλε εις τον κόρφο του και έφυγε με τους συντρόφους του».

Όταν κάποιος είπε στον βασιλέα τι έκανε ο μικρός, διέταξε να τον κυνηγήσουν αλλά μια ξαφνική καταιγίδα έφερε πολλά νερά σ’ ένα ποτάμι και εμπόδισε τους διώκτας των να συλλάβουν τους τρεις αδελφούς. Ο Περδίκκας, ξεκινώντας από το Βέρμιο, υπέταξε όλην την Μακεδονία και έγινε ο πρώτος βασιλεύς. Όταν (αναφέρει ο Κ. Ρωμαίος, σελ. 262) ο Περδίκκας έβαλε στον κόρφο του τον ήλιο (700 π.Χ.), τον πήρε ως νόμιμη και στο εξής μόνιμη προσωπική ιδιοκτησία του, για να τον κληροδοτήσει στη συνέχεια στους βασιλικούς απογόνους του, που ήταν πολύ φυσικό να τον διατηρήσουν στον μακεδονικό μύθο και να τον κάνουν επίσημο έμβλημα της Μακεδονικής δυναστείας.

Η αναφορά του Ηροδότου, συνδυαζόμενη και με το γεγονός ότι οι Μακεδόνες μετέφεραν τον ήλιο και εις τα ακραία σημεία της Ανατολής, ανατρέπει την υπεραπλούστευσιν του κ. Φακλάρη. 

Συγκεκριμένα:

1) Εις την «Καθημερινή» της 25/4/1982 δημοσιεύθηκε ψηφιδωτό, με οκτάκτινο ήλιο της Βεργίνας, σε ανασκαφές Γάλλων εις το βασίλειο της Βακτριανής, όπου (όπως παρουσίασε ο καθηγητής Παντερμαλής σε έκθεση του Μεγάλου Αλεξάνδρου) βασίλευσαν 22 έλληνες βασιλείς μετά τον Μέγα Αλέξανδρο. Το ψηφιδωτό το αναδημοσίευσα εις το βιβλίον μου «Πλαστογράφηση της Ιστορίας της Μακεδονίας», σελ. 140.

Ίσως δεν είναι τυχαίο το ότι ο πονηρός Γκλιγκόροφ στη νέα του σημαία τοποθέτησε οκτώ ακτίνες.

2) Το Ινστιτούτο Εξωτερικών Υποθέσεων της Σουηδίας σε μελέτη του για την «Ταυτότητα της Μακεδονίας» αναφέρει ότι οι ασπίδες των στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχαν τον ήλιο της Βεργίνας.

3) Ακριβά μακεδονικά νομίσματα, όπως τα αργυρά εικοσάδραχμα που έκοψαν οι μακεδόνες βασιλείς, αναφέρει ο Κ. Ρωμαίος (σελ. 270), έφεραν ανάγλυφα επάνω τους το ηλιακό σύμβολο. Τον ήλιο που λάμπει σκορπίζοντας ολόχρυσας ακτίνας.

4) Εις τις εξώπορτες των σπιτιών της φυλής Καλάς του Πακιστάν, που και σήμερα ακόμη λατρεύουν τους θεούς του Ολύμπου και δηλώνουν ότι είναι απόγονοι στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου, υπάρχει το δεκαεξάκτινο αστέρι της Βεργίνας, που διατηρείται 2.300 χρόνια ως παράδοση στους απογόνους μακεδόνων στρατιωτών, όπως εξάγεται από την φωτογραφία που επισυνάπτω.

Ιστορικά και σύγχρονα δεδομένα για τον χρυσό της Μακεδονίας ανατρέπουν και τον τρίτο ισχυρισμό της κυρίας Παλαγγιά, ότι δηλαδή η μεγάλη ποσότης χρυσού στα κτερίσματα του τάφου μόνο μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου δικαιολογείται.

Ο καθηγητής της Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Αρβανιτόπουλος, ο οποίος υπερθεμάτισε το 1931 πρόταση του διευθυντού της Εθνικής Τράπεζας Θεσσαλονίκης Κυριακοπούλου, προς το υπουργείο Οικονομικών, να επιτραπεί εις τους χωρικούς να συλλέγουν ψήγματα χρυσού εις ποταμούς της Μακεδονίας, σε επιστολές του και άρθρα σε εφημερίδες πληροφόρησε ότι:

α) Ο χρυσός των κτερισμάτων των τάφων όχι μόνο δεν προήρχετο από την Ανατολήν μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, αλλά αντίθετα βεβαίωσε ότι την ιστορική περίοδο οι Μακεδόνες και οι Θράκες πλήρωναν τους φόρους στους Πέρσες σε χρυσό και ότι ο Αλέξανδρος βρήκε πλάκες μακεδονικού χρυσού στα Σούσα («Καθημερινή» 3.10.1931 και «Εθνος» 21.1.1933).

β) Τα χρυσωρυχεία του Φιλίππου συνετέλεσαν όσον ουδείς άλλος παράγων εις την κοσμοκρατορία των Μακεδόνων («Ακρόπολις» 18.1.1933).

γ) Την αφθονία του χρυσού της Μακεδονίας αποδεικνύουν οι περίφημοι «Φιλίππειοι Στατήρες» («Εθνος» 21.1.1933).

 

Εις άλλην επιστολήν του («Καθημερινή» 22.10.1931) ο καθηγητής Αρβανιτόπουλος αναφέρεται: «Αδαείς και με ακατάσχετη αβελτηρία νεώτεροι Έλληνες υποστηρίζουν ότι οι αρχαίοι εξήντλησαν τα κοιτάσματα χρυσού».

Τον Σεπτέμβριο 1960 ο επικεφαλής της ρουμανικής αντιπροσωπείας για τη γεώτρηση πετρελαίου στη Θεσσαλία, καθηγητής Γεωλογίας Γκρίγκορας, μου είπε: «Ο Φίλιππος είχε πολύ χρυσό που παρήγαγε στη Μακεδονία… Ψάξτε να τον βρείτε».

Δικαίωση του καθηγητού Αρβανιτοπούλου και Γκρίγκορας, όπως αναλύω εις το βιβλίο μου «Κτίστε, Κτίστε, Κτίστε» εις το κεφ. Ορυκτού Πλούτου σελ. 255-326 και ειδικότερα για τον χρυσό σελ. 309-322 αποτέλεσε:

1) Η παραγωγή από την εταιρείαν Ηλιοπούλου εις τον Γαλλικόν τον, γνωστόν από την αρχαιότητα, χρυσοφόρον ποταμόν, ενός τόνου και 300 κιλών χρυσού, που βρίσκεται εις την Τράπεζα της Ελλάδος και θα είχαμε σήμερα πλέον των 12 τόνων εις τα αποθέματα της Τραπέζης της Ελλάδος αν λόγω μεγάλης πτώσεως της τιμής του χρυσού δεν ανεστέλετο η παραγωγή.

2) Το ΙΓΜΕ ανεκοίνωσε ότι ενετόπισε: α) 8.000 κιλά προσχωματικού χρυσού σε τέσσερις περιοχές («Βήμα» 31.8.1995) και χρυσοφόρες ζώνες στο Παγγαίο και στην περιοχή Παλαιάς Καβάλας («Καθημερινή» 19.11.1988).

3) Γερμανοί σε επιτόπιον έρευνα το 1979-1981 ενετόπισαν 25 χώρους εις το Παγγαίον, όπου κατά την αρχαιότητα εγένετο εκμετάλλευση χρυσού και αργύρου.

4) Η επαναλειτουργία του Μεταλλείου Ολυμπιάδος.

Ο Ηλίας Κριμπάς, πρόεδρος της εταιρείας ΑΕΕΧ Π. και Λιπασμάτων, ομιλών την 3/10/1976 εις τα εγκαίνια του Μεταλλείου Ολυμπιάδος είπε: «Ο ρεαλισμός, η επιμονή, η καταπληκτική διαίσθηση του Μποδοσάκη Αθανασιάδη, συνετέλεσαν εις το να ξαναζωντανέψουν τα Μεταλλεία Ολυμπιάδος, που άρχισαν να λειτουργούν επί βασιλέως Φιλίππου του Β’».

Με εντολή Μποδοσάκη, παρά τις αντιδράσεις συμβούλων του που υπεστήριζαν ότι ο Φίλιππος εξήντλησε το μετάλλευμα, έγιναν απόπειρες το 1932, το 1953-1956, το 1964 και μόνο το 1967 απεκαλύφθη ότι οι αρχαίοι έφθασαν ως την επιφάνεια της θαλάσσης. Το μετάλλευμα (μικτά θειούχα) περιέχει και χρυσόν και άργυρον.

Το Μεταλλείο Ολυμπιάδος θα τροφοδοτεί: α) Μονάδα μεικτών θειούχων (Ολυμπιάδος, Παγγαίου, Θράκης) για την παραγωγή 3 τόνων χρυσού και 150 τόνων αργύρου ετησίως, αλλά και άλλων προϊόντων, βάσει μελέτης που άρχισε το 1978. Ολοκληρώθηκε στα μέσα του 1981, αλλά η προγραμματισθείσα για τον Δεκέμβριο 1981 θεμελίωση της, ύψους 350 εκατ. δολαρίων, ανεστάλη λόγω των εκλογών. Την 4/3/1983 ανεκοινώθη από τον διοικητή της ΕΤΒΑ κ. Κουμπήν ότι έγινε αναθεώρηση της μελέτης και ανήγγειλε πως η συσταθείσα για τον σκοπό αυτό εταιρεία ΜΕΤΒΑ, οριστκά αποφάσισε για τη θεμελίωση της μονάδος ποσό ύψους 30 δισ. δρχ. με συμμετοχή 80% ΕΤΒΑ και 20% Μποδοσάκη.

β) Μονάδα παραγωγής 2.584 κιλών χρυσού ετησίως, που απεφασίσθη μετά το 1985 με επένδυση Καναδών επιχειρηματιών, από τις σκουριές του Μεταλλείου Ολυμπιάδος.

 

 

 

 

 

 

 

Μακεδονικός τάφος των Ερώτων-Macedonian tomb of Erotes

 

Ο τάφος ο λεγόμενος των Ερώτων  βρίσκεται στο λόφο βορειοδυτικά της Ερέτριας και αποτελεί ένα από τα σημαντικά μνημεία της περιοχής. Με βάση τα ευρήματά του χρονολογείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., εποχή κατά την οποία τα χαρακτηριστικά αυτά ταφικά μνημεία μακεδονικού τύπου εμφανίζονται στη νότια Ελλάδα, μετά την κυριαρχία των Μακεδόνων. Ο τάφος παρέμεινε σε χρήση ως τις αρχές του 2ου αιώνα π.Χ. Στην ευρύτερη περιοχή της Ερέτριας έχουν βρεθεί και άλλοι μακεδονικοί τάφοι, στο Κοτρώνι και στην Αμάρυνθο.

Ο τάφος των ''Ερώτων'' είναι μονοθάλαμος με καμαρωτή στέγη και διαθέτει δρόμο κατασκευασμένο από λίθους και πλίνθους. Ο νεκρικός θάλαμος μιμείται δωμάτιο οικίας, είναι κτισμένος από πωρόλιθο και το εσωτερικό του είναι επιχρισμένο με λευκό κονίαμα. Κατά την ανασκαφή του βρέθηκαν δύο ομοιώματα θρόνων από λίθο, με ζωγραφική και ανάγλυφη διακόσμηση. Στις πίσω γωνίες του θαλάμου υπήρχαν δύο μαρμάρινες σαρκοφάγοι σε σχήμα κλίνης.

Το εσωτερικό του τάφου βρέθηκε συλημένο. Μεταξύ των ευρημάτων, που σήμερα εκτίθενται στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, υπάρχουν χάλκινα αγγεία και πήλινα αγαλματίδια Ερώτων, από τους οποίους ο τάφος πήρε τη συμβατική του ονομασία. Πάνω από τον τάφο αποκαλύφθηκε κτιστή κατασκευή, που πιθανόν αποτελούσε τη βάση κάποιου ταφικού σήματος.

Το μνημείο ανασκάφηκε το 1897. Σήμερα διατηρείται σε καλή κατάσταση, ενώ στερεωτικές επεμβάσεις γίνονται, όταν κρίνεται απαραίτητο, υπό την επίβλεψη της τοπικής Εφορείας Αρχαιοτήτων.

© Εφορεία Αρχαιοτήτων Ευβοίας

The so called tomb of Erotes lies on a hill to the northwest of Eretria city and counts among the most significant monuments of Evia island. Based on the findings, it is dated to the fourth century BC, the time when these characteristic burial monuments of the Macedonian type make their appearance in southern Greece after the descent of the Macedons. More Macedonian tombs were found in the wider area around Eretria, namely in the settlements of Kotroni and Amarynthos.

The tomb of Erotes consists of a single vaulted chamber and a dromos (entrance passageway) of stone and bricks. The burial chamber is reminiscent of a residential room; it is built of poros stone plastered with white mortar. During the excavation were found two replicas of painted stone thrones bearing relief decoration. At the rear corners of the burial chamber were two marble bed-shaped sarcophagi. The tomb had been pillaged. Among the findings today exhibited in the New York Metropolitan Museum, are bronze vases and clay statuettes of Erotes (Amors), which inspired the tomb's conventional name. Above the tomb was uncovered a stone-built construction, probably the basis of a sepulchre.

The monument was excavated in 1897 and is well preserved to date. Fixing works are undertaken when deemed necessary; they are monitored by the local Ephorate of Antiquities.

 

Η συμμετοχή της Μακεδονίας στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες ως τεκμήριο της ελληνικότητάς της

 

Η συμμετοχή των βασιλέων Αλέξανδρου,Αρχέλαου και Φιλίππου Β΄

 

Μια από τις σημαντικές και αδιάψευστες ιστορικές μαρτυρίες περί της ελληνικότητας της Μακεδονίας είναι η συμμετοχή των βασιλέων της στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες. Είναι γνωστή η απόφαση των αρχαίων Ελλήνων για αποκλειστική συμμετοχή των Ελλήνων στους αθλητικούς αγώνες, έχοντας μια αίσθηση ανωτερότητας έναντι των βαρβάρων – μη Ελλήνων – επισημαίνει ο Ευριπίδης.[1] Εξάλλου, είναι γνωστή και η αυστηρότητα με την οποία οι Ελλανοδίκες έκριναν την «ελληνικότητα» των υποψήφιων αθλητών και πόλεων. Έτσι, στους «Πανελλήνιους» αγώνες επέτρεπαν μόνο εκπροσώπους των ελληνικών πόλεων να συμμετάσχουν. Η παράδοση του αποκλεισμού των λεγόμενων βαρβάρων, μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την εξάπλωση του ελληνισμού, ατόνησε, ωστόσο μέχρι τότε εξακολούθησε να τηρείται. 

Υπάρχουν αξιόπιστες αρχαίες πηγές, που αναδεικνύουν τα παραπάνω ως δεδομένο. Η δημοτικότητα των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν τέτοια, ώστε ευγενείς και βασιλείς έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για τους αγώνες και επεδίωξαν με ζήλο την Ολυμπιακή νίκη. Ανάμεσα σε αυτούς, επισημαίνει ο Ηρόδοτος,[2] ήταν και ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος, πρόγονος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος πήρε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες, αποδεικνύοντας πρώτα την ελληνικότητα της καταγωγής του. Όταν ορισμένοι εξέφρασαν κάποιες επιφυλάξεις, ο Αλέξανδρος υποστήριξε ότι ως απόγονος του Περδίκκα ήταν Έλληνας, με καταγωγή από το Άργος, καταγόμενος από τον Τήμενο, τον Ηρακλείδη κατακτητή τους Άργους.[3] Το επιχείρημα για την Αργεία του καταγωγή έγινε πλήρως αποδεκτό από τους Ελλανοδίκες, και αναγνωρίστηκε ως Έλληνας. Μπόρεσε αμέσως να πάρει μέρος στον αγώνα δρόμου, κατά τον οποίο τερμάτισε πρώτος. Οι περισσότεροι συγγραφείς και ιστορικοί, στη συνέχεια, μεταξύ των οποίων και ο Θουκυδίδης[4] συμφώνησαν με αυτήν την γενεαλογία.

Ένας άλλος βασιλιάς των Μακεδόνων, της Δυναστείας των Αργεαδών (: Ἀργεάδαι), ο Αρχέλαος, επιδιώκοντας μέσω των αγώνων την προβολή του, διεκδίκησε την Ολυμπιακή νίκη, και ανακηρύχτηκε νικητής στους ιππικούς αγώνες της Ολυμπίας.[5] Επίσης, ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Φίλιππος Β΄, συμμετείχε στα αγωνίσματα της αρματοδρομίας σε τρεις διαδοχικούς Ολυμπιακούς Αγώνες και ανακηρύχτηκε νικητής. Συγκεκριμένα, συμμετείχε κατά τους 106ους (356 π.Χ.), 107ους (352 π.Χ.) και 108ους (348 π.Χ.) Ολυμπιακούς Αγώνες στα ιππικά αγωνίσματα του κέλητος, του τέθριππου και της συνωρίδος αντίστοιχα. Η ανακήρυξη του Φιλίππου Β΄ σε Ολυμπιονίκη αύξησε σημαντικά όπως ήταν φυσικό το γόητρο και την πολιτική ισχύ του. Μία μάλιστα από τις παραπάνω νίκες του, το 356 π.Χ., συνέπεσε με την ημέρα γέννησης του γιού του.[6] Έτσι, την ώρα που γεννήθηκε ο Αλέξανδρος, υποστηρίζει ο Πλούταρχος, ήρθε και η αγγελία στον Φίλιππο ότι νίκησε στην Ολυμπία με άλογο ιππασίας: η δε Ολυμπίασιν ίππω κέλητι νενικηκέναι.

Η συμμετοχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Αρχέλαου, του Φιλίππου και γενικά των ευγενών και βασιλέων γινόταν συνήθως δια των εκπροσώπων τους. Οι νίκες στην αρματοδρομία επιτυγχάνονταν όχι με την προσωπική συμμετοχή τους ως αθλητών, αλλά με την εκπροσώπησή τους στους αγώνες δια των ηνιόχων τους, καθώς οι ίδιοι είχαν την οικονομική δυνατότητα της εκτροφής των ίππων στα ιπποτροφεία που διατηρούσαν.[7] Η δόξα που αποκόμιζε κανείς από τους αγώνες της Ολυμπίας έθελγε το ίδιο ιδιώτες και βασιλείς, κυρίως λόγω της μνημείωσης που εξασφάλιζε στον νικητή, καθώς του έδινε το δικαίωμα να στήσει τον ανδριάντα του εντός του χώρου της Ολυμπίας ή να κατασκευάσει εκεί το μνημείο του ή να αξιοποιήσει τη νίκη για τις πολιτικές του φιλοδοξίες. Η απόφαση, λ.χ., να κατασκευαστεί μέσα στην Άλτη το Φιλιππείον, ένα κυκλικό οικοδόμημα που αναγέρθηκε προς τιμήν του Φιλίππου μετά την ήττα των Ελλήνων στην μάχη της Χαιρωνείας,[8] θεωρήθηκε κάπως και ως δείγμα πολιτικής οικειοποίησης των αγώνων. «Στο οικοδόμημα αυτό βρίσκονται οι ανδριάντες του ίδιου του Φιλίππου, του πατέρα του Αμύντου και του γιου του Αλέξανδρου, που είναι χρυσελεφάντινοι, όπως άλλωστε είναι και της Ολυμπιάδας, της μητέρας του Αλέξανδρου», παρατηρεί ο Παυσανίας.[9] Επρόκειτο, ουσιαστικά, για το οικογενειακό τους μνημείο, το οποίο στήθηκε μέσα στον ιερό χώρο της Ολυμπίας, τακτική που ακολούθησαν και οι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τις πλούσιες οικονομικές χορηγίες και τ’ αναθήματα στο Ιερό.

Υπάρχουν και άλλα περιστατικά που μαρτυρούν την συμμετοχή των Μακεδόνων βασιλέων στους Πανελλήνιους ιερούς αγώνες και τη στενή σύνδεσή τους με τις άλλες ελληνικές πόλεις. Η ανάδειξη της Μακεδονίας σε πανελλήνια δύναμη επέδρασε θετικά και στην Ολυμπία, προσφέροντας μια αίσθηση μεγαλείου.[10] Η συμμετοχή των Μακεδόνων βασιλέων έδωσε νέα ώθηση στους αγώνες. 

Γιατί ο Μέγας Αλέξανδρος δεν έλαβε μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες;

Ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος δεν συμμετείχε στους Ολυμπιακούς Αγώνες.[11] Ο Αλέξανδρος, υποστηρίζει ο Πλούταρχος, σε αντίθεση με τον Φίλιππο τον πατέρα του που χάραζε στα νομίσματά του τις Ολυμπιακές νίκες των αρμάτων του, δεν αγαπούσε κάθε είδους δόξα,[12] ενώ και στον πατέρα του που του ζητούσε να τρέξει στο στάδιον στην Ολυμπία (επειδή διέθετε ταχύτητα) απάντησε: «Ναι, αν είχα βασιλείς ανταγωνιστές».[13] Κι εν γένει δεν φαινόταν ευνοϊκά διακείμενος προς τον αθλητισμό αυτό,[14] ίσως λόγω της τάσης επαγγελματισμού που είχε ήδη διαφανεί. Έτσι, ενώ καθιέρωσε τόσους αγώνες τραγωδών, αυλητών, κιθαρωδών, ραψωδών αλλά και κάθε είδους κυνηγιού και ραβδομαχίας, δεν έδειξε προθυμία να καθιερώσει είτε βραβείο πυγμαχίας, είτε παγκρατίου.[15] Ο ίδιος ο Αλέξανδρος, επιβεβαιώνει ο Πλούταρχος, διέθετε ξεχωριστά σωματικά προσόντα και αθλητικές ικανότητες,[16] και διοργάνωσε πολλούς και πλούσιους σε συμμετοχή αθλητών και σε διάθεση χρημάτων, αγώνες.[17] Τα τελευταία του λόγια πάντως, πριν πεθάνει, ήταν πως προέβλεπε οτι μεγάλοι επιτάφιοι αγώνες θα γίνουν γι’ αυτόν, από τους πρωτεύοντες (αρχηγούς) εκ των φίλων του.[18] Μια πρόρρηση, δηλαδή, για τον άμεσο αλληλοσπαραγμό πάνω από τον τάφο του για τον φιλόδοξο αγώνα της διαδοχής, ο οποίος διήρκεσε τουλάχιστον επί μια εικοσαετία.  

Ως προς την προσωπικότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Δίων Χρυσόστομος, αντίθετα από τον Πλούταρχο, υποστηρίζει ότι αυτός ήταν ‘στον υπέρτατο βαθμό εραστής της δόξας’.[19] Ο Αλέξανδρος δεν θεωρούσε κανέναν άξιο να τον συναγωνιστεί στην δόξα, ούτε τον Πέρση βασιλιά, ούτε τον Σκύθη, ούτε τον Ινδό, και κανέναν ανάμεσα στους Έλληνες – ούτε άνθρωπο ούτε πόλη.[20] Η αρνητική στάση που τηρεί ο Αλέξανδρος ως προς την συμμετοχή του στους Ολυμπιακούς Αγώνες ίσως οφείλεται, επομένως, και στην μεγάλη εμπιστοσύνη που είχε στον εαυτό του. Εξάλλου, μπορεί να μην ήθελε να ριψοκινδυνεύσει μια τρώση της φήμης του ‘αήττητου’ που από μικρός είχε, όπως συμπεραίνεται από τα ίδια του τα λόγια: ποδωκέστατος γάρ των εφ‘ ηλικίας νέων γενόμενος καί των εταίρων αυτόν επ’ Ολύμπια παρορμώντων, ηρώτησεν, ει βασιλεις αγωνίζονται. Των δ’ ου φαμένων, άδικον ειπεν ειναι τήν άμιλλαν, εν η νικήσει μέν ιδιώτας, νικηθήσεται δέ βασιλεύς.[21]  

Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν έλαβε προσωπικά μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Είναι γνωστή, ωστόσο, η εκτίμηση που έτρεφε προς τους αγώνες της Ολυμπίας αλλά και προς τους νικητές της, όπως λ.χ. προς τον Ολυμπιονίκη Διονυσόδωρο από την Θήβα, τον οποίο και απελευθέρωσε από αιχμάλωτό του από σεβασμό προς τη νίκη του. Εξάλλου, στις νέες πόλεις που ο ίδιος ίδρυε στα βάθη της Ασίας, ίδρυε και στάδιο, για την τέλεση αγώνων. Έτσι, στα μέρη που κατέκτησε, με τα γυμναστήρια, τα θέατρα και τους ναούς που έχτιζε, κατ’ ουσίαν μεταλαμπάδευε τα κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ελληνικού πολιτισμού.

     Ψηφιδωτό 3ου αιώνα π.Χ., ο Αλέξανδρος σε κυνήγι    λιονταριού, Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας 

 

 Αλέξανδρος και Αριστοτέλης

 

 

 

[1] Ευριπίδου, Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, στ. 1400: βαρβάρων δ᾽ Ἕλληνας ἄρχειν εἰκός.

[2] Ηροδότου, 5.22.

[3] Αυτόθι, 8.137.

[4] Θουκυδίδου, 2.99, 5.80.

[5] Δίωνος Χρυσοστόμου, 39.2.2, 46.17.16, Αρριανού, Αλεξάνδρου Ανάβασις 1.11.1.

[6] Πλουτάρχου, Αλέξανδρος, 3.

[7] Ηροδότου, Μούσαι, 6, 35.

[8] Παυσανία, 5.20.9-10.

[9] Αυτόθι, 10.

[10] Βλ. S. G. Miller (1982), The Macedonians at the Panhellenic Sanctuaries, AJA, 86: 276-277.

[11] Βλ. Κ. Γογγάκη (2003), Οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τον αθλητισμό, Αθήνα: Τυπωθήτω-Γ. Δαρδανός, σσ. 258-261.

[12] Πλουτάρχου, Αλέξ. 4. Πβ. Δίωνος Χρυσοστόμου, Λόγος Δ΄, 4, 52 και 60.

[13] Πλουτάρχου, Ηθικά 179D.

[14] Πλουτάρχου, Αλέξ. 4: Φαίνεται δέ καί καθόλου πρός τό των αθλητων γένος αλλοτρίως έχων. Πβ. Του Αυτού, Ηθικά 179D.

[15] Πλουτάρχου, Αλέξ. 4.

[16] Αυτόθι, 4 και 39, Του Αυτού, Ηθικά 179D, Διόδωρου Σικελιώτου (Βιβλιοθήκη Ιστορική) 17.97.2, Αρριανού, Αλεξ. Ανάβ. 7.23.5, 2.6.8, 2.25.6, 3.16.9.

[17] Αρριανού, Αλεξ. Ανάβ. 1.11.1: Ο Αλέξανδρος διοργάνωσε στην Έδεσσα τους τοπικούς Μακεδονικούς αγώνες, και αγώνες προς τιμήν των Μουσών. Στα Εκβάτανα οργάνωσε αγώνα γυμνικό και μουσικό (7.14.1) και λαμπαδηφορίας (3.16.9). Αλλά έγιναν και προς χάριν του αγώνες (7.23.5).

[18] Διόδωρου Σικελιώτη, 17.117.4, Αρριανού, Αλεξ. Ανάβ. 7.26.3.

[19] Δίωνος Χρυσοστόμου, Λόγος Δ΄, 4.

[20] Αυτόθι, 5.

[21] Πλουτάρχου, Ηθικά 331B, πβ. 179D. 

 

ενικός