Indo - Greeks,Sakas and Kushanas

 

Subject: Indian Culture

Paper: Outline of Indian History

Module: Indo - Greeks, Sakas and Kushanas

Content Writer: Prof. P. Bhaskar Reddy 

 

Εκεί που δίδαξε ο Αριστοτέλης

 Μουσείο Ακρόπολης:Έλληνας φιλόσοφος και πανεπιστήμονας (384-322 π.Χ.). Υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα και δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το 335 π.Χ. ίδρυσε στην Αθήνα δική του σχολή, το Λύκειον. Υπήρξε ο πολυγραφότερος φιλόσοφος της αρχαιότητας και η σκέψη του επηρέασε τον δυτικό κόσμο.  

 

 Τα πενιχρά κατάλοιπα του σπουδαίου Λυκείου της αρχαιότητας, δίπλα στον Ιλισό

Ο αρχαιολογικός χώρος του Λυκείου

Στην Αρχαϊκή εποχή η άθληση των πολιτών των ελληνικών πόλεων πραγματοποιούνταν στα Γυμνάσια, δηλαδή σε ένα αναπεπταμένο χώρο μακριά από την πόλη, μέσα σε σκιερά άλση, όπου υπήρχε άφθονο νερό, κοντά σε ποτάμι ή σε κάποια πηγή και κοντά σε κάποιο ιερό ή ηρώο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η πόλη των Αθηνών στην οποία ως χώροι άθλησης είχαν επιλεγεί τα προάστιά της, η Ακαδημία, το Λύκειο και το Κυνόσαργες, όπου δημιουργήθηκαν και τα πρώτα Γυμνάσια. Η άθληση των νέων σε αυτούς τους χώρους είχε ως στόχο να μη δειλιάζουν σύμφωνα με τον Πρωταγόρα «διά την πονηρίαν των σωμάτων και εν τοις πολέμοις και εν ταις άλλαις πράξεσιν».

Ως το έτος 1996 μόνο η θέση του Γυμνασίου της Ακαδημίας ήταν γνωστή στα δυτικά της αρχαίας Αθήνας, σήμερα στην περιοχή της συνοικίας της Ακαδημίας Πλάτωνος, και κοντά στον Ιππιο Κολωνό. Για την ακριβή θέση του δεύτερου κατά σειρά Γυμνασίου των Αθηνών, του Λυκείου η απάντηση δόθηκε το 1996 με την ανασκαφή του οικοπέδου της οδού Ρηγίλλης. Ανάμεσα στη Λέσχη Αξιωματικών και στο Ωδείο Αθηνών αυτό το οικόπεδο είχε παραχωρηθεί από το ελληνικό δημόσιο στο Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, προκειμένου να ανεγερθεί το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Η ανασκαφική έρευνα που προηγήθηκε της οικοδόμησης του μουσείου έφερε στο φως αρχαιότητες καθοριστικές για την ανατολική περιοχή της Αθήνας.

Στο νότιο μισό τμήμα του οικοπέδου αποκαλύφθηκαν τα θεμέλια μεγάλου κτιρίου, του οποίου εντοπίστηκαν οι τρεις πλευρές (βόρεια, ανατολική και δυτική) ενώ προς νότον συνεχίζεται και έξω από τα όρια του οικοπέδου προς το Ωδείο Αθηνών και κοντά στην παλαιά κοίτη του Ιλισού. Το κτίριο αυτό ταυτίστηκε με την Παλαίστρα του Γυμνασίου, του Λυκείου και ως σήμερα έχει αποκαλυφθεί σε μήκος 50 μέτρων και πλάτος 48 - 50, δηλαδή καλύπτει έκταση 2,5 στρεμμάτων. Η καταστροφή που έχει υποστεί όμως είναι μεγάλη και οφείλεται κυρίως στις εγκαταστάσεις στρατοπέδου, που καταλάμβανε ολόκληρο τον χώρο του οικοπέδου από τον 19ο αιώνα ως τις αρχές του 1960.

 Η ΠΑΛΑΙΣΤΡΑ

Αποτελείται από μια αυλή ορθογωνίου σχήματος (23Χ26 μ.), η οποία περιβάλλεται από στοές (πλάτος 3,5 - 4 μ.). Ανατολικά, δυτικά και βόρεια αναπτύσσονται με αξιοπρόσεκτη συμμετρία και αντιστοιχία ορθογώνιοι χώροι. Ακριβώς στο κέντρο της βόρειας πλευράς ξεχωρίζει για τις διαστάσεις του μια ορθογώνια αίθουσα, στις δύο πλευρές της οποίας αναπτύσσονται συμμετρικοί και αντίστοιχοι χώροι.

Σε ορισμένα τμήματα των τοίχων είχαν διατηρηθεί κονιάματα, ένα μάλιστα από αυτά φέρει διακόσμηση με πορφυρές ταινίες, τα οποία κατέληγαν στα δάπεδα των χώρων, που ήταν όλα από χώμα. Οι μόνοι χώροι που δεν είχαν χωμάτινα δάπεδα ήταν οι λουτρικές εγκαταστάσεις που έφεραν στον πυθμένα τους επίστρωση με υδραυλικό κονίαμα.

Από το μέγεθος του κτιρίου αλλά κυρίως από τη διάταξη των χώρων διαπιστώθηκε ότι έχει όλα τα χαρακτηριστικά μιας Παλαίστρας: η κεντρική ορθογώνια αυλή, που περιβάλλεται από στοές και αποτελεί το επίκεντρο όλου του κτιρίου. Η συμμετρία και η αντιστοιχία που παρατηρήθηκαν στους χώρους που την περιβάλλουν. Ο κεντρικός άξονας του κτιρίου που έχει προσανατολισμό από Β-Ν, κάτι που παρατηρείται στα περισσότερα παρόμοια κτίρια. Τέλος, το πιο σημαντικό όλα τα δάπεδα του κτιρίου είναι από σκέτο χώμα.

Σύμφωνα με την περιγραφή του Βιτρούβιου μπορούμε να ταυτίσουμε την κεντρική περίστυλη αίθουσα της βόρειας πλευράς με το Εφηβείο, χώρο διαλέξεων που αντικατέστησε το Πλατωνικό Αποδυτήριον. Στα ΒΑ και ΒΔ πρέπει να ήταν τα λουτρά, που σε μεταγενέστερη φάση αντικαταστάθηκαν από τα υπόκαυστα. Αριστερά και δεξιά του Εφηβείου θα ήταν το Ελαιοθέσιον ή Αλειπτήριον, το Κονιστήριον και το Κωρυκείον. Το μέγεθος της Παλαίστρας, η θέση του και η πλήρης συμφωνία με τις αρχαίες πηγές οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι η Παλαίστρα αυτή ανήκει στο Γυμνάσιο του Λυκείου. Συσχετίζοντάς την μάλιστα με άλλες Παλαίστρες οδηγηθήκαμε στο συμπέρασμα ότι το πλησιέστερο παράλληλό της ως προ της διάταξη των χώρων είναι αυτό της Παλαίστρας της Ακαδημίας.

 

Η ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

Ένα πολύ ενδιαφέρον κοινό χαρακτηριστικό τους μάλιστα είναι η παρουσία των δύο στενών διαδρόμων εκατέρωθεν της μεγάλης αίθουσας στο κέντρο της βόρειας πλευράς: σύμφωνα με την ερμηνεία του αρχιτέκτονα και αρχαιολόγου καθηγητή Χέπφνερ, τη διατύπωσε ο ίδιος στη γράφουσα κατά την επίσκεψή του στον χώρο της ανασκαφής το 2001, πρόκειται για βιβλιοθήκες. Την άποψη αυτή άλλωστε συμπεριέλαβε αργότερα ο ίδιος στη μονογραφία του για τις αρχαίες βιβλιοθήκες.

Όσον αφορά τη χρονολόγηση του ευρήματος και δεδομένου ότι τα δάπεδα που είχαν διατηρηθεί στους χώρους του βορείου τμήματος ήταν Αρχαϊκής εποχής, τότε ενδέχεται και τα τμήματα των τοίχων που τα ορίζουν να χρονολογούνται την ίδια. Υπό αυτές τις συνθήκες πράγματι το βόρειο τμήμα της Παλαίστρας του Λυκείου θα πρέπει να ήταν η πρωταρχική εγκατάσταση του Γυμνασίου. Στη συνέχεια, πάντως, στο β΄ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. κατασκευάσθηκε το υπόλοιπο κτίριο που προσαρμόσθηκε στο βόρειο. Κατά τους πρώιμους ρωμαϊκούς χρόνους διεισδύουν τα υπόκαυστα, οι λουτρικές εγκαταστάσεις και η δεξαμενή. Την ίδια εποχή επισκευάζονται και ανακατασκευάζονται κάποιοι τοίχοι ενώ στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. διακόπτεται η λειτουργία υποκαύστων και δεξαμενής. Μετά τα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. στρώματα καταστροφής από το ίδιο το κτίριο διαμορφώνονται στα δάπεδά του για να χρησιμοποιηθεί ξανά, πιθανόν με διαφορετική λειτουργία από την αρχική. Από τον 4ο αιώνα μ.Χ. το κτίριο της Παλαίστρας εγκαταλείπεται.

Ο ΛΥΚΕΙΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝ

Η θέση όπου βρέθηκε η Παλαίστρα έρχεται σε απόλυτη συμφωνία με αρχαίες μαρτυρίες ότι το Λύκειο ήταν μια ιδιαίτερα εκτεταμένη περιοχή, που άρχιζε λίγο πιο έξω από τα τείχη και συγκεκριμένα από την Πύλη Διοχάρους και κατέληγε κοντά στις πηγές του Ηριδανού, οι οποίες τοποθετούνται στις πλαγιές του Λυκαβηττού. Τα ανατολικά της όρια καθορίζονται από το ίδιο το Γυμνάσιο που ιδρύθηκε στις παρυφές αυτής της περιοχής.

Η περιοχή αυτή, δίπλα στον Ιλισό, από τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. είχε πολλές λειτουργίες: εκεί υπήρχε το ιερό του Λυκείου Απόλλωνος. Ήταν χώρος εκγύμνασης των αθηναίων οπλιτών και ιππέων. Φαίνεται μάλιστα ότι στο Λύκειο λατρευόταν ο Απόλλων ως θεός προστάτης των κοπαδιών από τους λύκους και κατ’ επέκταση ως προστάτης των ομάδων των αθλουμένων εφήβων και των αθηναίων στρατιωτών. Είναι πολύ πιθανόν εξάλλου κάτω από το βλέμμα του λατρευτικού αγάλματος του Λυκείου Απόλλωνος να τελούνταν μυστικές τελετές μύησης για τη μετάβαση των εφήβων στην ανδρική ηλικία. Σε αυτό το ειδυλλιακό περιβάλλον ο Αριστοτέλης ίδρυσε το 335 π.Χ. την περίφημη σχολή του ενώ τον χώρο επισκεπτόταν καθημερινά και ο Σωκράτης, ο οποίος διαλεγόταν με τους μαθητές του.

Με την ανεύρεση της Παλαίστρας του Λυκείου ταυτίστηκε η θέση του Γυμνασίου του, το οποίο βέβαια θα καταλάμβανε μεγαλύτερη έκταση στην αρχαιότητα και πέραν των ορίων του οικοπέδου τής οδού Ρηγίλλης. Επιπλέον με την ταύτιση της θέσης του Γυμνασίου καθορίστηκαν πρώτη φορά με ακρίβεια τα όρια αυτής της περιοχής, που ήταν και το μεγάλο ζητούμενο των μελετητών της τοπογραφίας της αρχαίας πόλεως των Αθηνών.

ΕΦΗ ΛΥΓΚΟΥΡΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ, ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗ ΤΗΣ ΚΣΤ' ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ

 Βήμα ιδεών,Νοέμβριος 2010 

Η συναρπαστική Αρχαία Μακεδονία

 

Κτισμένο στα χρόνια του Φιλίππου Β΄, το ανάκτορο των Αιγών είναι ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα κτίρια της κλασικής Ελλάδας.

 

Ο Μιλτιάδης Χατζόπουλος μιλά στην Καθημερινή για τη νέα σειρά βιβλίων του γερμανικού εκδοτικού οίκου DeGruyter

 

 

Γιατί παραμένει έως σήμερα σημαντική η αρχαία Μακεδονία; Πού ακριβώς βρισκόταν, ποιοι ήταν οι Μακεδόνες, ποιοι στην πραγματικότητα ήταν ο Φίλιππος Β΄ και ο Αλέξανδρος; Στα ερωτήματα αυτά δίνει καθαρές απαντήσεις το πρώτο βιβλίο μιας νέας σειράς του γερμανικού εκδοτικού οίκου De Gruyter, με τίτλο «Αρχαία Μακεδονία», το οποίο συνέγραψε ο ιστορικός, ακαδημαϊκός και λογοτέχνης Μιλτιάδης Χατζόπουλος. Είναι ένας κριτικός απολογισμός των μελετών των τελευταίων δεκαετιών για τη Μακεδονία, μια έγκυρη προσέγγιση της προόδου της ιστορικής έρευνας για μια περιοχή ανεξερεύνητη μέχρι τις αρχές του ’50, πριν έρθουν στο φως τα πρωτόγνωρα, συνταρακτικά αρχαιολογικά ευρήματα στη Βεργίνα, στην Πέλλα, στο Δίον κ.α.

 

– Γιατί μας ενδιαφέρει ακόμη και σήμερα η Μακεδονία;

– Διότι ήταν το πρόπλασμα του εθνικού κράτους, ο προάγγελος των σύγχρονων ευρωπαϊκών μοναρχιών, που οι άμεσοι κληρονόμοι τους είναι οι σύγχρονες δημοκρατίες. Το πρότυπο αυτό περνάει από τη Μακεδονία στη Ρώμη, στη συνέχεια ανακαλύπτεται από τους νομικούς του τέλους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης και σφραγίζει τη δημιουργία των νεότερων ευρωπαϊκών κρατών. Η αρχαία Μακεδονία είναι συναρπαστική γιατί είναι ένας συνδυασμός αρχαϊσμού και νεωτερισμού, της διατήρησης των αξιών μιας ομηρικής κοινωνίας και μαζί της δίψας για τις τελευταίες πνευματικές αναζητήσεις και πολιτιστικές δημιουργίες. Οι ελίτ της Μακεδονίας καλούν ποιητές, ιστορικούς, φιλοσόφους, αρχιτέκτονες και ζωγράφους από την Αθήνα, αλλά δεν αντιγράφουν, δημιουργούν νέες καλλιτεχνικές και πνευματικές σχολές. Ο συνδυασμός αρχιτεκτονικών ρυθμών, η ζωγραφική των ψευδαισθήσεων, η διαφοροποίηση μεταξύ φερόντων στοιχείων της οικοδομής και της διακόσμησης σε μνημειώδη κτίρια, η χρήση του επιχρίσματος στην τοιχοποιία αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά στη Μακεδονία πριν διαδοθούν στον ελληνιστικό κόσμο και αντιγραφούν αργότερα από τη Ρώμη. Μακεδονική πρωτοτυπία είναι οι καμαροσκεπείς τάφοι με τις μνημειώδεις προσόψεις, οι μεγάλες πολυτελείς θόλοι, τα βασιλικά ανάκτορα. Η μακεδονική εκδοχή της αττικής διαλέκτου, η ελληνική «κοινή γλώσσα», ο άμεσος πρόγονος της νεοελληνικής, είναι που εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Για διοικητικούς σκοπούς ο Φίλιππος Β΄ (ή ακόμη νωρίτερα ο Αρχέλαος) είχε υιοθετήσει ως επίσημη γλώσσα την αττική αντί της μακεδονικής διαλέκτου. Ο Ασόκα, ο Ινδός μεταρρυθμιστής βασιλιάς που εισήγαγε τον βουδισμό, έγραφε τα διατάγματά του και στην κοινή ελληνική, ο χριστιανισμός διαδόθηκε στην κοινή ελληνική. Όλα αυτά τα γνωρίζαμε. Εκείνο που δεν γνωρίζαμε είναι ότι η σύνθεση όλων των παραπάνω στοιχείων έγινε εντός και όχι εκτός Μακεδονίας.

 

– Πού βρισκόταν η αρχαία Μακεδονία;

 

– Με την επέκταση των Μακεδόνων, η Μακεδονία άλλαζε όρια. Το αρχαίο βασίλειο, στην κλασική εποχή του, εκτεινόταν από την Πίνδο μέχρι την κοιλάδα του Στρυμόνα και από την ‘Οσσα και τα Καμβούνια μέχρι λίγο βορειότερα από τα σημερινά ελληνικά σύνορα. Κατά τη Ρωμαιοκρατία χωρίζεται στα δύο, στη Μακεδονία Prima (προς Νότο) και στη Μακεδονία Secunda (προς Βορρά), και στη συνέχεια ιδρύεται η Διοίκηση της Μακεδονίας που περιλαμβάνει σχεδόν όλα τα Βαλκάνια, ενώ κατά τους βυζαντινούς χρόνους περιορίζεται στο Θέμα της Μακεδονίας, το οποίο βρίσκεται στη Θράκη. Η Μακεδονία παραμένει μόνο ως ανάμνηση, χωρίς κανένα διοικητικό ή πολιτικό περιεχόμενο.

Εξαφανίζεται εντελώς από τον χάρτη με τους Οθωμανούς, οι οποίοι δημιουργούν διοικητικές υποδιαιρέσεις άσχετες με την Ιστορία. Αργότερα, νεότεροι γεωγράφοι επιχειρούν να συνδέσουν αρχαία ονόματα με τη σύγχρονη εποχή, όμως η Μακεδονία, στα όρια του αρχαίου και του σύγχρονου ελληνισμού, υπέστη ξένες εισβολές και εγκαταστάσεις πληθυσμών, πολλά ονόματα χάθηκαν, επέζησαν ο Όλυμπος, η Βέροια, η Σαλονίκη, όμως η ‘Εδεσσα στην κοινή λαλιά λεγόταν Βοδενά, ένα σλαβικό όνομα, με αποτέλεσμα τη δυσκολία ταύτισης αρχαιολογικών χώρων με αρχαίες πόλεις. Στα τέλη του 19ου αι., με τη συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στα Βαλκάνια, Ευρωπαίοι διπλωμάτες συμπεριέλαβαν τρία οθωμανικά βιλαέτια – Θεσσαλονίκης, Μοναστηρίου, Σκοπίων – σε μία ενότητα που την ονόμασαν Μακεδονία. Αυτή η ανύπαρκτη ιστορικά Μακεδονία διαιρέθηκε με τους βαλκανικούς πολέμους στα τρία, μεταξύ Ελλήνων, που πήραν το μεγαλύτερο μέρος, Σέρβων και Βουλγάρων. Οι λίγες ιστορικές πηγές και τα ανοιχτά σε διαφορετικές ερμηνείες αρχαιολογικά ευρήματα άφησαν το πεδίο ελεύθερο σε κάθε είδους έριδες, αμφισβητήσεις, διαφορετικές απόψεις. Τα πράγματα έγιναν σαφέστερα με την ταύτιση των Αιγών με τη Βεργίνα, το λίκνο του μακεδονικού βασιλείου. Στο βιβλίο παρακολουθώ τις προσαρτήσεις και καταλήγω στα εδάφη που περιλαμβάνει η Μακεδονία στο τέλος της κλασικής εποχής.

 

 

Η μακεδονική εκδοχή της αττικής διαλέκτου, η ελληνική «κοινή γλώσσα», ο άμεσος πρόγονος της νεοελληνικής, είναι που εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο.

 

– Ποιοι ήταν οι Μακεδόνες;

 

– Ήταν ποιμενικός λαός, κτηνοτρόφοι που ζούσαν στα υψίπεδα του Ολύμπου, των Καμβουνίων και των Πιερίων. Τον 7ο αιώνα π.Χ. κατέβηκαν στην παράκτια πεδιάδα, εκτόπισαν ή εξολόθρευσαν τους γηγενείς, λίγοι εκ των οποίων παρέμειναν στην περιοχή, ίδρυσαν την πόλη των Αιγών και άρχισαν να επεκτείνονται. Τη μακεδονική ιθαγένεια αποκτούσαν όσοι αφομοιώνονταν μέσω του στρατού και μέσω της παιδείας, των γυμνασίων. Από τους αφομοιωμένους ντόπιους, ξένους μισθοφόρους και τους μετανάστες από άλλες ελληνικές περιοχές ενισχύεται η κοινότητα των Μακεδόνων. Δεν γράφουν στη μακεδονική διάλεκτο, που είναι ελληνική, αλλά μετά τον 5ο αι. π.Χ. στην αττική. Λατρεύουν τους ίδιους θεούς με τους υπόλοιπους Ελληνες, οργανώνουν τις ίδιες τελετές για τη μετάβαση από τη μία ηλικία στην άλλη, έχουν τις ίδιες δοξασίες περί θανάτου και ζωής μετά τον θάνατο. Εχουν τους ίδιους πολιτικούς θεσμούς, εκκλησία του δήμου, βουλή, άρχοντες, δεν είναι ένα πρωτόγονο βασίλειο. Στις μακεδονικές πόλεις υπάρχουν δημόσια κτίρια, θέατρα, ναοί, στάδια…

 

– Τι καινούργιο μαθαίνουμε για τον Φίλιππο, τον Αλέξανδρο και τη μεταξύ τους σχέση;

 

– Μια διεισδυτική έρευνα στη γενεαλογία των πηγών, που χρονολογούνται 300 ή και 500 χρόνια αργότερα και δεν είναι πάντα αντικειμενικές, συχνά είναι σκανδαλοθηρικές, έφερε στο φως ενδιαφέροντα στοιχεία. Ο Φίλιππος Β΄ απέκτησε επτά συζύγους, αλλά τη μία μετά την άλλη, δεν είχε χαρέμι, δεν φαίνεται να απέκτησε παιδιά με περισσότερες από μία γυναίκες ταυτόχρονα. Οι προηγούμενες σύζυγοι του Φιλίππου αποσύρονταν σε κάποια μεριά του παλατιού, όπως η Ολυμπιάδα, η μακροβιότερη από τις συζύγους του, όταν παντρεύτηκε την τελευταία γυναίκα του, την Κλεοπάτρα. Δεν επιβεβαιώνεται ότι ο Αλέξανδρος, όπως ψιθυριζόταν από την αρχαιότητα, ήταν συνένοχος στον φόνο του πατέρα του. Οι περιγραφές της σκηνής του φόνου δείχνουν έναν Αλέξανδρο αιφνιδιασμένο και φοβισμένο για τη ζωή του, όταν τον φυγαδεύουν από το θέατρο στα ανάκτορα. Έπειτα, στον τάφο που έφερε στο φως ο Ανδρόνικος –ο οποίος θεωρώ ότι είναι του Φιλίππου Β΄ και όχι του γιου του, Φιλίππου Γ΄– η ζωφόρος φέρει μια σκηνή που προβάλλει την καλή μεταξύ τους σχέση: ο Φίλιππος Β΄ σκοτώνει ένα λιοντάρι και ο Αλέξανδρος, στο κέντρο της εικόνας, προστρέχει να τον βοηθήσει.

 

– Ήταν ο Αλέξανδρος ένας ρομαντικός που ήθελε να κατακτήσει τον κόσμο ή ένας πραγματιστής πολιτικός;

 

– Κληρονόμησε έναν πόλεμο από τον πατέρα του και τον διεξήγαγε βλέποντας και κάνοντας, ανάλογα με τις συνθήκες τις οποίες αντιμετώπιζε. Ο Αλέξανδρος, όταν βρισκόταν το 330 στην Περσέπολη, σκέφθηκε να σταματήσει τις κατακτήσεις και να επιστρέψει στη Μακεδονία, ο ίδιος ή μέρος του στρατεύματος, όμως η δολοφονία του Δαρείου και η συνέχιση των εχθροπραξιών από τους συνεργάτες του τον ανάγκασαν να προχωρήσει και να φθάσει έως τον Ινδό. Ωστόσο, δεν είχε εξαρχής αυτό τον στόχο. Κλείνω το βιβλίο εφιστώντας την προσοχή στις πηγές. Οι Μακεδόνες συκοφαντήθηκαν από τους πολιτικούς εχθρούς τους. Ακόμη και ο Πολύβιος, ο κυριότερος ιστορικός της ελληνιστικής εποχής, δεν έλεγε όλη την αλήθεια όταν διακυβεύονταν τα συμφέροντα των συμπατριωτών του Αχαιών και των προστατών του Ρωμαίων.    

 

Τασούλα Καραϊσκάκη,Καθημερινή 05.10.21