Μπήκε στον τάφο του Φιλίππου Β΄
μόλις 21 ετών, τη μέρα που τον εντόπισε ο θρυλικός αρχαιολόγος Μανόλης
Ανδρόνικος.
Αναστήλωσε το μεγαλύτερο κλασικό
μνημείο του ελλαδικού χώρου, το ανάκτορο του Φιλίππου Β’ στις Αιγές. Τώρα
ανασκάπτει το Γυμνάσιο όπου δίδαξε ο Αριστοτέλης τον Αλέξανδρο. Η αρχαιολόγος
Αγγελική Κοτταρίδη μιλάει στο Blue για τις συναρπαστικές αποκαλύψεις της.
«Καταδυόμαστε, ρωτάμε τους
νεκρούς και αυτοί μας απαντούν. Τους ακούμε. Διαβάζουμε τις πέτρες», μου λέει η
Αγγελική Κοτταρίδη. Δεν μου είναι καθόλου δύσκολο να φανταστώ τη σπουδαία
αρχαιολόγο, ανασκαφέα των Αιγών και μέχρι πρότινος προϊσταμένη της Εφορείας
Αρχαιοτήτων Ημαθίας να συνομιλεί με τους νεκρούς βασιλείς και τις βασίλισσες
έξι μέτρα βαθιά στο χώμα των Αιγών. Και έπειτα να παίρνει αυτές τις φωνές, τις
αποκαλύψεις, και να κάθεται στο γραφείο της, να γράφει, να λύνει χιλιάδες
εξισώσεις, να φέρει μαζί της αυτό το υλικό κάθε λεπτό της ζωής της, ακόμα και
στον ύπνο της. Μέχρι να καταλήξει στο απόλυτο συμπέρασμα: για τους βασιλικούς
τάφους των Αιγών· για το ανάκτορο του Φιλίππου Β΄· για την αρχή των
Ελληνιστικών χρόνων.
Αρχές Ιανουαρίου παρέδωσε στο
παγκόσμιο κοινό το ανάκτορο του Φιλίππου Β΄, το πιο μεγάλο κτίριο της κλασικής
αρχαιότητας, τρεις φορές στο μέγεθος του Παρθενώνα. Το παρέδωσε στην οικουμένη
για την ακρίβεια, αφού αυτή τη λέξη προτιμά όταν πρέπει να μιλήσει για το
σύμπαν. Οικουμένη, η λέξη που εισήγαγαν οι Μακεδόνες για να μιλήσουν για τον
κόσμο που φτιάχνουν οι άνθρωποι, όχι οι θεοί.
Όμως δεν είναι αυτή η μόνη
καινοτόμος, αποκαλυπτική σύλληψη που κάνει στις Αιγές η Αγγελική Κοτταρίδη.Ανασκάπτει
το βασίλειο των Μακεδόνων, των στρατηλατών, του Φιλίππου Β΄, του Αλεξάνδρου.
Αλλά δεν μένει στο μεγαλείο των ανδρών.Φέρνει στο φως τις γυναίκες που ήταν
πάντα σκιές στην κυρίαρχη αφήγηση, δείχνει την προσφορά τους, τη δική τους
ιστορία, πώς έγιναν μήτρα και τροφοδότης των βασιλιάδων. Τις τραβά στην πρώτη
θέση, τις αποκαλύπτει, όμορφες και δυνατές.
Κάνατε διδακτορικό για τις μάγισσες στην αρχαιότητα. Είστε, όμως, η
αρχαιολόγος που έφερε στο φως καθοριστικά ευρήματα για τους μεγάλους Μακεδόνες
βασιλείς: τον Φίλιππο Β΄, τον γιο του Αλέξανδρο. Υπάρχει ένα νήμα που συνδέει
την έρευνα στις σπουδές φύλου και την αρχαιολογία με το έργο που κάνετε στις
Αιγές;
Επέλεξα αυτό το θέμα για το
διδακτορικό μου, διότι ήταν ένα εντελώς άγνωστο κομμάτι. Στο σκοτάδι. Μου
ταίριαζε. Ήταν ένα ταξίδι γνώσης, αυτογνωσίας, αλλά συγχρόνως μια προσπάθεια να
φωτίσω την άλλη πλευρά, γιατί τους άνδρες τούς ξέρουμε. Η κλασική σκέψη
απορρίπτει τη σοφή γυναίκα. Ο Κρέων στην τραγωδία του Ευριπίδη εξορίζει τη
Μήδεια επειδή είναι σοφή. Το κατεξοχήν θέμα της γυναίκας είναι η γνώση που έχει
και γίνεται επικίνδυνη.
Άρα, αποτελεί απειλή.
Ακριβώς, κι εμένα με ενδιέφερε
γιατί η σοφή γυναίκα γίνεται απειλή. Όταν η πατριαρχία τής αποστερεί τον λόγο
και τη δύναμη της συμμετοχής, αναγκαστικά πρέπει να την εξορίσει από τον χώρο
της γνώσης. Όμως, αρχετυπικά και αρχέγονα η γνώση είναι δουλειά των γυναικών,
των ιερειών που ξέρουν τα βοτάνια. Αυτό που γνωρίζουν η Κίρκη και η Μήδεια
είναι όλα τα φάρμακα και όλα τα φαρμάκια. Ξέρουν τον τρόπο να αλλάζουν τις
πραγματικότητες. Όσον αφορά στη θέση των γυναικών στις Αιγές, θα σας πω ότι
βεβαίως στο μουσείο βλέπουμε Φίλιππο και Αλέξανδρο. Αλλά ας σκεφτούμε και την
Ολυμπιάδα και την Ευρυδίκη.
Τις συναντάμε στο Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών;
Θα δούμε την Ευρυδίκη, που είναι
μία από τις πλέον επιδραστικές προσωπικότητες του 4ου αι. π.Χ. και όμως δεν την
ξέρουμε σχεδόν καθόλου. Είναι η μάνα του Φιλίππου Β΄ και άλλων δύο βασιλιάδων.
Η Ευρυδίκη, σε μια κρίσιμη στιγμή που το βασίλειο διαλύεται και έρχονται
διεκδικητές του θρόνου –ενώ τα παιδιά της είναι έφηβοι, ο Φίλιππος μόλις 12
ετών–, κάνει όλες τις διπλωματικές κινήσεις που χρειάζονται και διασφαλίζει την
παραμονή της οικογένειας στον θρόνο. Δηλαδή καταφέρνει να μείνει στον θρόνο ο
Περδίκκας Γ΄ και στη συνέχεια ο Φίλιππος Β’.
Και συνεπώς να έρθει τελικά στον θρόνο ο Αλέξανδρος· να αλλάξει η
ιστορία της ανθρωπότητας. Εκπληκτικό! Μέσα στο μουσείο πώς θα δει ο επισκέπτης
την Ευρυδίκη;
Θα δει το άγαλμά της να δεσπόζει,
θα δει την ταφική πυρά της και δύο γραφίδες. Η Ευρυδίκη έκανε μια ανάθεση στις
μούσες και τη συνόδευσε με ένα επίγραμμα στο οποίο έλεγε πόσο χαίρεται που
έμαθε να γράφει και να διαβάζει. Τα παιδιά της ήταν έφηβοι όταν έμαθε γραφή και
ανάγνωση, άρα η ίδια ήταν περίπου 40 ετών. Έχει διασωθεί το ποίημα αυτό. Είναι
συναρπαστικό το ότι στην ταφική πυρά της υπάρχουν οι γραφίδες.
Η Ολυμπιάδα, η μητέρα του Αλεξάνδρου;
Από την Ολυμπιάδα δεν έχουμε
υλικά κατάλοιπα, αλλά έχουμε από άλλες γυναίκες Μακεδόνισσες. Ο επισκέπτης στο
μουσείο μαθαίνει γι’ αυτές. Έχουμε αναστήσει στο νέο μουσείο εννέα βασίλισσες:
τη Δέσποινα των Αιγών με τα υπέροχα χρυσά κοσμήματα και άλλες οκτώ, που είναι
αυτές που διαμεσολαβούν στο τώρα και το τότε. Είναι η Νέκυια, είναι τα
ομιλούντα πρόσωπα του μουσείου. Οπότε οι γυναίκες είναι πάντα εδώ.
Τι ωραίο που μέσα στο Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών δεν μιλάμε μόνο για
βασιλείς και στρατηλάτες, αλλά και για τις γυναίκες, που είναι ούτως ή άλλως η
μήτρα, κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Σωστά το λέτε, είναι η μήτρα που
γεννά τους βασιλείς, είναι η μήτρα που εξασφαλίζει τη γονιμότητα. Οι βασίλισσες
των Μακεδόνων λειτουργούν ως αρχιέρειες και διασφαλίζουν όχι μόνο την
αναπαραγωγή της βασιλικής οικογένειας, που είναι κρίσιμη για τη διαιώνιση του
βασιλείου, αλλά και γενικότερα την ευγονία στο κράτος. Όπως φαίνεται, ο ιερός
γάμος γινόταν την Πρωτοχρονιά των Μακεδόνων, που ήταν τέλη Οκτωβρίου με αρχές
Νοεμβρίου. Συχνά ήταν και καρποφόρος. Ο Αλέξανδρος φαίνεται ότι είναι καρπός
του ιερού γάμου, αν υπολογίσουμε πότε γεννήθηκε· εννέα μήνες μετά τον γάμο.
Γεννήθηκε στις 22 Ιουλίου 356 π.Χ.
Τι ακριβώς είναι το Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών;
Είναι πολλά πράγματα μαζί. Στους
Βασιλικούς Τάφους, στο κέλυφος προστασίας δηλαδή, κυρίαρχη αφήγηση είναι ο
ίδιος ο Φίλιππος Β΄, ο Αλέξανδρος ως αυτός που θάβει τον πατέρα του και γίνεται
ο επόμενος βασιλιάς, ο μικρός Αλέξανδρος, που είναι ο γιος του Μεγάλου
Αλεξάνδρου και αποτελεί και το τέλος της οικογένειας. Είναι παράλληλα η Μήδα, η
Θράκισσα γυναίκα του Φιλίππου Β΄, που αυτοκτονεί σύμφωνα με τα έθιμα για να τον
ακολουθήσει και θάβεται μαζί του. Στον τάφο όπου υπάρχει η ζωγραφιά της
Περσεφόνης (βρέθηκε συλημένος) είναι η Νικησίπολις, η μητέρα της Θεσσαλονίκης.
Τέλος, ήσσονος σημασίας είναι ο νεκρός του χαλασμένου τάφου με τους κίονες, που
πρέπει να είναι ο γιος της Θεσσαλονίκης, ο Φίλιππος Δ΄.
Ήσασταν παρούσα, μπήκατε ελάχιστα λεπτά μετά τον σπουδαίο Μανόλη
Ανδρόνικο στον τάφο του Φιλίππου Β΄ όταν εντοπίστηκε.
Φοιτήτρια ακόμα.Μπήκε ο
Ανδρόνικος, οι μάστορες και αργότερα εγώ, για να βοηθήσω με τα μετρήματα. Ήμουν
μόλις 21 ετών, δεν δικαιούμουν να μπω!
Όμως μπήκα, όπως μπήκα μετά και
στον τάφο του μικρού Αλεξάνδρου, πάλι γιατί βοηθούσα με το μέτρημα. Όταν είσαι
φοιτητής και υπάρχει ο δάσκαλος ως υπεύθυνος της ανασκαφής, νιώθεις ότι είναι
ένα μαγικό πράγμα, αλλά δεν ξέρεις την ευθύνη.
Την ευθύνη πότε τη νιώσατε πρώτη φορά;
Όταν σκάψαμε τον τάφο της
Ευρυδίκης με τον Ανδρόνικο, αλλά είχα εγώ την πλήρη ευθύνη. Εκεί κατάλαβα ότι
μπαίνω κάπου όπου πρέπει να αναγνωρίσω, να ερμηνεύσω, αλλά, πριν τα κάνω αυτά,
πρέπει να εξασφαλίσω ότι δεν θα γίνει η παραμικρή ζημιά στο μνημείο. Αυτό είναι
το κυρίαρχο. Υπάρχει η συγκίνηση, το «ω!», αλλά κυριαρχεί η ανάγκη σου να
προστατέψεις το μνημείο. Μπαίνεις σε μια αυστηρή εκλογίκευση: μη χαθεί το
παραμικρό στοιχείο.
Και το ίδιο βράδυ;
Το βράδυ μπορεί να πάθεις
ταράκουλο. Όχι όμως τη στιγμή που μπαίνεις στον τάφο. Συγκλονιστική για μένα
ήταν η Δέσποινα των Αιγών. Δεν ήταν ένας τάφος που έμπαινες μέσα, αλλά ένας
τεράστιος λάκκος απ’ όπου έβγαινε το χώμα χιλιοστό χιλιοστό με το πινελάκι και
αποκαλύπτονταν όλα τα χρυσά της και το σχήμα της νεκρής. Κατεβήκαμε έξι μέτρα
κάτω. Όλα τα χρυσά της είχαν πατηθεί σαν χαλκομανία, οπότε ουσιαστικά έβλεπες
τη μορφή της. Όπως τη βλέπουμε τώρα μέσα στο μουσείο. Ήταν σαν Παναγία με το
«χρυσό περίγραμμα».
Πόσο διήρκεσε αυτή η διαδικασία; Με το πινελάκι, χιλιοστό χιλιοστό;
Μία ολόκληρη εβδομάδα, από το
πρωί έως το βράδυ. Μία συντηρήτρια, ένας εργάτης κι εγώ. Είναι ακόμα πιο
συναρπαστικό όταν το ελευθερώνεις από το χώμα σιγά σιγά και σου αποκαλύπτεται.
Αυτό έγινε τον Ιούνιο του 1988.
Χρονιές συνεχών αποκαλύψεων.
Το 1987 ήταν ο τάφος της
Ευρυδίκης, το 1988 της Δέσποινας των Αιγών και από εκεί και πέρα πολλά ακόμα.
Για μένα, το πιο συναρπαστικό είναι όταν καταλαβαίνεις τι γίνεται. Όταν λύνεις
ένα επιστημονικό πρόβλημα. Για παράδειγμα, όταν κατάλαβα τι ήταν το ανάκτορο.
Αυτό δεν έγινε μια συγκεκριμένη στιγμή, ήταν μια προϊούσα πορεία πολλών νυχτών
ώσπου να πω ξαφνικά «ωπ, αυτό είναι!».
Είναι δηλαδή σαν να λύνετε μια εξίσωση;
Στο ανάκτορο δουλεύαμε συνεχώς με
εξισώσεις με τέσσερις αγνώστους.
Όταν τελικά καταλήγετε σε ένα συμπέρασμα, έχετε ποτέ αμφιβολίες;
Το επαληθεύεις χίλιες φορές και
συνεχώς συνομιλείς με το συμπέρασμα. Μέχρις ότου να είναι απολύτως σίγουρο.
Ποια ήταν η πιο δύσκολη «εξίσωση» που έπρεπε να λύσετε στις Αιγές;
Αρχαιολογικά ήταν το ανάκτορο.
Ήταν ένα μνημείο που το μισό ανασκάφηκε τον 19ο αιώνα, έμεινε ξεσκέπαστο και
κυριολεκτικά ξεπατώθηκε: διέλυσαν τοίχους, πήραν τις πέτρες για να φτιάξουν
σπίτια. Έπειτα ανασκάφηκε εκ νέου από το Πανεπιστήμιο και την Εφορεία
Αρχαιοτήτων τη δεκαετία του ’30 και ξανά τη δεκαετία του ’50 έως τις αρχές του
’60. Από όλη αυτή την ανασκαφή δεν υπήρχε ούτε μία σελίδα ημερολογίου! Καμία
τεκμηρίωση. Υπήρχαν τα ευρήματα έξω στον χώρο, όχι φωτογραφημένα, όχι
σχεδιασμένα, όχι τεκμηριωμένα. Υπήρχε η απόλυτη ασάφεια στην έρευνα, για
παράδειγμα ως προς τη χρονολόγηση. Ο καθένας έδινε τη δική του ερμηνεία. Στην
αρχή ούτε εγώ ήξερα τι είναι, νόμιζα ότι είναι το σπίτι του βασιλιά και έψαχνα
την αίθουσα του θρόνου. Ζώντας το, αντιλήφθηκα ότι δεν είναι αυτό, ότι είναι
ένα δημόσιο κτίριο με άλλες λειτουργίες. Από το 2007 έως το 2009 αποκαλύψαμε,
τεκμηριώσαμε, μετρήσαμε και κατάλαβα την κάτοψη. Βρήκα τα «κλειδιά», τον πόδα
(δηλαδή το αντίστοιχο μέτρο της αρχαιότητας) που χρησιμοποιήθηκε από τον
αρχιτέκτονα, διαιρώντας και πολλαπλασιάζοντας. Στη συνέχεια άρχισε η φοβερή
ιστορία της επίλυσης. Να βρίσκεις ποια πέτρα ήταν πού, τι πηγαίνει με τι. Έτσι
φτάσαμε το 2014 να έχουμε τη μελέτη αναστήλωσης.
Ανασυνθέσατε έτσι την εικόνα του ανακτόρου.
Ναι. Αλλά φροντίζοντας να είναι
σωστή και να επαληθεύεται κάθε μέρα. Έκανα μόνη μου, χωρίς υπολογιστή, στο
χαρτί, διαιρέσεις και πολλαπλασιασμούς άπειρους. Με δεκαδικούς αριθμούς. Μια
τρέλα. Πρέπει να πω ότι τα στοιχεία του μνημείου που αναστηλώθηκαν είναι με
ακρίβεια και ασφάλεια εκατοστού στη θέση τους.
Η αναστήλωση του ανακτόρου του Φιλίππου Β΄ πώς επηρεάζει όσα ξέραμε έως
τώρα για άλλα αρχιτεκτονήματα;
Ανοίγει τον δρόμο για να
ξαναδούμε και να ξαναδιαβάσουμε την αρχαία αρχιτεκτονική από τον 4ο αι. π.Χ.
και μετά. Είναι πολύ σημαντικό αυτό. Πιστεύω ότι στους Δελφούς, για παράδειγμα,
θα έχουμε πολλές νέες ερμηνείες. Έχοντας έρθει αντιμέτωπη με όλο αυτό το θηρίο
τόσα χρόνια, έχω καταλάβει ότι η κατεξοχήν τέχνη των Μακεδόνων είναι η
αρχιτεκτονική. Είναι και λογικό, αν σκεφτείς ότι χτίζουν οργανωμένες πόλεις.
Ενώ γενικά τιμάμε τη δημοκρατία, δεν βλέπουμε στις πόλεις της κτίρια κοινής
ωφελείας. Οι Αθηναίοι έφτιαξαν τον Παρθενώνα, το Ερέχθειο, αλλά αυτά ήταν ναοί,
δεν ήταν χρηστικά κτίρια κοινής ωφελείας, δεν έμπαιναν οι πολίτες μέσα. Ο
Φίλιππος και οι Μακεδόνες γενικότερα εγκαινιάζουν μια πολιτική παροχών στους
πολίτες, με τεράστιες στοές, μεγάλες οργανωμένες αγορές, βουλευτήρια και
συγκροτημένα μεγάλα κτίρια, Γυμνάσια και φυσικά νέες πόλεις, με όλες τις έως
τότε άγνωστες ανέσεις, όπως τρεχούμενο νερό, αποχέτευση, πλατείς δρόμους κ.λπ.
Σας ακούω και νιώθω ότι είστε κάπως σαν τον Όμηρο, αφηγήτρια των Αιγών.
Όπως ο Όμηρος παρέδωσε μέσα από τα έπη του ιστορίες και πρόσωπα, έτσι και
εσείς, με τις ανασκαφές, με τα μαθηματικά, με τη σκέψη σας, αφηγείστε την
ιστορία των Μακεδόνων.
Ο αρχαιολόγος είναι ένα διάμεσο.
Το έλλογο διάμεσο. Εμείς καταδυόμαστε, ρωτάμε τους νεκρούς και αυτοί μέσα από
το έργο τους μας απαντούν. Τους ακούμε. Διαβάζουμε τις πέτρες. Στην Ιστορία
είναι εύκολο να πεις θεωρίες που δεν επαληθεύονται. Στην αρχαιολογία, αν πεις
κάτι άσχετο, υπάρχει ο κίνδυνος να σηκωθεί η πέτρα και να σε χτυπήσει. Κάποτε
έλεγαν, για παράδειγμα, ότι η Χαιρώνεια είναι το τέλος των πόλεων. Ε, η
Χαιρώνεια είναι η αρχή των πόλεων.
Ποια σημαντικά στοιχεία, μαρτυρίες υπάρχουν στο μουσείο σε σχέση με τη
δολοφονία του Φιλίππου και την ανακήρυξη του Αλεξάνδρου σε βασιλιά;
Το ίδιο το ανάκτορο μαρτυρά την
ανακήρυξη του Αλεξάνδρου σε βασιλιά, το περιστύλιο, αυτές οι κολόνες εδώ, είναι
ο τόπος όπου συγκεντρώθηκαν οι Μακεδόνες και χτύπησαν με τα δόρατα τις ασπίδες
τους όταν τον ανακήρυξαν βασιλιά. Για τη δολοφονία υπάρχουν τα πάντα, ακόμα και
το σφουγγάρι με το οποίο έπλυναν το νεκρό σώμα του Φιλίππου. Βλέπουμε όλα τα
αγγεία, την ταφική του πυρά. Εδώ την Ιστορία την ακουμπάς.
Η απτικότητα ως μέρος της αφήγησης;
Αν υπάρχει η αφή του Αλεξάνδρου
κάπου, είναι εδώ, στις Αιγές. Αν υπάρχει ένα πράγμα που έφτασε έως εμάς και
ξέρουμε με βεβαιότητα ότι το έχει αγγίξει, αυτό είναι η λάρνακα όπου έβαλε τα
οστά του πατέρα του. Αυτός τα μάζεψε, τα έπλυνε με κρασί, τα τύλιξε στο πορφυρό
ύφασμα, δίπλωσε το στεφάνι, τα έβαλε στο κουτί. Και αυτό το κουτί είναι εδώ.
Όπως το άγγιξε ο Αλέξανδρος.
Εδώ, στο σημείο απ’ όπου ξεκίνησε
η Ελληνιστική περίοδος.
Η δημοκρατία είναι ο θρίαμβος της
ανωνυμίας. Επιβάλλεται η ανωνυμία διά του νόμου. Όλες οι απεικονίσεις των
πολιτών στη ζωφόρο του Παρθενώνα ήταν ιδανικές μονάδες, αλλά όχι οι πραγματικές
μορφές. Στις Αιγές έρχεται ο γλύπτης Λεωχάρης και δείχνει το πρόσωπο του Φιλίππου
ως έχει. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, γιατί είναι η γέννηση του ρεαλιστικού
πορτρέτου στην ελληνική τέχνη. Και γίνεται άξιο παρουσίασης αυτό το πρόσωπο, ο
συγκεκριμένος άνθρωπος γίνεται ο ίδιος ιδανικό όπως ακριβώς είναι. Ο Φίλιππος
Β΄ πήρε την Ιστορία και την άλλαξε. Θα σας πω και κάτι ακόμα: η αρχαία λέξη για
το σύμπαν είναι «κόσμος», που σημαίνει στολίδι, κόσμημα. Τον κόσμο τον
φτιάχνουν οι θεοί ή ο θεός δημιουργός, όπως λέει ο Πλάτων. Στα Ελληνιστικά
χρόνια επικράτησε μια άλλη λέξη: η οικουμένη.
Που θα πει το σπίτι όπου
κατοικούν οι άνθρωποι. Ο δομημένος χώρος των πόλεων. Ο κόσμος όπως τον
φτιάχνουν οι άνθρωποι. Αυτή είναι από τις κεντρικές μου συλλήψεις για τα
Ελληνιστικά χρόνια. Ο άνθρωπος ως δρων υποκείμενο που αλλάζει τον κόσμο και τον
κάνει οικουμένη.
Πώς θα νιώσει ο επισκέπτης μέσα στο ανάκτορο;
Θα νιώσει ξαφνικά οικεία. Θα δει
κολόνες δωρικές που θα του θυμίσουν τον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, την
Επίδαυρο, τους Δελφούς, σημεία της Αθήνας. Κάτι που δεν είχαμε έως τώρα στη
Μακεδονία, γιατί δεν έχουμε αναστηλωμένα μνημεία. Ξαφνικά συνειδητοποιείς ότι
είσαι στον ελλαδικό χώρο – δοκός επί στύλου. Το ανάκτορο είναι τρεις φορές
μεγαλύτερο από τον Παρθενώνα κατά μέγεθος, ενώ έχει το ίδιο ύψος, αν και είναι
διώροφο [σ.σ. ο δεύτερος όροφος είναι αναταγμένος μέσα στο νέο μουσείο]. Θέλει
να εντυπωσιάσει, αλλά με απόλυτο μέτρο. Δεν ανεβαίνεις μια τρομακτική σκάλα για
να φτάσεις στο ανάκτορο, βρίσκεται σε έναν χώρο ασήμαντο έως τότε, σε έναν λόφο
στην άκρη της πόλης, εκεί όπου δεν υπήρχε πριν κάτι άλλο.
Δηλαδή ο Φίλιππος δεν είχε τη φιλοδοξία του Περικλή;
Την είχε. Όμως, ενώ ο Περικλής
κάνει κάτι που είναι μόνο εικόνα και ανήκει στη θεά, ο Φίλιππος κάνει κάτι και
καλεί όλο τον λαό να μπει μέσα. Να γίνουν όλοι πολίτες, να εκπολιτιστούν.
Μπαίνουν για να δικαστούν, να ακούσουν διαλέξεις, να μιλήσουν για φιλοσοφία, να
δουν έργα τέχνης, να συγκεντρωθούν και να πάρουν αποφάσεις, να συνδιαλλαγούν.
Μπαίνουν στο πρυτανείο, όπου είναι και τα μητρώα αρένων, και στους ανδρώνες για
να συμποσιαστούν με τον βασιλιά. Το δυτικό τμήμα του ανακτόρου είναι το
περιστύλιο, όπου πάνε οι «βασιλικοί παίδες» για να αθληθούν. Δηλαδή τα παιδιά
των Μακεδόνων που κάνουν μια υπηρεσία γύρω από τον βασιλιά, σαν τους
θαλαμοφύλακές του.
Το ανάκτορο φέρει τον τίτλο «Παρθενώνας της Μακεδονίας». Συμφωνείτε;
Αυτό το είπε ο καθηγητής Βόλφραμ
Χέπφνερ. Συμφωνώ με την εξής αίρεση: το ανάκτορο είναι απολύτως διαφορετικό από
τον Παρθενώνα. Αλλά είναι και αυτό ένα ιδεολόγημα. Ο Φίλιππος δεν το έχτισε
τυχαία, πρέπει να συζήτησε πολύ με τους πλατωνιστές που ήταν γύρω του. Ο
Φίλιππος είχε μυηθεί στη φιλοσοφία του Πλάτωνα και στους Πυθαγόρειους στη Θήβα,
ενώ ο αδελφός του είχε δάσκαλο τον Ευφραίο, που ήταν πριν από τον Αριστοτέλη ο
σημαντικότερος μαθητής του Πλάτωνα. Το ισχυρότατο ιδεολόγημα πίσω από το
ανάκτορο είναι αυτό της πεφωτισμένης ηγεμονίας. Δηλαδή, εγώ ο ηγεμόνας και
εσείς οι φίλοι μου, οι εταίροι μου, ο λαός μου, συνυπάρχουμε εδώ. Το κτίριο
αυτό σχεδιάστηκε ad hoc για να εκφράσει πολιτική και ιδεολογία. Ενώ ο
Παρθενώνας ήταν θρησκευτικό κτίριο. Σωστά είπε ο Χέπφνερ, δεν εννοούσε όμως ότι
είναι ίδια τα κτίρια. Mόνο οι ανόητοι φαντάζονται ότι είναι ίδια κτίρια ο
Παρθενώνας και το ανάκτορο του Φιλίππου. Δεν υπάρχουν πιο ανόμοια κτίρια. Είναι
παρόμοια ως προς την ιδεολογική χρήση: τοπόσημο για την Αθήνα ο Παρθενώνας,
τοπόσημο για τη Μακεδονία το ανάκτορο των Αιγών.
Γιατί γίνατε αρχαιολόγος;
Όταν ήμουν πέντε ετών, έλεγα ότι
θα γίνω ακροβάτισσα.
Αντ’ αυτού ακροβατείτε με ακρίβεια στις στιβάδες της Ιστορίας.
Αποφάσισα να γίνω αρχαιολόγος στα
επτά μου χρόνια, γιατί ήταν μονόδρομος για μένα η αρχαιολογία. Δεν υπήρξε
τίποτε άλλο στο μυαλό μου. Γνώρισα πρώτα τον Αχιλλέα διαβάζοντας την «Ιλιάδα»
στα έξι μου χρόνια. Έτσι αποφάσισα ότι αυτός είναι ο κόσμος μου. Δέκα ετών
μάζευα αποκόμματα από τις εφημερίδες με τις αρχαιολογικές ειδήσεις και είχα
μάθει γραμμική Β. Γεννήθηκα γι’ αυτό και θα πεθάνω με αυτό.
Μετά από 46 χρόνια πορείας, ήταν τελικά η αρχαιολογία όπως τη
φανταζόσασταν;
Δεν το σχεδίασα. Έβαζα πάντα έναν
μεγάλο στόχο και τεντωνόμουν προς αυτόν. Μόλις πήρα το πτυχίο, ήμουν ήδη
αρχαιολόγος. Αυτό που ήθελα. Δεν ήθελα να γίνω καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο,
γενική διευθύντρια αρχαιοτήτων. Εμένα με ενδιαφέρει το πεδίο. Η χαρά μου είναι
το ίδιο το μνημείο – αρχαία, οθωμανικά, όλα τα μνημεία–, το να ταξιδεύω στους
αρχαιολογικούς χώρους, να γράφω και κυρίως η στιγμή που νομίζω ότι κατάλαβα
κάτι.
Αυτή η στιγμή μπορεί να είναι οποτεδήποτε;
Συνήθως είναι σε κάποια ανύποπτη
στιγμή, ενώ κοιτάζω κάτι άσχετο. Για παράδειγμα, έβλεπα στην τηλεόραση ένα
ρεπορτάζ για κάποια κατολίσθηση στη Βραζιλία. Και βλέποντάς το, αναφώνησα: «Πω
πω, έτσι τελείωσαν οι Αιγές!». Κατάλαβα γιατί βλέπαμε περίεργα πράγματα στο
χώμα: γιατί το ψηφιδωτό έχει κυματισμούς βάθους μισού μέτρου, γιατί οι τοίχοι
κάνουν κοιλιά, γιατί στράβωσε η κάτοψη. Κατάλαβα γιατί εγκαταλείφθηκε ο τόπος·
διότι γλίστρησε το χώμα από το βουνό.
Ποια διαδρομή μέσα στο Πολυκεντρικό Μουσείο Αιγών προτείνετε στον
επισκέπτη;
Θα του έλεγα να έρθει πρώτα στο
νέο μουσείο για να διαβάσει τα κείμενα, να πάει έπειτα στους βασιλικούς τάφους
και να καταδυθεί. Να ανέβει στο ανάκτορο για να νιώσει μια μεγάλη ανάταση. Να
κάνει μια βόλτα στη Νεκρόπολη για να νιώσει διαφορετικά μέσα στη φύση.Να
καταλήξει στον Άγιο Δημήτριο για να δει τον Αλέξανδρο που ξαναγύρισε ως
βασιλιάς Βυζαντινός. Και τέλος να πάει στον Αλιάκμονα, να κοιτάζει τη λίμνη.
Μετά το ανάκτορο του Φιλίππου Β΄, ποια είναι η επόμενη ανακάλυψη,
«απελευθέρωση» που ετοιμάζετε;
Το Γυμνάσιο της Μίεζας, εκεί όπου
πραγματικά δίδαξε ο Αριστοτέλης και μαθήτευσε ο Αλέξανδρος. Εγκρίθηκε ήδη ένα
πενταετές πρόγραμμα συστηματικής ανασκαφής, την οποία θα διευθύνω. Είναι ένα
τεράστιο οικοδομικό συγκρότημα 30 στρεμμάτων. Έχουμε ανασκάψει μόλις το ένα
πέμπτο του χώρου, νομίζω ότι μπορεί να βρούμε και στάδιο εκεί ή υπολείμματά
του. Το Γυμνάσιο στη Μίεζα μπορεί να είναι μεγαλύτερο και από αυτό της
Ολυμπίας. Ακόμη πιο ενδιαφέρον από το γεγονός ότι δίδαξε ο Αριστοτέλης, είναι
το ότι εκεί σπούδασε όχι μόνο ο Αλέξανδρος, αλλά και όλοι αυτοί οι συναρπαστικοί
ηγέτες που δημιούργησαν την ελληνιστική οικουμένη. Εκεί οργανώθηκε ο στρατός
και η ηγεσία του, εκεί δομήθηκε κυριολεκτικά ο πυρήνας της οικουμενικής
πολιτικής των Μακεδόνων.
Ποια είναι η πρώτη ανάμνηση που έχετε από τη ζωή σας;
Εμμονική ανάμνηση είναι η θέα
προς τον Όλυμπο από το παράθυρο του σπιτιού μας στη Θεσσαλονίκη. Κοιτούσα
επίμονα. Κάποια απογεύματα όταν ήμουν ακόμη παιδάκι, ήλπιζα να δω κάποιον θεό.
blue
