Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης:Ἡ Κοίμησις τῆς Θεοτόκου

 

Μία τῶν γλυκυτέρων καί συμπαθεστέρων ἑορτῶν τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου εἶναι καί ἡ Κοίμησις τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἣν σήμερον ἑορτάζει ἡ Ἐκκλησία. Εὐθύς ἀπό τῶν πρώτων μ.Χ. αἰώνων ἔξοχος ὑπῆρξεν ἡ τιμή καί εὐλάβεια, ἣν ἀπένεμον οἱ χριστιανοί πρός τήν Παρθένον Μαρίαν. Ἀλλ᾿ ἡ σημερινή ἑορτή εἶναι ἡ κατ᾿ ἐξοχήν μνήμη τῆς Θεοτόκου, ἅτε τήν Κοίμησιν αὐτῆς ὑπόθεσιν ἔχουσα.

 

Ἡ Κοίμησις αὕτη συνέβη, κατά τήν εὐσεβῆ παράδοσιν, τῇ 15 Αὐγούστου, ἀλλά προϊόντος τοῦ χρόνου, σύν τῇ καλλιεργείᾳ καί ἀναπτύξει τοῦ χριστιανικοῦ πνεύματος, ἐτάχθη ἡ προηγουμένη τῆς ἡμέρας ταύτης δεκατετραήμερος ἐγκράτεια, πρός τιμήν τῆς ὑπεράγνου Θεομήτορος καί αὐτή γινομένη. Ἀγομένης τῆς νηστείας ταύτης, ψάλλονται ἐν τοῖς ἱεροῖς ναοῖς ἐναλλάξ καθ᾿ ἑκάστην οἱ δύο μελῳδικώτατοι Παρακλητικοί Κανόνες, ἡ Μεγάλη λεγομένη παράκλησις καί ἡ Μικρά. Καί αὕτη μέν ἐπιγράφεται «ποίημα Θεοστηρίκτου μοναχοῦ, οἱ δέ Θεοφάνους», καί πιθανώτατον, ὅτι εἶναι τοῦ Θεοφάνους μᾶλλον, διότι πράγματι φαίνεται ἔργον δοκιμωτάτου ποιητοῦ, ἡ δέ Μεγάλη παράκλησις εἶναι ποίημα τοῦ βασιλέως Θεοδώρου Δούκα τοῦ Λασκάρεως. Ἐξόριστος ἀπό τῆς Βασιλευούσης, ἁλωθείσης ὑπό τῶν Λατίνων, ὁ ἀτυχής ἐκεῖνος βασιλεύς, εὐγλώττως ἐκχέει τά παράπονά του πρός τήν μόνην πολιοῦχον αὐτῆς καί προστάτιδα: «Πρός τίνα καταφύγω ἄλλην Ἁγνή; ποῦ προσδράμω λοιπόν καί σωθήσομαι; ποῦ πορευθῶ;. . . εἰς σέ μόνην ἐλπίζω, εἰς σὲ μόνην καυχῶμαι, καί ἐπί σέ θαρρῶν κατέφυγον».

 

Περί τό τέλος τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος ψάλλονται καί τά κατανυκτικώτατα ἐκεῖνα Ἐξαποστειλάρια. Τό πρῶτον, ὡς ἐκ μέρους τῆς Θεοτόκου, ἀρχαιοπρεπές καί ἀπέριττον, ἔχει ὧδε: «Ἀπόστολοι ἐκ περάτων, συναθροισθέντες ἐνθάδε, Γεθσημανῆ τῷ χωρίῳ, κηδεύσατέ μου τό σῶμα, καί σύ Υἱέ καί Θεέ μου, παράλαβέ μου τό πνεῦμα». Τό τρίτον, ἱκεσία ἐκ μέρους τῶν πιστῶν, εἶναι περιπαθέστατον: «Καί σέ μεσίτριαν ἔχω, πρός τόν φιλάνθρωπον Θεόν, μή μου ἐλέγξῃ τάς πράξεις, ἐνώπιον τῶν ἀγγέλων, παρακαλῶ σε Παρθένε, βοήθησόν μοι ἐν τάχει». Πρός τό τροπάριον τοῦτο συνδέεται εὐσεβής τις δοξασία ἀπό στόματος εἰς στόμα φερομένη καί ἀσπαστή παρ᾿ ὀρθοδόξοις χριστιανοῖς, ὅτι, κατά τήν τελευταίαν Κρίσιν, καί πρό τῆς φρικτῆς ἀποφάσεως τοῦ ἀδεκάστου δικαστοῦ, ἡ εὔσπλαγχνος Μήτηρ καί Παρθένος θ᾿ ἀνατείνῃ τὸ τελευταῖον χεῖρας ἱκέτιδας πρός τόν Υἱόν της καί Κύριον, ἐπικαλουμένη τήν συγκατάβασιν αὐτοῦ ἐπὶ τῶν ἁμαρτωλῶν.

 

Μετά τήν δεκαπενθήμερον προπαρασκευήν καί νηστείαν, ἄρχεται ἡ ἑορτή, καί μετ᾿ αὐτήν τά μεθέορτα, ψαλλόμενα μέχρι τῆς 23 τοῦ μηνός, καθ᾿ ἣν τελεῖται ἡ ἀπόδοσις τῆς ἑορτῆς, ἡ ἄλλως λεγομένη καὶ Μετάστασις τῆς Θεοτόκου. Ἀλλά καί ὅλος ὁ Αὔγουστος μήν θεωρεῖται ἀφιερωμένος εἰς τήν Θεομήτορα, ἐν τῷ ἱερῷ δέ Ἄθῳ, τῇ ἀκροπόλει ταύτῃ τῆς Ὀρθοδοξίας, ἥτις ἐδέχθη μετά  τήν πτῶσιν τῆς Βασιλευούσης ὅσα κειμήλια καί θησαυρούς δέν περιεσύλησαν οἱ ἀλλόφυλοι, καί ὅπου περιεσώθη πρός τοῖς ἄλλοις καί ἡ πρός τήν Θεοτόκον ἰδιάζουσα τιμή καί τό προνόμιον τοῦ ἐπ᾿ ὀνόματι αὐτῆς σεμνύνεσθαι, τά μεθέορτα ἐξακολουθοῦσι καί μετά τήν 23 τοῦ μηνός. Χάριν δέ περιεργείας δύναται νά σημειωθῇ καί ἡ σύμπτωσις, ὅτι ὁ Αὔγουστος ἀστρονομικῶς ἀνήκει εἰς τό ζῴδιον, τό λεγόμενον τῆς Παρθένου.

 

Κατ᾿ αὐτήν τήν ἡμέραν τῆς ἑορτῆς τά ᾄσματα καί οἱ ὕμνοι εἶναι ἐκ τῶν καλλίστων τῆς Ἐκκλησίας. Ὅ,τι ὑψηλόν καί ὡραῖον ἔγραψέ ποτε ὁ Κοσμᾶς καί ὁ Δαμασκηνός Ἰωάννης, οἱ δύο μέγιστοι τῆς Ἐκκλησίας μελοποιοί, τονίζεται τήν ἡμέραν ταύτην ἐπ᾿ ἐκκλησίας, καί ἡ ἀκολουθία τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου ἁμιλλᾶται πρός τάς τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος καί τῶν Χριστουγέννων. Λυρικώτατος εἶναι ὁ ἔνθεος Κανών τοῦ ἱεροῦ Κοσμᾶ, τό «Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ», εἰς ἦχον α´ ᾀδόμενος, πανηγυρικώτατος δέ ὁ τοῦ θείου Δαμασκηνοῦ, πρός τό «Ἀνοίξω τό στόμα μου», εἰς δ´ ἦχον. Ὁ εἱρμός τῆς α´ ᾠδῆς τοῦ α´ ἤχου ἔχει ὡς ἑξῆς: «Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ, ἡ ἱερά καί εὐκλεής Παρθένε μνήμη σου, πάντας συνηγάγετο, πρός εὐφροσύνην τούς πιστούς, ἐξαρχούσης Μαριάμ μετά χορῶν καί τυμπάνων, τῷ σῷ ᾄδοντας Μονογενεῖ, ἐνδόξως ὅτι δεδόξασται».

 

Τό α´ τροπάριον τῆς αὐτῆς ᾠδῆς λέγει:

 

«Ἀμφεπονεῖτο ἀΰλων τάξις, οὐρανοβάμων ἐν Σιών τό θεῖον σῶμά σου· ἄφνω δέ συρρεύσασα, τῶν Ἀποστόλων ἡ πληθύς, ἐκ περάτων Θεοτόκε, σοί παρέστησαν ἄρδην, μεθ᾿ ὧν Ἄχραντε, σοῦ τήν σεπτήν, Παρθένε, μνήμην δοξάζομεν».

 

Καί τό β´ τροπάριον:

 

«Νικητικά μέν βραβεῖα ἤρω, κατά τῆς φύσεως Ἁγνή, Θεόν κυήσασα· ὅμως μιμουμένη δέ, τόν ποιητήν σου καί Υἱόν, ὑπέρ φύσιν ὑποκύπτεις, τοῖς τῆς φύσεως νόμοις· διό θνῄσκουσα, σύν τῷ Υἱῷ, ἐγείρῃ διαιωνίζουσα».

Ἀξιοσημείωτα εἶναι τά δύο τροπάρια τῆς ε´ ᾠδῆς τοῦ δ´ ἤχου, πρός τό «Ἐξέστη τά σύμπαντα»:

 

«Κροτείτωσαν σάλπιγγες, τῶν θεολόγων σήμερον, γλῶσσα δέ πολύφθογγος ἀνθρώπων, νῦν εὐφημείτω, περιηχείτω ἀήρ, ἀπείρῳ λαμπόμενος φωτί, ἄγγελοι ὑμνείτωσαν, τῆς Παρθένου τήν κοίμησιν».

 

«Τό Σκεῦος διέπρεπε, τῆς ἐκλογῆς τοῖς ὕμνοις σου, ὅλος ἐξιστάμενος Παρθένε, ἔκδημος ὅλος, ἱερωμένος Θεῷ, τοῖς πᾶσι θεόληπτος καί ὤν, ὄντως καί δεικνύμενος, Θεοτόκε πανύμνητε».

 

Ὁ εἱρμός τῆς ζ´ ᾠδῆς τοῦ α´ ἤχου, ἐν ᾧ μνημονεύεται κατά  χρέος ἡ ἱστορία τῶν Τριῶν Παίδων, ἔχει ὡς ἕπεται:

 

«Ἰταμῷ θυμῷ τε καί πυρί, θεῖος ἔρως ἀντιταττόμενος, τό μέν πῦρ ἐδρόσιζε, τῷ θυμῷ δέ ἐγέλα, θεοπνεύστῳ λογικῇ, τῇ τῶν ὁσίων τριφθόγγῳ λύρᾳ ἀντιφθεγγόμενος, μουσικοῖς ὀργάνοις ἐν μέσῳ φλογός· ὁ δεδοξασμένος, τῶν πατέρων καί ἡμῶν, Θεός εὐλογητός εἶ».

 

Τό ἑπόμενον τῷ εἱρμῷ τούτῳ τροπάριον περιέχει ποιητικωτάτην παραβολήν, ἢ μᾶλλον ἀντίθεσιν, ἀφορμήν λαβοῦσαν ἐκ τῆς συντρίψεως τῶν πλακῶν τῆς Διαθήκης ὑπό τοῦ Μωυσέως:

 

«Θεοπνεύστους πλάκας Μωσῆς, γεγραμμένας τῷ θείῳ Πνεύματι, ἐν θυμῷ συνέτριψεν, ἀλλ᾿ ὁ τούτου Δεσπότης, τήν τεκοῦσαν ἀσινῆ, τοῖς οὐρανίοις φυλάξας δόμοις, νῦν εἰσῳκίσατο· σύν αὐτῇ σκιρτῶντες, βοῶμεν Χριστῷ ὁ δεδοξασμένος, τῶν πατέρων καί ἡμῶν, Θεός εὐλογητός εἶ».

Ἀλλ᾿ ἡ χρυσῆ κορωνίς καί τό ἐπιστέγασμα ὅλου τοῦ Κανόνος, εἶναι ἡ ὡραιοτάτη ἐκείνη Καταβασία τῆς θ´ ᾠδῆς, μετά τοῦ Μεγαλυναρίου, ψαλλομένη καὶ ἐν τῇ Λειτουργίᾳ: «Αἱ γενεαί πᾶσαι, μακαρίζομέν σε, τήν μόνην Θεοτόκον. «Νενίκηνται τῆς φύσεως οἱ ὅροι, ἐν σοί Παρθένε ἄχραντε, παρθενεύει γάρ τόκος, καί ζωήν, προμνηστεύεται θάνατος· ἡ μετά τόκον Παρθένος, καί μετά θάνατον ζῶσα, σῴζοις ἀεί, Θεοτόκε, τήν κληρονομίαν σου».

 

(1887)

 

Ἑταιρεία Παπαδιαμαντικῶν Σπουδῶν