Ιερό των Μεγάλων Θεών Σαμοθράκης - Sanctuary of the Great Gods on Samothrace

 

Εφορεία Αρχαιοτήτων Έβρου / Ephorate of Antiquities of Evros  

Στην αρχαιότητα, η φήμη της Σαμοθράκης προερχόταν από τη μυστηριακή της λατρεία των Μεγάλων Θεών, οι τελετές μύησης των οποίων υπόσχονταν προστασία στη θάλασσα και την ευκαιρία «γίνεσθαι και ευσεβεστέρους και δικαιοτέρους και κατά πάν βελτίονας εαυυών τους των μυστηρίων κοινωνήσαντας»(Διόδωρος).

 Το ίδιο το ιερό έχει την αναμφισβήτητη αύρα του ιερού χώρου, ο οποίος φιλοξένησε γεγονότα που διαμόρφωσαν την αρχαία μυθολογία και ιστορία.

 

Η μυθική οικογένεια του νησιού έδωσε τους γεννήτορες του Τρωικού γένους, εδώ γνωρίστηκαν οι γονείς του Μεγάλου Αλεξάνδρου και εδώ κατέφυγε ο τελευταίος Μακεδόνας βασιλιάς κυνηγημένος από τους Ρωμαίους. Η κοινότητα των μυημένων στη Σαμοθράκη κρατούσε απόρρητη τη φύση των τελετών μύησης.

 

Όπως στα Μυστήρια της Ελευσίνας, όσοι έπαιρναν μέρος για πρώτη φορά στα Μυστήρια της Σαμοθράκης ονομάζονταν μύσται (από το ρήμα μύω = κλείνω τα μάτια) και όσοι συμμετείχαν για δεύτερη φορά ονομάζονταν  επόπται (από τον μέλλοντα  ἐπόψομαι του ρήματος ἐφοράω  = επιβλέπω, παρατηρώ, βλέπω, στρέφω το βλέμμα προς). Ένας είδος προκαταρκτικής μύησης πιθανόν γινόταν στον Θεατρικό Κύκλο .

 

Μετά την προκαταρκτική αυτή ιεροτελεστία, οι μύστες με δεμένα τα μάτια περιπλανιόντουσαν στο σκοτάδι σε αναζήτηση της θεάς Αρμονίας, κόρης του Δία και της Ηλέκτρας.

Σύμφωνα με τη μυθολογία της Σαμοθράκης, την Αρμονία είχε απαγάγει ο Κάδμος στο πέλαγος, όταν, στη διάρκεια της αναζήτησης της αδελφής του Ευρώπης, πέρασε από τη Σαμοθράκη.

 

 Η Αρμονία σώθηκε και μεταφέρθηκε πάλι στο νησί από τ’ αδέρφια της, τον Δάρδανο και Ιασίονα/Ηετίωνα, μορφές που συνδέονται στενά με τα μυστήρια και με την πολύ γνωστή ιδιότητα των Μεγάλων Θεών, τη σωτηρία των ναυαγών.

 

Η ευτυχής έκβαση της αναζήτησης της Αρμονίας είχε τη μορφή της επιφάνειάς της και ενός ιερού γάμου. Ο γάμος της Αρμονίας με τον Κάδμο αναπαριστανόταν στην ιεροτελεστία της Σαμοθράκης που διαδραματιζόταν μέσα στο Κτίριο του Τελετουργικού Χορού  και απεικονιζόταν στη ζωφόρο που το περιέβαλλε.

 

Συντάκτης

Δημήτρης Μάτσας 

 

ΒΑΣΙΛΕΑ ΦΙΛΙΠΠΟΝ /ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ/ΘΕΟΙΣ ΜΕΓΑΛΟΙΣ 

 

 Base bearing the bronze statue of Philip V of Macedon.

 The inscription states “The Macedonians dedicate the statue of King Philip, son of King Demetrius, to the Great Gods”

Around 200 BC 

In antiquity, the fame of Samothrace emanated from its mystery cult of the Megaloi Theoi, the Great Gods, whose rites of initiation promised protection at sea and the opportunity to “become a better and more pious person in all ways” (Diodorus).

 

The Sanctuary itself has the unmistakable aura of sacred ground. Within its sacred space events occurred that shaped both the mythic and historical ancient world. The island’s legendary family sired the Trojan race; here, the parents of Alexander the Great first met and the last Macedonian king held out against the Romans. The nature of the rites of initiation was held in silent trust by the community of initiated.

 

As in the Mysteria of Eleusis, first-time participants in the Samothracian Mysteries were called mystai (μύσται, derived from the verb μύω, “to close the eyes”) and second-time participants were called epoptai (επόπται, from the future tense ἐπόψομαι of the verb ἐφοράω “oversee, observe, look upon, behold”). A kind of preliminary myesis (initiation) presumably took place at the Theatral Circle .

 

After undergoing this preliminary rite, the initiates, blindfolded, wandered through the darkness in search of the goddess Harmonia, the daughter of Zeus and Electra, whom, according to the Samothracian legend, Kadmos had carried, presumably by sea, when, in the course of his quest for Europa, he sailed by Samothrace.

 

Harmonia was saved and brought back to Samothrace by her brothers, Dardanus and Iasion/Eetion, figures closely associated with the mysteries and with (the well-known role of the Great Gods) saving people in peril at sea. The happy outcome of the search for Harmonia, taking the form of her epiphany and of a sacred marriage, the wedding of Kadmos and Harmonia, was represented in the rite of Samothrace, enacted within the great Hall of Choral Dancers  and reflected in the frieze which surrounded the building.

 

Author

Dimitris Matsas 

 

ΥΠΠΟ

The Sanctuary of the Great Gods(1973) - Aylon Film Archives 

Μακεδονήσι

 

 Το μακεδονήσι πάει με όλα 

 Γράφεται και «μακεδονίσι», αλλά αυτό δεν βοηθάει κανέναν να καταλάβει για ποιο φυτό πρόκειται. Στο «Περί ύλης ιατρικής» του Διοσκουρίδη απαριθμούνται όλες οι θεραπευτικές ιδιότητες του πετροσέλινου, του μαϊντανού δηλαδή, διότι περί αυτού πρόκειται, ενώ στην περιγραφή του αναφέρεται ότι «φύεται εν Μακεδονία εν αποκρήμνοις τόποις» .

 

 Ευνόητο, λοιπόν, για ποιον λόγο, ανάμεσα στα διαφορετικά ονόματά του, όπως περσέμολο, μυρωδιά, μακεδονήσι, επικρατέστερο είναι το τελευταίο. Από το πετροσέλινο, που έγινε στα λατινικά petroselinum και αργότερα petrosilium, προέκυψαν στα αγγλικά το parsley και στα γαλλικά το persil. 

Αλλά από το petroselinum macedonicum κάποιοι προτίμησαν να κρατήσουν το δεύτερο συνθετικό του ονόματος. Αυτό, ταξιδεύοντας στην Τουρκία, έγινε magdanos και τελικά maydanoz. Και έτσι πήραμε εμείς πίσω μια λέξη με ελληνική προέλευση, πλην όμως παραμορφωμένη.

 

 Ίσως το «μακεδονήσι» είναι τελικά προτιμότερο.

 

 Βήμα

Οι Έλληνες που ρίζωσαν κατά λάθος στα Σκόπια

 

Με την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 έφυγαν από την Καλλίπολη της Αν. Θράκης, αλλά η νέα πατρίδα «δεν βρήκε ένα χωριό για να τους στεγάσει» και πήγανε στα Σκόπια – Μιλούν σπαστά ελληνικά, δηλώνουν με περηφάνια την καταγωγή τους, και ζητούν την ελληνική ιθαγένεια

Αποστολή: Παναγιώτης Σαββίδης

 

To Πέχτσεβο είναι μια μικρή πόλη στα Σκόπια, δίπλα στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Από τον μεθοριακό σταθμό Δοϊράνης απέχει 120 χλμ., ενώ ο πληθυσμός του αγγίζει τους 3.200 κατοίκους. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού της πόλης έχει ελληνική καταγωγή αφού προέρχεται από Ανατολικοθρακιώτες πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν εκεί μετά τη Συνθήκη της Λωζάννης και την ανταλλαγή πληθυσμών ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία (1923).

 Η ιστορία των ομογενών αυτών, αν και σε πολλά σημεία αδιευκρίνιστη έως τις μέρες μας, παραμένει ενδιαφέρουσα. Οι πρόγονοί τους ξεκίνησαν από τα χωριά της Καλλίπολης, βρέθηκαν αρχικά στη Θεσσαλονίκη και από εκεί στο Πέχτσεβο της τότε νότιας Σερβίας, όπου «υπήρχαν διαθέσιμα άδεια σπίτια και χωράφια, από Τούρκους που μετανάστευσαν στην Τουρκία, καθώς και δουλειές στα κοντινά ορυχεία», όπως τους είπαν. Η φτώχεια και η αβεβαιότητα για το μέλλον τούς έκανε να πάρουν τη δύσκολη απόφαση, αφήνοντας πίσω στην Ελλάδα συγγενείς και συγχωριανούς.

Τα ελληνικά τα μιλούσαν κρυφά, τους απαγορεύτηκε κάθε επαφή με συγγενείς, ενώ τους ανάγκαζαν να αλλάξουν τα επίθετά τους. Έτσι επί Σερβίας ο Στεφανίδης έγινε «Στεφάνοβιτς», επί βουλγαρικών κατοχών «Στεφάνοφ» και μετά τη δημιουργία του σημερινού κράτους επί Τίτο «Στεφανόβσκι»

 

 Κτισμένο σε ένα οροπέδιο στα 1.158 μ., με δασοσκέπαστες πλαγιές και βαρείς χειμώνες η ζωή δεν ήταν εύκολη για τους «κοντοθαλασσινούς» Θρακιώτες. Η ζωή στη νέα πατρίδα δεν ήταν εύκολη, αφού ξεχώριζαν σαν τη μύγα μες στο γάλα, μέσα στη σλαβική πλειονότητα. Οι ντόπιοι τούς αποκαλούσαν υποτιμητικά «Γκραιτσουλιάνους» και τα πρώτα χρόνια απέφευγαν κάθε επαφή μαζί τους. Τα ελληνικά τα μιλούσαν κρυφά, τους απαγορεύτηκε κάθε επαφή με συγγενείς στην Ελλάδα, ενώ κάθε φορά που άλλαζε η διοίκηση άλλαζαν και το επίθετό τους. Έτσι επί Σερβίας ο Στεφανίδης έγινε «Στεφάνοβιτς», επί βουλγαρικών κατοχών «Στεφάνοφ» και μετά τη δημιουργία του σημερινού κράτους επί Τίτο «Στεφανόβσκι».

 

 

 

Η εικόνα της Αγίας Παρασκευής, που έφεραν από τη χαμένη πατρίδα οι πρόγονοί τους, αποτελεί το σημαντικότερο θρησκευτικό κειμήλιο που φυλάσσουν σε ένα ιδιωτικό ξωκλήσι ως κόρη οφθαλμού.Το 2022 οι Έλληνες του Πέχτσεβο σύστησαν τον Σύλλογο Ελλήνων – Καλλίπολη – Πέχτσεβο, με στόχο την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης:

 

 

«Ιδρύσαμε τον σύλλογο για να μη χάσουμε τις ρίζες μας. Για να ξέρουμε την καταγωγή μας και πώς βρεθήκαμε εδώ πάνω», λέει στο «ΘΕΜΑ» με τα λίγα, σπαστά ελληνικά του ο πρόεδρος του συλλόγου Σταύρος Στεφανίδης, αναφέροντας ιστορίες που του έλεγαν ο παππούς και η γιαγιά του για τη χαμένη πατρίδα στην Καλλίπολη και για την άλλη, την Ελλάδα, που «δεν βρήκε ένα χωριό για να τους στεγάσει». Η Ελλάδα επισήμως αναγνωρίζει την ύπαρξη των ομογενών στο Πέχτσεβο. Την περίοδο που η σημερινή υφυπουργός Εξωτερικών κυρία Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου ήταν επικεφαλής του Ελληνικού Γραφείου Συνδέσμου στα Σκόπια (2007-2012) είχε επισκεφθεί το Πέχτσεβο και διατηρούσε επαφές με τους ομογενείς. Την ίδια περίοδο λειτουργούσε και φροντιστήριο ελληνικών. Κάτι που δεν συμβαίνει πλέον. «Παλαιότερα η πρεσβεία στα Σκόπια μάς έστελνε κάθε εβδομάδα δάσκαλο ελληνικής γλώσσας. Είναι σημαντικό για εμάς, γιατί πολλοί θέλουν να μάθουν ελληνικά», μας λέει η κυρία Φρόσω Καρακουτόβσκα, τονίζοντας ότι πρόσφατα ζητήθηκε εκ νέου η αρωγή της ελληνικής διπλωματικής Αρχής.

 

 Οι Έλληνες του Πέχτσεβο φυλάσσουν ως κόρη οφθαλμού την εικόνα της Αγίας Παρασκευής, που έφεραν από την Ανατολική Θράκη οι πρόγονοί τους

«Θέλουμε ελληνικές ταυτότητες»

Για τους ομογενείς στο Πέχτσεβο, το πλέον σημαντικό ζήτημα που θέτουν είναι η απόδοση ελληνικής ιθαγένειας. Θέμα που έχει σχέση με την αναγνώριση της εθνικής καταγωγής τους. «Δεν θέλουμε ταυτότητες για να πάμε στην Ευρώπη για δουλειά. Θέλουμε ταυτότητες γιατί είμαστε Έλληνες. Ο πατέρας μου ήθελε να πάρει ταυτότητα και να πεθάνει ως Έλληνας και όχι ως “Μακεδόνας”», μας λέει ο πρόεδρος του συλλόγου.Τα τελευταία χρόνια η επιθετική διπλωματία της Βουλγαρίας στα Σκόπια έχει ως αποτέλεσμα να αποκτήσουν 100.000 πολίτες τη βουλγαρική ιθαγένεια. Αυτό οφείλεται κυρίως στην επιθυμία απόκτησης βουλγαρικού διαβατηρίου, προκειμένου να μπορούν να εργαστούν σε χώρες της Ευρώπης, και όχι σε κάποια «φιλοβουλγαρική» συνείδηση. Ανάμεσα σε αυτούς, βουλγαρικό διαβατήριο απέκτησαν και πολλοί ομογενείς του Πέχτσεβο. «Πολλοί από εμάς, βλέποντας πως δεν υπήρχε κανένα ενδιαφέρον από την Ελλάδα, στράφηκαν στη Βουλγαρία για διαβατήρια. Οι περισσότεροι ξεκίνησαν μια νέα ζωή σε χώρες της Ευρώπης όχι ως Έλληνες, αλλά ως Βούλγαροι», μας λέει η κυρία Καρακουτόβσκα, εκφράζοντας παράπονο για την απουσία της Ελλάδας.

 

«Πέρασαν 100 χρόνια από τότε που ήρθαν οι γονείς μας στα χώματα αυτά. Πεθάνανε με την ελπίδα πως θα γυρίσουν μόνιμα στην Ελλάδα», λέει με τη σειρά του ο κ. Μανόλης Στεφανόβσκι (Στεφανίδης) τονίζοντας: «Δεν θέλω διαβατήριο για να πάω στην Ευρώπη. Το θέλω για να πω με καμάρι ‘‘είμαι Έλληνας’’».

 

Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει αποδώσει ιθαγένεια σε πολλούς ομογενείς στα Σκόπια, κυρίως στην περιοχή του Μοναστηρίου, όπου παραμένουν σημαντικές εστίες της πάλαι ποτέ ισχυρής ελληνικής κοινότητας της πόλης.