Στο βραχώδη λόφο της Ακρόπολης, που δεσπόζει στο κέντρο της
σύγχρονης Αθήνας, βρισκόταν το σπουδαιότερο και μεγαλοπρεπέστερο ιερό της
αρχαίας πόλης, αφιερωμένο, κατά κύριο λόγο, στην προστάτιδα θεά της, την Αθηνά.
Με τον ιερό αυτό χώρο σχετίζονται οι σημαντικότεροι μύθοι της αρχαίας Αθήνας,
οι μεγάλες θρησκευτικές εορτές, οι παλαιότερες λατρείες της πόλης αλλά και
ορισμένα από τα καθοριστικά για την ιστορία της γεγονότα. Τα μνημεία της
Ακρόπολης, αρμονικά συνδυασμένα με το φυσικό περιβάλλον, αποτελούν μοναδικά
αριστουργήματα της αρχαίας αρχιτεκτονικής, που εκφράζουν πρωτοποριακούς
συσχετισμούς ρυθμών και τάσεων της κλασικής τέχνης και επηρέασαν την πνευματική
και καλλιτεχνική δημιουργία για πολλούς αιώνες αργότερα. Η Ακρόπολη του 5ου αι.
π.Χ. αποδίδει με τον τελειότερο τρόπο το μεγαλείο, τη δύναμη και τον πλούτο της
Αθήνας στην εποχή της μεγαλύτερης ακμής της, το ''χρυσό αιώνα'' του Περικλή.
Ο λόφος επιλέχθηκε ήδη από τα νεολιθικά χρόνια
(4000/3500-3000 π.Χ.) ως τόπος εγκατάστασης των κατοίκων της περιοχής. Κατάλοιπα
εγκατάστασης της Πρώιμης και Μέσης Εποχής του Χαλκού εντοπίσθηκαν στην περιοχή
του Ερεχθείου. Κατά το 13ο αι. π.Χ., ο βράχος τειχίσθηκε και αποτέλεσε την έδρα
του τοπικού ηγεμόνα. Τμήματα αυτού του τείχους, που αναφέρεται συνήθως ως
''κυκλώπειο'', σώζονται αποσπασματικά ανάμεσα στα μεταγενέστερα μνημεία και η
πορεία του μπορεί να αποκατασταθεί με σχετική ακρίβεια. Τον 8ο αι. π.Χ. η
Ακρόπολη απέκτησε για πρώτη φορά τον αποκλειστικά ιερό της χαρακτήρα με την
καθιέρωση της λατρείας της Αθηνάς Πολιάδος. Η θεά είχε το δικό της ναό, στη
βορειοανατολική πλευρά του λόφου. Στα μέσα του 6ου αι. π.Χ., την εποχή που
τύραννος της Αθήνας ήταν ο Πεισίστρατος, το ιερό απέκτησε μεγάλη αίγλη.
Καθιερώθηκαν τα Παναθήναια, η μεγαλύτερη γιορτή των Αθηναίων προς τιμή της θεάς
και ιδρύθηκαν τα πρώτα μνημειακά κτήρια και οι ναοί για τη λατρεία της, μεταξύ
των οποίων, ο λεγόμενος ''Αρχαίος ναός'' και ο Εκατόμπεδος, πρόδρομος του
Παρθενώνα. Τότε κατασκευάσθηκε το ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος και έγινε η
πρώτη προσπάθεια για τη διαμόρφωση μνημειακού προπύλου του χώρου. Οι πιστοί
αφιέρωναν στο ιερό πολυάριθμα και πλούσια αναθήματα, όπως ήταν οι μαρμάρινες
κόρες και οι ιππείς, τα χάλκινα και πήλινα αγαλμάτια και τα αγγεία, πολλά από
τα οποία συνοδεύονταν από επιγραφές, που βεβαιώνουν τη σημασία που είχε η
λατρεία της Αθηνάς κατά την αρχαϊκή περίοδο. Μετά τη νίκη εναντίον των Περσών
στο Μαραθώνα, το 490 π.Χ., οι Αθηναίοι επιχείρησαν να κτίσουν ένα πολύ
μεγαλύτερο ναό στη θέση του Παρθενώνα, γνωστό ως Προπαρθενώνα. Αυτός ο ναός δεν
ολοκληρώθηκε ποτέ, γιατί το 480 π.Χ., οι Πέρσες εισέβαλαν στην Αττική,
λεηλάτησαν την Ακρόπολη και πυρπόλησαν τα μνημεία. Μετά την αποχώρηση των
εχθρών, οι Αθηναίοι ενταφίασαν το γλυπτό διάκοσμο των κατεστραμμένων ναών καθώς
και όσα αναθήματα είχαν διασωθεί, γεμίζοντας τις φυσικές κοιλότητες του εδάφους
και διαμορφώνοντας με αυτό τον τρόπο τεχνητά άνδηρα στο χώρο του ιερού. Η
Ακρόπολη οχυρώθηκε με νέο τείχος, αρχικά από το Θεμιστοκλή (στη βόρεια πλευρά)
και στη συνέχεια από τον Κίμωνα (στη νότια πλευρά). Μάλιστα, στο βόρειο τμήμα
του τείχους ενσωματώθηκαν αρχιτεκτονικά μέλη των κατεστραμμένων ναών, που
φαίνονται μέχρι σήμερα από την αρχαία Αγορά και από τη βόρεια πλευρά της πόλης.
Στα μέσα του 5ου αι. π.Χ., την εποχή που μεταφέρθηκε στην
Ακρόπολη η έδρα της Αθηναϊκής Συμμαχίας και η Αθήνα ήταν το σημαντικότερο
κέντρο του πνευματικού κόσμου, τέθηκε σε εφαρμογή, με πρωτοβουλία του Περικλή,
ένα μεγαλεπίβολο οικοδομικό πρόγραμμα που διήρκεσε όλο το β΄ μισό του 5ου αι.
π.Χ. Για την εκτέλεσή του εργάσθηκαν πολλοί άνθρωποι, Αθηναίοι και ξένοι,
ελεύθεροι και δούλοι, με ημερομίσθιο μία δραχμή. Τότε οικοδομήθηκαν, με την
επίβλεψη των ικανότερων καλλιτεχνών, αρχιτεκτόνων και γλυπτών, τα σημαντικότερα
μνημεία που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης: ο Παρθενώνας, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο
και ο ναός της Αθηνάς Νίκης. Οι ναοί στη βόρεια πλευρά και στο κέντρο του
βράχου στέγαζαν κυρίως τις αρχαιότερες λατρείες των Αθηναίων και τις λατρείες
των Ολυμπίων θεών, ενώ η Αθηνά λατρευόταν πια με όλες τις ιδιότητές της που
σχετίζονταν με την πόλη, ως Πολιάς, προστάτιδα της πόλης, ως Παρθένος, Παλλάς,
Πρόμαχος, θεά του πολέμου, Εργάνη, θεά της χειρωνακτικής εργασίας, και ως Νίκη.
Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, το 404 π.Χ., και έως τον 1ο αι.
π.Χ., πάνω στον ιερό βράχο της Ακρόπολης δεν οικοδομήθηκαν άλλα σημαντικά
μνημεία. Το 27 π.Χ., στα ανατολικά του Παρθενώνα κτίσθηκε μικρός ναός
αφιερωμένος στο Ρωμαίο αυτοκράτορα Αύγουστο και στη Ρώμη. Είναι χαρακτηριστικό
ότι, ενώ κατά τη ρωμαϊκή περίοδο σε άλλα ελληνικά ιερά έγιναν σοβαρές λεηλασίες
και καταστροφές, η Ακρόπολη διατήρησε την παλαιά της αίγλη και εξακολούθησε να
συγκεντρώνει τα πλούσια αφιερώματα των πιστών. Η τελευταία επέμβαση στο χώρο
έγινε μετά την επιδρομή των Ερούλων τον 3ο αι. μ.Χ., οπότε κατασκευάσθηκε
οχυρωματικό τείχος με δύο πύλες στη δυτική πλευρά, από τις οποίες η μία, η
δυτική, σώζεται μέχρι σήμερα και είναι γνωστή με το όνομα Beule, από το όνομα
του Γάλλου αρχαιολόγου που έκανε έρευνες στο χώρο το 19ο αιώνα.
Στους επόμενους αιώνες τα μνημεία της Ακρόπολης υπέστησαν
σοβαρές βλάβες από φυσικά αίτια ή από ανθρώπινες επεμβάσεις. Με την επικράτηση
του χριστιανισμού και ιδιαίτερα από τον 6ο αι. μ.Χ., τα μνημεία μετατράπηκαν σε
χριστιανικές εκκλησίες. Ο Παρθενώνας αφιερώθηκε στην Παρθένο Μαρία, που στη
συνέχεια ονομάσθηκε Παναγιά η Αθηνιώτισσα, ενώ στα τέλη του 11ου αιώνα
αποτέλεσε τη μητρόπολη της Αθήνας. Το Ερέχθειο είχε μετατραπεί σε ναό του
Σωτήρος ή της Θεοτόκου, ο ναός της Αθηνάς Νίκης σε εκκλησάκι και τα Προπύλαια
σε επισκοπική κατοικία. Ο βράχος της Ακρόπολης αποτελούσε το φρούριο της πόλης.
Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας (1204-1456), τα Προπύλαια μετατράπηκαν σε
ανάκτορο των Φράγκων ηγεμόνων, ενώ στην Τουρκοκρατία (1456-1833) η Ακρόπολη και
πάλι έγινε το φρούριο της πόλης, όπου κατοικούσε ο Τούρκος φρούραρχος. Το 1687,
κατά τη διάρκεια του Β΄ Ενετοτουρκικού πολέμου, ο λόφος πολιορκήθηκε από τον Φ.
Μοροζίνι και στις 26 Σεπτεμβρίου 1687, μία βόμβα των Ενετών ανατίναξε τον
Παρθενώνα που είχε μετατραπεί σε πυριτιδαποθήκη. Η επόμενη σοβαρή καταστροφή
στα μνημεία σημειώθηκε μεταξύ των ετών 1801-1802, με τη διαρπαγή του γλυπτού
διάκοσμου του Παρθενώνα από το λόρδο Έλγιν και την αφαίρεση γλυπτών από το ναό της Αθηνάς Νίκης και το Ερέχθειο. Η Ακρόπολη πέρασε οριστικά στην κυριαρχία των
Ελλήνων το 1822 και πρώτος φρούραρχός της ορίσθηκε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος.
Μετά την απελευθέρωση, τα μνημεία της Ακρόπολης τέθηκαν υπό
τη μέριμνα του νέου ελληνικού κράτους. Οι πρώτες ανασκαφές στο βράχο έγιναν
ανάμεσα στα έτη 1835 και 1837. Η μεγάλη συστηματική ανασκαφή της Ακρόπολης
διεξήχθη το διάστημα 1885-1890 από τον Παναγιώτη Καββαδία, ενώ στις αρχές του
20ού αιώνα έγιναν οι πρώτες εκτεταμένες αναστηλωτικές εργασίες από τον Ν.
Μπαλάνο. Το 1975 συστάθηκε η Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως που έχει
ως στόχο τη μελέτη και τη διεξαγωγή μεγάλης κλίμακας στερεωτικών και
αναστηλωτικών έργων, που συνεχίζονται μέχρι σήμερα σε συνεργασία με την
Υπηρεσία Αναστήλωσης Μνημείων Ακροπόλεως και την Α΄ Εφορεία Προϊστορικών και
Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Συντάκτης
Ιωάννα Βενιέρη, αρχαιολόγος
The greatest
and finest sanctuary of ancient Athens, dedicated primarily to its patron, the
goddess Athena, dominates the centre of the modern city from the rocky crag
known as the Acropolis. The most celebrated myths of ancient Athens, its
greatest religious festivals, earliest cults and several decisive events in the
city's history are all connected to this sacred precinct. The monuments of the
Acropolis stand in harmony with their natural setting. These unique
masterpieces of ancient architecture combine different orders and styles of
Classical art in a most innovative manner and have influenced art and culture
for many centuries. The Acropolis of the fifth century BC is the most accurate
reflection of the splendour, power and wealth of Athens at its greatest peak,
the golden age of Perikles.
Pottery
sherds of the Neolithic period (4000/3500-3000 BC) and, from near the
Erechtheion, of the Early and Middle Bronze Age, show that the hill was
inhabited from a very early period. A fortification wall was built around it in
the thirteenth century BC and the citadel became the centre of a Mycenaean
kingdom. This early fortification is partially preserved among the later
monuments and its history can be traced fairly accurately. The Acropolis became
a sacred precinct in the eighth century BC with the establishment of the cult
of Athena Polias, whose temple stood at the northeast side of the hill. The
sanctuary flourished under Peisistratos in the mid-sixth century BC, when the
Panathinaia, the city's greatest religious festival, was established and the
first monumental buildings of the Acropolis erected, among them the so-called
“Old temple” and the Hekatompedos, the predecessor of the Parthenon, both
dedicated to Athena. The shrine of Artemis Brauronia and the first monumental
propylon also date to this period. Numerous opulent votive offerings, such as
marble korai and horsemen, bronze and terracotta statuettes, were dedicated to
the sanctuary. Several of these bear inscriptions that show the great
importance of Athena's cult in the Archaic period. After the Athenians defeated
the Persians at Marathon, in 490 BC, they began building a very large temple,
the so-called Pre-Parthenon. This temple was still unfinished when the Persians
invaded Attica in 480 BC, pillaged the Acropolis and set fire to its monuments.
The Athenians buried the surviving sculptures and votive offerings inside
natural cavities of the sacred rock, thus forming artificial terraces, and
fortified the Acropolis with two new walls, the wall of Themistokles along the
northern side and that of Kimon on the south. Several architectural elements of
the ruined temples were incorporated in the northern wall and are still visible
today.
In the
mid-fifth century BC, when the Acropolis became the seat of the Athenian League
and Athens was the greatest cultural centre of its time, Perikles initiated an
ambitious building project which lasted the entire second half of the fifth
century BC. Athenians and foreigners alike worked on this project, receiving a
salary of one drachma a day. The most important buildings visible on the
Acropolis today - that is, the Parthenon, the Propylaia, the Erechtheion and
the temple of Athena Nike, were erected during this period under the
supervision of the greatest architects, sculptors and artists of their time.
The temples on the north side of the Acropolis housed primarily the earlier
Athenian cults and those of the Olympian gods, while the southern part of the
Acropolis was dedicated to the cult of Athena in her many qualities: as Polias
(patron of the city), Parthenos, Pallas, Promachos (goddess of war), Ergane
(goddess of manual labour) and Nike (Victory). After the end of the
Peloponnesian war in 404 BC and until the first century BC no other important
buildings were erected on the Acropolis. In 27 BC a small temple dedicated to
Augustus and Rome was built east of the Parthenon. In Roman times, although
other Greek sanctuaries were pillaged and damaged, the Acropolis retained its
prestige and continued to attract the opulent votive offerings of the faithful.
After the invasion of the Herulians in the third century AD, a new
fortification wall was built, with two gates on the west side. One of these,
the so-called Beul? Gate, named after the nineteenth century French archaeologist
who investigated it, is preserved to this day.
In subsequent
centuries the monuments of the Acropolis suffered from both natural causes and
human intervention. After the establishment of Christianity and especially in
the sixth century AD the temples were converted into Christian churches. The
Parthenon was dedicated to Parthenos Maria (the Virgin Mary), was later
re-named Panagia Athiniotissa (Virgin of Athens) and served as the city's
cathedral in the eleventh century. The Erechtheion was dedicated to the Sotiras
(Saviour) or the Panagia, the temple of Athena Nike became a chapel and the
Propylaia an episcopal residence. The Acropolis became the fortress of the
medieval city. Under Frankish occupation (1204-1456) the Propylaia were
converted into a residence for the Frankish ruler and in the Ottoman period
(1456-1833) into the Turkish garrison headquarters. The Venetians under F.
Morozini besieged the Acropolis in 1687 and on September 26th bombarded and
destroyed the Parthenon, which then served as a munitions store. Lord Elgin
caused further serious damage in 1801-1802 by looting the sculptural decoration
of the Parthenon, the temple of Athena Nike and the Erechtheion. The Acropolis
was handed over to the Greeks in 1822, during the Greek War of Independence,
and Odysseas Androutsos became its first Greek garrison commander.
After the
liberation of Greece, the monuments of the Acropolis came under the care of the
newly founded Greek state. Limited investigation took place in 1835 and 1837,
while in 1885-1890 the site was systematically excavated under P. Kavvadias. In
the early twentieth century N. Balanos headed the first large-scale restoration
project. A Committee for the Conservation of the Monuments on the Acropolis was
created in 1975 with the aim to plan and undertake large-scale conservation and
restoration on the Acropolis. The project, conducted by the Service of
Restoration of the Monuments of the Acropolis in collaboration with the First
Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities, is still in progress.
Author
Ioanna Venieri, archaeologist
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου