Το εντυπωσιακό φορητό ηλιακό ρολόι στο Aρχαιολογικό Mουσείο Φιλίππων

Το Yπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού κάθε εβδομάδα αναδεικνύει συστηματικά στον επίσημο λογαριασμό του στο FB ένα ξεχωριστό έκθεμα από τα μουσεία της χώρας. Αυτή την εβδομάδα η επιλογή έγινε από το αρχαιολογικό μουσείο των Φιλίππων και αφορά το εντυπωσιακό φορητό ηλιακό ρολόι, που χρονολογείται στο 250-350 μ.Χ.

 

Το μοναδικό αυτό στο είδος του ρολόι,  φυλάσσεται στον πρώτο όροφο, μέσα σε ειδική προθήκη και έχει παρουσιαστεί σε μεγάλες εκθέσεις του εξωτερικού.

Αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα εκθέματα του αρχαιολογικού μουσείου που βρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου των Φιλίππων, ο οποίος αποτελεί πλέον και μνημείο  της UNESCO. Όπως αναφέρει στην ανάρτησή του το ΥΠΠΟ «το φορητό ηλιακό ρολόι, αποτελείται από τρεις ανεξάρτητους αλλά εφαπτόμενους πεπλατυσμένους δακτυλίους,, οι οποίοι περιστρέφονται 360 μοίρες ο ένας ανεξάρτητα από τον άλλο, δίνοντας στο όργανο τη μορφή σφαιρικού αστρολάβου.

 

Στην εξωτερική καμπύλη πλευρά του μεσαίου δακτυλίου είναι χαραγμένα ανά δύο σε κάθε ημιδακτύλιο τα ονόματα και τα γεωγραφικά πλάτη των πόλεων: ΡωΜΗC ΜΑΓ ΟΥΙΕΝΝ(HC) ΜΕ--ΑΛΕΞΑΝ(ΔΡΕΙΑC) ΜΛΑ- ΡΟΔΟΥ ΜΛS.

 

Στις δυο όψεις της  κατά πάχος επιφάνειας είναι  χαραγμένα τα ονόματα των μηνών με τρόπο που να αντιστοιχούν σε κάθε πόλη από τη μια πλευρά, οι μήνες από Ιανουάριο ως Ιούνιο και από την άλλη από Ιούλιο ως Δεκέμβριο.

 

Στον εσωτερικό δακτύλιο και στην εξωτερική καμπύλη επιφάνεια διαμορφώνεται βάθυνση στο μέσον της οποίος ανοίγεται η οπτομετρική οπή. Η εσωτερική καμπύλη πλευρά διαιρείται με χαράξεις σε 12 τμήματα.

 

Μετράει τις ώρες και τα γεωγραφικά πλάτη

 

Μοναδικό στο είδος του εύρημα,  μπορεί να μετρήσει τις ώρες, να χρησιμοποιηθεί για κατά προσέγγιση μετρήσεις γεωγραφικών πλατών, να προσδιορίσει το αζιμούθιο και το ύψος του ήλιου ή κάποιου άλλου αστέρα.

 

Βασίζεται στα επιτεύγματα της ελληνιστικής παράδοσης την οποία καλλιέργησαν οι Βυζαντινοί κάτω από την επίδραση της χριστιανικής κοσμοθεωρίας αλλά και αλληλοεπιδράσεις από τον κόσμο του Ισλάμ.

 

Επισκεφθείτε το Αρχαιολογικό Μουσείο Φιλίππων, εντός του ομώνυμου αρχαιολογικού χώρου, το οποίο στεγάζεται σε κτήριο που σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Ιωάννη Τριανταφυλλίδη και Δημήτριο Φατούρο.

 

Στο ισόγειο παρουσιάζεται αρχαιολογικό, ιστορικό και εποπτικό υλικό της  ιστορίας από τον προϊστορικό οικισμό στη θέση «Ντικιλί Τας» και οι ελληνιστικοί και ρωμαϊκοί Φίλιπποι. Στον πρώτο όροφο παρουσιάζεται η χριστιανική πόλη από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια της ακμής  ως την οριστική ερήμωση της μετά την τουρκική κατάκτηση στα τέλη του 14ου αιώνα». 

Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων
 

Το ξυπνητήρι του Αριστοτέλη από το Μουσείο Κοτσανά στο Άλσος Αριστοτέλους στα Στάγειρα

 Στο όμορφο ορεινό χωριό Στάγειρα του Δήμου Αριστοτέλη, σ' ένα πάρκο με θέα σ' όλον τον κόλπο της Ιερισσού, βρίσκεται το "Άλσος Αριστοτέλους". Το Άλσος, στο οποίο εδώ και πολλά χρόνια υπάρχει ο ανδριάντας του Αριστοτέλη, εξοπλίστηκε το 2003 - 2004 με διαδραστικά όργανα στα οποία βρίσκουν εφαρμογή φυσικά φαινόμενα για τα οποία γίνονται αναφορές στο σύγγραμμα του μεγάλου Δασκάλου "Τα Φυσικά". Το Άλσος έχει γίνει αγαπημένος προορισμός για μεμονωμένους τουρίστες και σχολεία, αφού συνδυάζει φανταστικά την ψυχαγωγία με την εκπαίδευση.

 To 2019  τοποθετήθηκε ένα νέο διαδραστικό όργανο, "το ξυπνητήρι του Αριστοτέλη" . Αποτελούνταν από ένα δοχείο με νερό που άδειαζε με έναν επιλεγμένο (για κάθε περίπτωση) ρυθμό εκροής σε ένα άλλο δοχείο που έφερε έναν αρθρωμένο ημισφαιρικό πλωτήρα. Την προκαθορισμένη στιγμή που γέμιζε το δοχείο ο πλωτήρας ανατρεπόταν και τα σφαιρίδια που ήταν τοποθετημένα στην επίπεδη επιφάνειά του έπεφταν σε ένα κύπελλο (ή πιάτο) προκαλώντας εκκωφαντικό θόρυβο.

ΠΗΓΕΣ: «Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων»

Το Άλσος λειτουργεί από τέλη Μαρτίου έως τέλη Οκτωβρίου καθημερινά. Τηλ. 23760 41327

Η μακεδονική γη αποκαλύπτει τα μυστικά της

Ανεκαλύφθησαν μοναδικής ομορφιάς τοιχογραφίες που δίνουν μίαν ιδέαν της αρχαίας ζωγραφικής

 

Της κ. Αθηνάς Γ. Καλογεροπούλου

Ελευθερία,14 Δεκεμβρίου 1958

Η ζωγραφική των αρχαίων ένας μεγάλος τομεύς τέχνης, που τόσο θα λαχταρούσε η ψυχή μας να τον γνωρίσει, ύστερα απ’όσα στοιχεία της ξέρουμε μ’ότι έχει έρθει ως τώρα στην επιφάνεια είναι για πάντα χαμένη. Αφανίστηκαν τα μεγάλα σπίτια, οι Πινακοθήκες, τα δημόσια κτίρια από τις ατέλειωτες συμφορές , φυσικές και πολεμικές, που γνώρισε ο τόπος, κι ο χρόνος με το σίγουρο και ανελέητο βήμα του αποτέλειωσε την καταστροφή. Κι αν θαυμάζουμε  τόσο την τέχνη των κλασσικών χρόνων και αδιόρθωτοι και παθιασμένοι νοσταλγοί της ψάχνουμε τα μηδαμινότερα χνάρια για να την ξαναστήσουμε, έστω θαμπά και αχνά μπροστά μας, και να την χαρούμε, μας τρώει πάντα η λύπη πως στο πεδίο της μεγάλης ζωγραφικής , οι γνώσεις μας μόνο έμμεσα θα φωτιστούν και από πολύ μακριά θα πάρουμε μιαν αδιόρατην ιδέα ενός κλάδου τόσο σημαντικού για την ολοκληρωμένη γνωριμία της τέχνης μιας τόσο μεγάλης εποχής.

Άφθονοι μάρτυρες της το θαυμαστό πλήθος των αρχαίων αγγείων, – που πάντως δεν είναι η μεγάλη ζωγραφική. Κι όμως οι τόσο απίστευτα τέλειες γραμμές του σχεδίου στις αγγειογραφίες κι η ασύγκριτη πνευματικότητα και χάρη μερικών μορφών,- που η έρευνα έχει αποδώσει σε φημισμένους καλλιτέχνες- αυτά ίσως είναι ο μεγαλύτερος πειρασμός και το σπουδαιότερο κίνητρο, για τις πιο απελπισμένες προσπάθειες να πλησιάσουμε από κοντά και να «δούμε» με τα μάτια μας το μεγαλείο, να χαρούμε την μοναδικήν απόλαυση που θα μπορούσε να χαρίσει ένα έργο ζωγραφικό, κλασσικό, σε μεγάλη κλίμακα καμωμένο, με τα χρώματα του στη θέση τους, με τα σχέδια, τη σύνθεση κι όλες γενικά τις τεχνικές λεπτομέρειες που το συνιστούν κι αποτελούν τη μοναδικότητά του, που κλείνουν την τελειότητά του.

Λίγες ξύλινες πινακίδες οι παραστάσεις σε ελάχιστα μεγάλα αγγεία μας πλησιάζουν κάπως στο πρόβλημα. Κι από κει κι ύστερα, πολύ μεταγενέστερες  τοιχογραφίες , καμωμένες σε νεότερες εποχές , που αγάπησαν ίσως το αρχαίο πνεύμα και την δημιουργία του, το μιμήθηκαν, αλλά που είχαν χάσει την πνευματικότητα την απαραίτητη, για να το πλησιάσουν και να το αποδώσουν σωστά.

Εξ’ άλλου, το έργο της τέχνης καθρεφτίζει τόσο αναντικατάστατα την εποχή του , ώστε θα ‘ ταν μάταιος κόπος  και περιττή κάθε προσπάθεια να πιάσει κανείς το όραμα της κλασσικής ζωγραφικής σε έργα μεταγενέστερων συγγραφέων. Αποδίδουν  αυτοί το περίγραμμα, την γενική γραμμή, το σχέδιο ίσως, αλλά το στοιχείο που έκανε το αρχαίο έργο να μιλάει είναι παντοτινά χαμένο. Τίποτα δεν μπορεί να το ξαναπλάσει, όταν η εποχή του έχει πια περάσει κι έχει σβήσει το πνεύμα που θέρμαινε  τον πολιτισμό της. Έτσι μόν’ ένας μακρινός αντίλαλος της μεγάλης ζωγραφικής  των αρχαίων είναι οι τοιχογραφίες  της Πομπηίας και άλλων τόπων.

Όμως, ο επιστήμονας ποτέ δεν απελπίζεται. Πάντα ζει με την προσδοκία και θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι κάτι τέτοιες πεποιθήσεις, τόσο ευγενικές και ανώτερες , έρχονται στιγμές που η ζωή απροσδόκητα τελείως και χωρίς καμιά προετοιμασία, τις ικανοποιεί. Αυτή , εξάλλου είναι η μεγάλη χάρη της επιστήμης. Η ανταμοιβή μιας πολύχρονης, επώδυνης πολλές φορές και ακούραστης προσπάθειας, με την ανακάλυψη του αγνώστου, αυτού που περίμενε κανείς υπομονετικά να βρει, χωρίς, όταν κάποτε ξεκίνησε, να μπορεί να το συλλάβει.

Η θαυμάσια μακεδονική γη, η πλούσια και ανεξάντλητη, εκτός από τις άπειρες ποικιλίες που έχει να παρουσιάσει στον ταξιδιώτη, όταν την επισκέπτεται για πρώτη φορά, τον κάνει άθελα του να προσέξει, σε πολλές περιοχές της μερικά παράξενα τεχνητά χωματένια λοφάκια, που οι ντόπιοι τα λένε τούμπες, και που ξεπετιούνται άξαφνα πλάι στις δημοσιές ή περ’ απ’ αυτές, δημιουργώντας την απορία σ’ όποιον δεν ξέρει, για τι ακριβώς πρόκειται. Είναι θαυμάσιες τούφες, όταν είναι φυτεμένες, που σπάζουν την μονοτονία της πεδιάδας. Τις περισσότερες φορές, κάτω τους, έχει θαφτεί ένας αξιόλογος άνθρωπος σ’ έναν τάφο ιδιόρρυθμο, που το σχήμα και η μορφή του, παρ’ όλο που έχει βρεθεί και σ’ άλλους ελληνικούς τόπους (την Καλιδώνα, την Ερέτρια κ.α.) ή χώρους της Μικράς Ασίας ή και την Αλεξάνδρεια, φαίνεται πως ξεκίνησε από την Μακεδονία και γι’ αυτό στην αρχαιολογία είναι γνωστός αυτός ο τύπος ως τάφος «μακεδονικός».

Πρόκειται για υπόγεια μνημεία που ξεκινούν από μια παράξενη αντίληψη. Ο νεκρός θάβεται σ’ ένα κτίριο, φροντισμένο από κάθε άποψη, οικοδομημένο με προσοχή, διακοσμημένο στην εντέλεια, που χανόταν όμως για τους ανθρώπους , μαζί με τον νεκρό που έφευγε από την ζωή. Θαβόταν μαζί του, κανείς πια δεν το έβλεπε, και ο τάφος «ιερό κεκμηκότων» για την αρχαία αντίληψη, αν θα πρόσφερε πια κάποιαν αισθητική απόλαυση, θα’ ταν μόνο για τον νεκρό ή τους νεκρούς που έκλεινε μέσα του. Από πάνω από αυτά τα οικοδομήματα σώριαζαν χώματα πολλά, σχηματίζοντας ένα «τύμβο», κι από εκεί προέρχεται και η σημερινή λέξη στο στόμα των ντόπιων η «τούμπα».

Οι μακεδονικοί τάφοι έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, γιατί στις λεπτομέρειες και στην διάταξη παρουσιάζουν αρκετές ιδιομορφίες. Το βασικότερο χαρακτηριστικό τους είναι ότι πρόκειται για κτίρια τυμβόχωστα με ένα ή δύο δωμάτια ( προθάλαμο και κυρίως θάλαμο). Μέσα έχουν ένα μαρμάρινο θρόνο, μεγαλόπρεπο και  με πλούσια ζωγραφική και γλυπτική διακόσμηση. Σε μιαν άκρη του νεκρικού θαλάμου υπάρχει η «κλίνη», μαρμαρένια ή χτιστή.

Εκεί απάνω απόθεταν τους νεκρούς με τα «κτερίσματα» τους. Ο τάφος εσωτερικά έχει πλουσιότατη διακόσμηση, ζωγραφική και γλυπτική. Θαυμάσια υποδείγματα τέτοιων μεγάλων τάφων υπάρχουν στη Μακεδονία, στην περιοχή πίσω από τη Βέροια. Ο ένας τέλεια δημοσιευμένος, από τον καθηγητή και ακαδημαϊκό κ. Κ.Ρωμαίο, βρίσκεται στη Βεργίνα. Ο άλλος, εύρημα του εφόρου Μακεδονίας κ. Μακαρόνα, σκάφτηκε από τον έφορο αρχαιοτήτων κ. Φ. Πέτσα και βρίσκεται στα Λευκάδια, κοντά στη Νάουσα. Και οι δύο αυτοί τάφοι είναι μνημειώδη λαμπρά κτίρια από τα πιο αντιπροσωπευτικά του τύπου των μακεδονικών τάφων. Η πρόσοψη των κτιρίων αυτών, μοιάζει με πρόσοψη ναού, με όλες τις αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες φροντισμένες. Απλώς, επειδή δεν υπήρχε τεχνική ανάγκη πρωστώου, τους κίονες του ναού έχουν αντικαταστήσει με ημικιόνια.

Ακόμη, εφ ‘ όσον ποτέ το κτίριο δεν θα ήταν ανάγκη να φανεί προς τα έξω στο φως, λείπει το κρηπίδωμα, η βάση όπου στέκεται ο αρχαίος ναός, που τόσο απαραίτητη ήταν για την εμφάνιση ενός κτιρίου.

Η στέγη σ’αυτούς τους τάφους είναι καμάρα. Υπάρχουν όμως κι άλλοι που έχουν επίπεδη τη στέγη του θαλάμου ή του προθαλάμου. Το υλικό που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή αυτών των τυμβόχωστων κτιρίων ήταν ντόπιος πορόλιθος, που τον άλειφαν με επίχρισμα, σε δύο στρώσεις- τη μια με παχύτερο, και την τελευταία με λεπτότερο κονίαμα. Σ’ αυτή την επιφάνεια ζωγράφιζαν διάφορες αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες. Στον μεγάλο τάφο στα Λευκάδια έχουν σωθεί και τοιχογραφίες, που είναι σπουδαιότατες για τη γνώση της αρχαίας ζωγραφικής, γιατί είναι πρωτότυπα παραδείγματα,μοναδικά της ζωγραφικής των αρχαίων Ελλήνων.

Μάρμαρο χρησιμοποιούσαν για την πρόσοψη του τάφου και μέσα στον θάλαμο, για τον θρόνο και την κλίνη. Επίσης, οι πόρτες, τόσο του προθαλάμου, όσο και του θαλάμου, είναι μαρμάρινες, πολύ βαριές μάλιστα. Εξαιρετικό παράδειγμα είναι οι μνημειώδεις διπλές θύρες του μακεδονικού τάφου της Βεργίνας.Σε πολλούς τάφους αυτού του τύπου έχει καταστραφεί η χωμάτινη διακόσμηση ή σε άλλους ήταν τελείως υποτυπώδης- όταν είναι μικρά κτίρια. Εκεί όμως, που υπάρχει , πραγματικά προσφέρει αφάνταστα και μας δίνει τα νήματα για να φωτιστούμε την αρχαία μεγάλη ζωγραφική.

Τη χρωματική τους διακόσμηση την διατήρησαν,-και αποκαλύφθηκε θαυμάσια στα μάτια μας,-οι δυο μεγάλοι τάφοι που αναφέραμε παραπάνω: της Βεργίνας και των Λευκαδίων. Στη θαυμάσια έκδοση του κ. Ρωμαίου μπορεί κανείς, εκτός από την γεμάτη σοφή παρατηρητικότητα και ευαισθησία, ανάλυση και τοποθέτηση του έργου, να χαρεί τους χρωματιστούς πίνακες που παραθέτει. Τον τάφο των Λευκαδίων, που είναι ο μεγαλύτερος κι ο μνημειωδέστερος- έχει διώροφη πρόσοψη πολύ περιποιημένη και το σπουδαιότερο διατήρησε τέσσαρες μεγάλες τοιχογραφίες- δεν έχει ακόμα γίνει η τελική δημοσίευση. Απλώς, ο κ.Φ.Πέτσας είχε την καλοσύνη για χάρη των αναγνωστών μας, να μας παραχωρήσει την άδεια να δημοσιεύσουμε στοιχεία και μερικά σχέδια ύστερ’ από την ομιλία που έκαμε στο 7ο Διεθνές Συνέδριο Αρχαιολογίας στην Ιταλία, τον Σεπτέμβριο εφέτος, με θέμα τους Μακεδονικούς τάφους.( Γι’ αυτή την άδεια, πολύ τον ευχαριστούμε).

Παρουσίασε, τότε, σε εικόνες πέντε νέους Μακεδονικούς τάφους που σκάφτηκαν τα τελευταία χρόνια στην περιοχή των Λευκαδίων .Αφού ανέλυσε τα κοινά και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, έδωσε σε ωραιότατες χρωματικές προβολές στοιχεία από τη ζωγραφική διακόσμηση των τάφων, – κυρίως του μεγάλου των Λευκαδίων- που κίνησε εξαιρετικά το ενδιαφέρον πολλών ξένων αρχαιολόγων που μελετούν όμοιους τάφους στην Αλεξάνδρεια ή έχουν θέμα έρευνας τους τη αρχαία ζωγραφική της Πομπηίας και άλλων τόπων γιατί με την εύρεση αυτών των τοιχογραφιών κυρίως, αποκτούμε μια καλή ιδέα της μεγάλης ζωγραφικής στην ελληνιστική περίοδο, την εποχή δηλαδή που ακολούθησε το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.Κάποιος παλαίμαχος στρατηγός, εξάλλου της κοσμογονικής εκείνης εκστρατείας, φαίνεται πως είχε θαφτεί στα Λευκάδια, με τα στοιχεία που μπορούν να δώσουν για τη χρονολόγηση του, επιγραφές που υπάρχουν πλάι στις 4 μορφές που αποκαλύφθηκαν στην πρόσοψη του τάφου και που δείχνουν την ταυτότητα τους. Πρόκειται για τον Ραδάμανθυ και τον Αιακό, δυο από τους Κριτές του Άδη, που δέχονται τον νεκρό οδηγημένο ως αυτούς από τον «ψυχοπομπό» Ερμή.

Είναι πολλοί οι άσκαφτοι μακεδονικοί τάφοι. Είναι πλήθος ίσως όσα δεν ξέρουμε ακόμα, σ’αυτή την τόσο λίγο εξερευνημένη περιοχή της ελληνικής γης. Ποιος ξέρει, λοιπόν, τι εκπλήξεις, τι συγκινήσεις, μπορεί να δώσουν μελλοντικές έρευνες;