Αντιφάνης ο Βεργαίος

 

 

 Πεντζοπούλου-Βαλαλά Τερέζα

Οµότιµη Καθηγήτρια Φιλοσοφίας Α.Π.Θ. – Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδηµίας Αθηνών   

* Τα στοιχεία για τη διάδοση της «ιστορίας» του Αντιφάνη στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία  τα άντλησα από τη μελέτη του Γερμανού φιλολόγου Otto Weinnreich, Antiphanes und Münchhausen. Das antike Lügenmärlein von den gefrorenen Worten und sein Fortleben im Abendland, Wien – Leipzig 1942

 

 

 Στην πρώτη μου ομιλία για τα πολιτισμικά στοιχεία της αρχαίας Βισαλτίας είχα αναφέρει μεταξύ άλλων ιστορικών στοιχείων και τονΑντιφάνη από την Βέργη του οποίου το όνομα είχε συνδεθεί στην αρχαιότητα με αστείες ιστορίες που διηγόταν.

Αυτός,ο άγνωστος, κατά τα άλλα, Αντιφάνης εκίνησε έκτοτε ζωηρά το ενδιαφέρον μου. Ήθελα να μάθω περισσότερα γι’αυτόν και έτσι άρχισα μία βιβλιογραφική έρευνα στην οποία αφιέρωσα χρόνο στο Βερολίνο,όπου βρέθηκα την περασμένη άνοιξη. Ήταν αρκετά περιπετειώδης, γιατί χρειάσθηκε, προκειμένου να έχω στα χέρια μου το υλικό που αναζητούσα, να επεκτείνω την έρευνα στο Μόναχοκαι στην Βιέννη. Ο λόγος ήταν ότι παλιές σειρές περιοδικών, από τα χρόνια του πολέμου, ήταν συχνά ελιππείς. Έμαθα ωστόσο πολλά για τον Αντιφάνη.

 

Ποιος ήταν ο Αντιφάνης;

Σε μια παλιά επιγραφή που βρέθηκε στην Επίδαυρο αναγράφεται το όνομα του μαζί με άλλα ονόματα. Ήταν κατάλογος με τα ονόματα των αξιωματούχων του περίφημου Ιερού του Ασκληπιού στις διάφορες ελληνικές πόλεις,κατά τα έτη 365-311 π.Χ. Ήταν ο κατάλογος των θεωροδόκων.

 

Τι ήταν οι θεωροδόκοι;

Σήμερα θα τους ονομάζαμε επίτιμους προξένους. Ήταν πρόσωπα που είχαν μια συγκεκριμένη αποστολή.Έργο τους ήταν να υποδέχονται, στην πόλη τους ,τους απεσταλμένους του Ιερού – τους θεωρούς –που ταξίδευαν για να πληροφορήσουν τις άλλες πόλεις για τις τελετές του Ιερού και για να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα χρήματα.Στις πόλεις που επισκέπτονταν τους υποδέχονταν και τους φιλοξενούσαν οι θεωροδόκοι, πρόσωπα με κοινωνική θέση και υπόληψη και, φυσικά, με οικονομική άνεση.

 Ο Αντιφάνης εξετέλεσε χρέη θεωροδόκου για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα. Η θέση ήταν τιμητική. Έχουμε λοιπόν ένα ενδιαφέρον ιστορικό στοιχείο.Προσδίδει στην εικόνα του ευφυολόγου και την διάσταση του σοβαρού προσώπου.Αστείες και φανταστικές ιστορίες έλεγεΔεν ήταν όμως αστείο πρόσωπο.Από σύγκριση χρονολογιών φαίνεται πως η φήμη του ως παραδοξολόγου, άρχισε να απλώνεται πολύ μετά από την εποχή κατά την οποίαδιετέλεσε θεωροδόκος.

 

Στον Αντιφάνη η μοίρα επιφύλαξε να ξεπεράσει η φήμη του όχι μόνο τα σύνορα της πατρίδας του, στα χρόνια που έζησε, αλλά και αργότερα, πολύ αργότερα, να διασχίσει τους αιώνες και να διεισδύσει στον ευρωπαϊκό πολιτισμό.

 

Πράγματι, από την Αναγέννηση και μετά ο Αντιφάνης εισέρχεται στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία και συγκεκριμένα στον χώρο των παραμυθιών και των φανταστικών ιστοριών.Με τον Αντιφάνη έχουμε στην κυριολεξία το ζωντανό παράδειγμα μιας παραδόσεως δια μέσω των αιώνων. Από αιώνα σε αιώνα κάτι παραδίδεται στην επόμενη γενιά και παραδίδεται με τον ασφαλέστερο τρόπο: μέσα από τα παραμύθια και τις περιπέτειες φανταστικών ταξιδιών .Γιατί τίποτε δε ριζώνει τόσο στη φαντασία , τίποτε δε διατηρείται περισσότερο στη μνήμη των ανθρώπων περισσότερο και καλύτερα από τις ιστορίες-τους μύθους, τα παραμύθια, τα φανταστικά ταξίδια- που διαβάζουμε ή ακούμε, όταν είμαστε παιδιά.

 Ο Αντιφάνης πέρασε τους αιώνες μέσα από  την ιστορία του. Και η ιστορία του έμεινε γνωστή σαν το παραμύθι  για τις παγωμένες λέξεις. Αυτό  το παραμύθι θα σας διηγηθώ απόψε.Ή μάλλον καλύτερα την ευρωπαϊκή ιστορία του παραμυθιού.

Γιατί ευρωπαϊκή;

 Γιατί το συναντούμε πια σε όλες τις χώρες της Ευρώπης από τον Νότο στον Βορρά και από την Δύση στην Ανατολή.Θα ήθελα να μπορούσα να σας μεταδώσω την δική μου έκπληξη και μαζί συγκίνηση όταν συνήντησα το όνομα του Αντιφάνη στον μεγαλύτερο συγγραφέα της γαλλικής Αναγεννήσεως,στον Francois Rabelais.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η φήμη παραδοξολόγου αφηγητού απίστευτων ιστοριών συνοδεύει,όπως είπαμε, τον Αντιφάνη στους αρχαίους χρόνους .Οι γεωγράφοι της ελληνιστικήςεποχής δίδουν γενικά αρνητική εικόνα του Βεργαίου.

Ο Στέφανος ο Βυζάντιος στο γεωγραφικό Λεξικό του τα Εθνικά,στην λέξη Βέργη γράφει:

Βέργη. Πόλις Θράκης πρός τῇ Χερρονήσῳ, τό εθνικόν Βεργαῖοι,Στράβων δέ κώμην αὐτήν λέγει, ἐξ ῆς ὁ Βεργαῖος Ἀντιφάνης ὁ κωμικός. ἂπιστα δε οὗτος συνέγραψεν, ὡς φασιν, ἀφ’ οῦ καί παροιμία βεργαϊζειν ἀντί του μηδέν ἀληθές λέγειν. ( Εθνικά, Βερολίνο 1849,ανατ .Graz 1958).

 

Το επίθετο «βεργαῖος», τείνει να ισοδυναμεί με μυθομανή ,με ψεύτη. Ο Στράβων που μνημονεύει το βεργαῖον διήγημα τοποθετεί τον Ἀντιφάνη μαζί με τον Πυθέα και τον Εὐήμερο στους αναξιόπιστους αφηγητές ταξιδιών, γνωστούς για τα ψεύσματα τους.( Γεωγραφικά Β 100 και 102).

 

Και ο Φώτιος όμως αναφέρει τον Αντιφάνη. Να με ποια αφορμή.

Ο Αντώνιος Διογένης, που έζησε γύρω στα τέλη του 1ου αιώνα και τις αρχές του 2ου αιώνα, είχε γράψει ένα μυθιστόρημα με τον τίτλο Τα ὑπέρ Θούλης ἀπιστα.

 Η Θούλη ήταν το όνομα της βορειότερης χώρας της Ευρώπης,προς την Αρκτική, την οποία ανακάλυψε τον 4ο αιώνα π.Χ. ο γνωστός Έλληνας θαλασσοπόρος Πυθέας από τη Μασσαλία και την οποία περιέγραψε στο έργο του Περί Ωκεανού. Ίσως πρόκειται για τη σημερινή Ισλανδία ή ακόμα τη Νορβηγία. Δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Οι αφηγήσεις γύρω από από μακρινές χώρες εξάπτουν πάντοτε την φαντασία όπως έγινε και στην περίπτωση του Διογένη Αντωνίου.Ας μην ξεχνάμε ότι ο τίτλος Ἄπιστα ή Περί ἀπίστων ήταν διαδεδομένος και συνόδευε τις φανταστικές και παράδοξες ιστορίες που κυκλοφορούσαν με αφορμή τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις.

Ο Φώτιος που διάβασε το μυθιστόρημα του Αντ. Διογένη στην περίληψη που δίνει σχολιάζει ως εξής:μνημονεύει (ενν. τον Αντ. Διογένη)… ἀρχαιοτέρου τινός Ἀντιφάνους, ὃν φησι περί τοιαῦτα τινά τερατολογήματα κατεσχολακέναι.

Περνούσε τον καιρό του λοιπόν ο Αντιφάνης διηγούμενος – ίσως γράφοντας- τις γνωστές του ιστορίες. Είναι πολύ πιθανό να έγραψε έργο με τίτλο Τα άπιστα. Ο Σκύμνος, μας λέγει ότι η Βέργη ήταν η πατρίδα του Αντιφάνη που έγραψε μια απίστευτη, μυθώδη, ιστορία.Σιγά- σιγά, μέσα από κρίσεις, αναφορές και σχολιασμούς αναδύεται η προσωπικότητα του Αντιφάνη.

 Την πιο ζωντανή αναφορά την έχουμε σε μια κωμωδία του ποιητή της μέσης κωμωδίας, Αλέξη. Ο Αλέξης γεννήθηκε ,μας λένε, το 372 π.Χ. Η κωμωδίατου που είχε τον τίτλο Ησιόνη,χάθηκε.

 Μας έμειναν όμως λίγοι στίχοι. Τους συναντούμε σε ένα γλωσσάριο με κωμικές λέξεις που γράφτηκαν πολύ αργότερα, τον 1ο αι. μ.Χ.Στην Ησιόνη έχουμε μια περίεργη ιστορία που παρουσιάζει αρκετές

ομοιότητες – δεν είναι όμως η ίδια- με την ιστορία του Ιωνά.Δεν θα επεκταθούμε εδώ στον παραλληλισμό.

Η Ησιόνη ήταν κόρη του Λαομέδοντα της Τροίας. Ο μύθος λέει πως στην πόλη έπεσε καταστροφή. Ένα τέρας έβγαινε από τη θάλασσα στην ακτή και καταβρόχθιζε τους κατοίκους.Το μαντείο του Απόλλωνα που ρωτήθηκε απάντησε ότι ο Ποσειδώνας ήταν θυμωμένος. Για να τον εξευμενίσουν έπρεπε να θυσιάσουν στο κήτος ένα παιδί. Ο κλήρος έπεσε στην Ησιόνη. Ο βασιλιάς υπέκυψε στην εντολή του θεού.

 Άφησαν την Ησιόνη στην ακτή. Ήταν όμως πατέρας ο βασιλιάς.Μυστικά έστειλε κήρυκες, για να έρθουν νέοι να σώσουν την κόρη του. Το άκουσε ο Ηρακλής που γύριζε από την Κολχίδα, πήγε στην Τροία, στάθηκε στην ακτή και, σαν όρμησε το κήτος με ανοιχτό το στόμα, μπήκε μέσα στην κοιλιά του και το σκότωσε,από μέσα, με το σπαθί του.Έτσι σώθηκε η Ησιόνη. Οι στίχοι της κωμωδίας που διασώθηκαν ήταν από το διάλογο που ακολούθησε την αφήγηση του κατορθώματος, που αποδίδεται ελεύθερα παρακάτω:

εμφανίζεσαι σαν νέος Αντιφάνης και θέλεις να μας πεις

φληναφήματα

– Πως έτσι;

– Δες και μόνος σου. Εγώ όμως θα σ’ερωτήσω:

 από ποιόν προέρχεται, πως τρύπησε την κοιλιά του κήτους;

 Να λοιπόν που ο Αντιφάνης και τα «φληναφήματά» του εμφανίζονται και πάλι. Ας μην επιμείνουμε περισσότερο. Το όνομα του Βεργαίου έγινε σημείο αναφοράς όταν ακούγονταν απίστευτες ιστορίες.

 

 Ο Πλούταρχος όμως προσφέρει την πληρέστερη μαρτυρία. Θυμίζει ην ιστορία του Αντιφάνη που κάποιος διηγόταν ότι ταίριαζε στους μαθητές του Πλάτωνα.

 

Να τι έγραψε ο Πλούταρχος:

ο Αντιφάνης αστειευόμενος, έλεγε ότι σε κάποια πόλη μόλις οι άνθρωποι πρόφεραν λέξεις αυτές πάγωναν από το κρύο. Αργότερα όταν ξεπάγωναν καιέλιωναν, τότε μόνο άκουγαν οι άνθρωποι, το καλοκαίρι, αυτά που είχαν ειπωθεί τον χειμώνα.

 Αυτή είναι η ιστορία. Κι αυτό είναι το παραμύθι των παγωμένων λέξεων που εισδύει στην Ευρώπη μέσα από τον Πλούταρχο. Ο Πλούταρχος είναι ο συγγραφέας που διαβάζεται περισσότερο στην Αναγέννηση σαν ξύπνησε το ενδιαφέρον για τους Έλληνες και τους Λατίνους συγγραφείς.

Οι Βίοι Παράλληλοι είναι δημοφιλές ανάγνωσμα, διδακτικό έργο.

 Αλλά και πριν από τους Βίους, τα Ηθικά γίνονται γνωστά μέσα από την βυζαντινή και την ιταλική παράδοση. Έτσι αρχίζει η παρουσία της ιστορίας των παγωμένων λέξεων στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Ας την δούμε από κοντά.

 

Ένας Ιταλός ουμανιστής που ζει στην αυλή του Λουδοβίκου Σφόρτσα – είμαστε στα τέλη του 15ου αιώνα – ο Baldesar Castiglione γράφει ένα βιβλίο με τίτλο Cortegiano. Εκεί βρίσκουμε σε εκτεταμένη μορφή, το παραμύθι με τις παγωμένες λέξεις. Τα συμφραζόμενα αλλάζουν. Η ιστορία όμως είναι η ίδια.Ο Juliano Magnifico διηγείται την ιστορία ενός εμπόρου από την Τοσκάνη. Ήθελε να πάει στη Μόσχα να αγοράσει γούνες, να τις φέρει πίσω στην Ιταλία για να τις πουλήσει. Στην Πολωνία όμως σταμάτησε. Γινόταν πόλεμος. Πολεμούσαν οι Πολωνοί και οι Ρώσοι. Με πολλές δυσκολίες μπόρεσε να πείσει – μέσω τρίτων- τους Μοσχοβίτες εμπόρους να έρθουν με τις γούνες τους ως τα πολωνικά σύνορα.

Συναντήθηκαν στις όχθες ενός ποταμού, ο καθένας από την απέναντι όχθη. Ο ποταμός τους χώριζε.

Από μακριά φώναξαν οι Μοσχοβίτες την τιμή. Ο έμπορος μας δεν καταλάβαινε. Μόλις προφερόταν οι λέξεις κρυστάλλωναν στον αέρα. Γινόταν πάγος.Οι Πολωνοί που συνόδευαν τον Ιταλό έμπορο και γνώριζαν το κλίμα, άναψαν μια μεγάλη φωτιά στη μέση του παγωμένου ποταμού που ήταν τα σύνορα. Και τότε οι λέξεις που πριν μια ώρα είχαν παγώσει, άρχισαν να ξεπαγώνουν και να ακούγονται μουρμουριστά όπως ακούγεται το χιόνι όπως ακούγεται το χιόνι σαν λιώνει και κατεβαίνει από τα βουνά. Και τότε κατάλαβε ο έμπορος τι είχαν πει οι Μοσχοβίτες που είχαν εντωμεταξύ αναχωρήσει, για να επιστρέψουν στην Μόσχα. Η τιμή όμως του φάνηκε πολύ υψηλή και ο έμπορος από την Τοσκάνη γύρισε στην Ιταλία άπρακτος.Όλοι γέλασαν σαν άκουσαν την ιστορία. Το μυθιστόρημα Cortegiano γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Το 1537 γίνεται και η πρώτη γαλλική μετάφραση – από τον Gilles Menages.

Λίγα χρόνια αργότερα, ο μεγάλος ελληνιστής της Αναγεννήσεως στην Γαλλία, γιατρός και φιλόσοφος, ο Φραγκίσκος Rabelais αποθανατίζει και πάλι το όνομα του Αντιφάνη.

Ποιος δεν έχει διαβάσει το δίτομο μυθιστόρημα με τις περιπέτειες του Gargantua και του γιου του Pantagruel;

 Διάβασε την ιστορία στον Πλούταρχο; Την διάβασε στη μετάφραση του Menages; Δε γνωρίζουμε.

 

Ο Rabelais μας διηγείται την ιστορία στον 2ο τόμο με τίτλο:Τα φοβερά και τρομερά έργα και κατορθώματα του πολύ φημισμένου Pantagruel.

 Ο Pantagruel και ο υπηρέτης του Πανούργος, ξεκινούν με το πλοίο τους « Θαλαμηγός» να γνωρίσουν τον κόσμο. Τις περιπέτειες τους διηγείται ο Rabelais. Εκεί είναι και η γνωστή σε όλους μας ιστορία με τα πρόβατα του Πανούργου.

Αλλά ας στραφούμε στις παγωμένες λέξεις. Στο 4ο Βιβλίο και στο κεφάλαιο με τίτλο Πως στην ανοιχτή θάλασσα ο Pantagruel άκουσε διάφορα λόγια που ξεπάγωσαν διαβάζουμε την ιστορία που μεταφέρουμε περιληπτικά:

  

στην ανοιχτή θάλασσα ο Pantagruel άκουσε ξαφνικά φωνές, θόρυβο, ποδοβολητά αλόγων, κλαγγή όπλων, που έφερνε ο αέρας από μακριά, και που όλο και δυνάμωναν.Ολόγυρα η θάλασσα απέραντη και έρημη. Κανένας τριγύρω. Καμιά γη.Ο Πανούργος πανικοβλήθηκε. Χανόμαστε! Ακούγονται κανόνια! Πάμε να φύγουμε.Σηκώστε τα πανιά! Φώναζε.

O Pantagruel όμως θέλει να καταλάβει από πού έρχονται οι φωνές. Θυμάται τι λέει ο Αριστοτέλης για τον Όμηρο. Θυμάται όμως και τον Πλάτωνα. Στο σημείο ξεπηδά το όνομα του Αντιφάνη!

 Και εδώ ο Rabelais μνημονεύει με μικρές παρεκκλίσεις την ιστορία ότι από το κρύο μόλις οι φωνές ακούγονταν πάγωναν για να ξεπαγώσουν αργότερα.

Το ότι το όνομα του Αντιφάνη εμφανίζεται δίπλα σε αυτά του Ομήρου, του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα είναι εκπληκτικό.

Δείχνει τη βαθιά μόρφωση του Rabelais.Φανερώνει όμως και την διατήρηση της ιστορίας του Αντιφάνη.

 Η απάντηση του κυβερνήτη του πλοίου στις ερωτήσεις του Pantagruel μας μεταφέρει στην καρδιά της ιστορίας του Αντιφάνη: σε αυτό το σημείο, απήντησε, της πολικής θάλασσας έγινε στις αρχές του χειμώνα μάχη ανάμεσα στους Αριμασπούς και τους Νεφεληβάτες. Οι θόρυβοι και ήχοι από την μάχη, οι φωνές των γυναικών και των παιδιών πάγωσαν. Ήταν χειμώνας. Τώρα που πέρασε χειμώνας, οι ήχοι και οι φωνές λιώνουν. Έτσι φθάνουν ως εμάς.

Η ιστορία βέβαια συνεχίζεται.Την σταματούμε εδώ.

Από τον Πλούταρχο στο Rabelais οι λεπτομέρειες χάνονται, η ιστορία μεταφέρεται με λάθη. Ο Αντιφάνης δεν ήταν μαθητής του Πλάτωνα!

Ο Αντιφάνης ο Βεργαίος συγχέεται με τον Αντιφάνη της μέσης κωμωδίας.

Μάχη ανάμεσα στους μονόφθαλμους Αριμασπείς και τους Νεφεληβάτες δεν είναι γνωστή! Ποιοι είναι οι Νεφεληβάτες; Γνωρίζουμε βέβαια τους Νεφελοκένταυρους του Λουκιανού στην Αληθινή ιστορία.

 

Οι φιλόλογοι έχουν επισημάνει και τα λάθη και την «προσαρμογή» της ιστορίας στα συμφραζόμενα του μυθιστορήματος Τα ὑπέρ Θούλης ἂπιστα.

 

Να τι γράφει ο Weinreich:

Το επεισόδιο του Rabelais είναι ασφαλώς το πρώτο κορυφαίο σημείο τέχνης στην ιστορική παράδοση των απίστων και ψεύτικων ιστοριών. Και δε μειώνεται η αξία της αν ένα μέρος ξεπερνά τον Πλούταρχο και χρεώνεται στον Αντώνιο Διογένη(σελ 63).Η σημαντική παραλλαγή των ήχων της μάχης θα ενσωματωθεί στις μετέπειτα ιστορίες και θα έχουμε αντί για παγωμένες λέξεις, τους παγωμένους ήχους της σάλπιγγας στην ιστορία του Freiherr Karl Friedrich Hieronymus von Müunchhausen.

 Δεν θα την διηγηθώ εδώ.Την γνωρίζετε.

Να πάμε στην Αγγλία;Να θυμίσουμε  τον μεγάλο σατυρικό ποιητής Samuel Butler και τον ήρωα του τον  Hans Wurst, τον παντογνώστη;

Να πως τον περιγράφει ο ποιητής. Παραθέτουμε τους στίχους που αποδίδουμε ελεύθερα:

Όλα τα πράγματα σ’αυτόν γινόταν πράξεις

Και γνώριζε αφαιρετικά την φύση απ’τον καθένα 

Που είναι η υπόσταση και που η ουσία απ’τα νεκρά τα σώματα

Που το πνεύμα τους πετά

Που είναι η αλήθεια όταν η ίδια ξεπηδά

Όμοια με τις λέξεις που, στον Βορρά παγώνουν.

Όλ’ αυτά τα γνώριζε τελείως και καλά.

Περνούν οι παγωμένες λέξεις, στα σατυρικά ποιήματα. Περνούν στου Joseph Addison τις αφηγήσεις. 

Περνούν στις εύθυμες ταξιδιωτικές περιγραφές του Joseph Anton Stranisky, από τη Λειψία.

 Ας την θυμήσουμε.Είμαστε στα 1717. Το σκηνικό είναι η Γροιλανδία και η εποχήπου κάνει έξι μήνες νύχτα έχει περάσει.

Προσπαθεί ο ήρωας ο Hans Wurst να συνομιλήσει με έναν κάτοικο της περιοχής. Αδύνατον. Μόλις άνοιγε το στόμα οι λέξεις παγωμένες,κυλούσαν στην γη, κάτω, σαν βώλοι από πάγο. Χρειάστηκε τότε να ανάψουν μια μεγάλη φωτιά. Τριγύρω βάλανε τις λέξεις και αυτές άρχισαν ,μία μία, να λιώνουν. Μόνο τότε μπόρεσαν να συνεννοηθούν.

Βλέπουμε και εδώ ότι το πολικό σκηνικό επαναλαμβάνεται ως σταθερό μοτίβο.

Δεν είναι όμως μόνο στη λογοτεχνία που διατηρείται η ιστορία μας .Θα τη δούμε στα περίφημα σχέδια του Gustave Dore.

Το 1854 ξεσπά ο πόλεμος της Κριμαίας.Ο Β.G.Dore ζωγραφίζει μέσα από καρικατούρες την ιστορία της Αγίας Ρωσίας. Σε μια από αυτές απεικονίζει τον ρωσικό στρατό να φθάνει στο Β. Πόλο. Ο Τσάρος Ιβάν δίνει την διαταγή να σαλπίσουν υποχώρηση. Έκανε όμως τόσο κρύο που οι ήχοι μόνο παγωμένοι έβγαιναν. Στο σχέδιο του Dore, βλέπουμε να βγαίνουν από οκτώ σάλπιγγες παγωμένοι κρύσταλλοι: ήταν οι ήχοι. Ο Dore είναι εκείνος που κάνει και τα σχέδια στα Παραμύθια του Munchhausen.

 Από την Αναγέννηση φθάσαμε στον περασμένο αιώνα. Σημαίνει άραγε ότι στους Μέσους Αιώνες η ιστορία του Αντιφάνη ήταν τελείως άγνωστη;

Ασφαλώς όχι.

Έχει διασωθεί ένα λαϊκό ανάγνωσμα δημοφιλέστατο, το έργο του Sir john Mandeville.

 Είναι το ψευδώνυμο ενός Βέλγου γιατρού , του Jean de Bourgogne, που ζει τον 14ο αιώνα στην Λιέγη, και που περιγράφει διάφορα ταξίδια στον Μεσαίωνα, που φέρνουν τους ταξιδιώτες ως το μακρινό Βορρά, με τίτλο The Voiage and Travayle of Syr John Maundeville, Knight.

Ήταν ένα δημοφιλέστατο μεσαιωνικό ανάγνωσμα.

Αποσπάσματα αυτού του βιβλίου θα περάσουν στην πολωνική λογοτεχνία των ταξιδιωτικών περιγραφών.

Αξίζει να παραθέσω μερικούς στίχους από μια πολωνική τραγικοκωμωδία με τίτλο 

 Η νύχτα της νηστείας ή τραγική κωμωδία για την εποχή της νηστείας την νύχτα.

Πρόκειται για ένα διάλογο ανάμεσα σε ένα οινοπότη και έναν προσκυνητή:

 

Οιν. Εκεί λοιπόν υπάρχει πολύ πάγος;

Προσκ.  Σαν κάποιος μιλήσει παγώνει τελείως η λαλιά του στον αγέρα πριν ακόμη στο αυτί του άλλου

φθάσει

Καν τύχη να ναι μακριά τότε, από το κρύο, όλο τον χειμώνα πάγος θε να γίνη.

Δεν χρειάζονται περισσότερα, για να δείξουμε αυτό που θέλουμε.

Μέσα από τους αιώνες , μια μορφή της γης της Βισαλτίας, ο Αντιφάνης ο Βεργαίος, προκαλεί το αδιάπτωτο ενδιαφέρον.

Οι πιο αστείες, οι πιο καλογραμμένες φανταστικές παράδοξες ιστορίες από ταξίδια, στη χώρα των πάγων, όπως τη διηγούνται μεγάλοι πεζογράφοι και σατυρικοί ποιητές, έχουν μέσα τους τον Αντιφάνη.

Πυρήνας είναι η δική του ιστορία. Βέβαια όλοι όσοι γράφουν το παραμύθι δε γνωρίζουν την ελληνική προέλευση του.

Αυτήν ακριβώς έφερε στο φως η σημαντική έρευνα του Otto Weinreich .

 

Η τύχη του Αντιφάνη ήταν αγαθή. Όχι μόνο η Βέργη της Βισαλτίας, η πατρίδα του, έγινε γνωστή, αλλά η ιστορία των παγωμένων λέξεων πέρασε πια στην ευρωπαϊκή παράδοση των παραμυθιών.

 Αξίζει να το θυμόμαστε.

 

 “Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά μέσου της Ιστορίας:Πρακτικά Β’Επιστημονικού Συμποσίου”, 2000 , σ.  543-551,Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών