Αριστοτέλης ο Σταγειρίτης

 

Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε το 384 π.Χ. , στη μικρή πόλη των Σταγείρων , στη βορειοανατολική ακτή της Χαλκιδικής.

Ήταν γιος του Νικόμαχου, του γιατρού και φίλου του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα, και είναι πιθανό ότι μέρος της παιδικής του ηλικίας πέρασε στην Πέλλα, στη βασιλική αυλή.

Από τον πατέρα του μυήθηκε πολύ νωρίς στις επιστημονικές αρχές της τέχνης των Ασκληπιάδων, στοιχείο καθοριστικό για τις δικές του – κυρίως φυσικές και βιολογικές – έρευνες , αλλά και για το θεωρητικό του προσανατολισμό. Οι γονείς του πέθαναν όταν ήταν μικρός, και την κηδεμονία του ανέλαβε ο Πρόξενος.

Δεκαοχτώ χρονών (367 π.Χ.) πήγε στην Αθήνα , μπήκε στην Ακαδημία του Πλάτωνα , και έμεινε σε αυτή δεκαεννέα χρόνια , ως το θάνατο του δασκάλου του. Έλαβε την καλύτερη παιδεία , που μπορούσε να προσφέρει η Ελλάδα εκείνο τον καιρό. Στο πρόσωπο του δασκάλου του , όσο κι αν αργότερα κράτησε κριτική στάση απέναντι στη διδασκαλία του, « πρόσφερε σ’ όλη του τη ζωή το φόρο της πιο ευλαβητικής λατρείας, που την ωραιότερη εκδήλωση της παίρνει στην ελεγεία του βωμού , όπου τον ονομάζει άνθρωπο που ‘’ οι κακοί δεν έχουν δικαίωμα καν να τον επαινούν και που έδειχνε στη ζωή και τη διδασκαλία του , πώς μπορεί να είναι καλός κι ευτυχισμένος μαζί.’’»

Όταν ανέλαβε την Ακαδημία ο Σπεύσιππος , ο οποίος έδωσε στη σχολή ολότελα διαφορετικές κατευθύνσεις , έφυγε και ίδρυσε δική του σχολή στην Άσσο της Τρωάδας. Εκεί δίδαξε τρία χρόνια και παντρεύτηκε την Πυθιάδα , θετή κόρη του Ερμεία , ηγεμόνα του Αταρνέα. Με την Πυθιάδα απέκτησε μια κόρη , που πήρε το όνομα της μητέρας της. Στο τέλος των τριών χρόνων, ο Αριστοτέλης πήγε στη Μυτιλήνη.

Το πιθανότερο είναι πως ο Θεόφραστος, κάτοικος του νησιού και γνωστός του φίλος της Ακαδημίας , βρήκε στο φιλόσοφο μια κατοικία εκεί. Στην παραμονή του στην Άσσο , και περισσότερο σε εκείνη στη Μυτιλήνη, οφείλονται πολλές από τις βιολογικές του έρευνες.

Το 343 π.Χ. προσκλήθηκε από το Φίλιππο της Μακεδονίας στην Πέλλα, για να αναλάβει τη μόρφωση του Αλεξάνδρου , ο οποίος τότε ήταν δεκατριών χρονών. Τη μετάκληση του αυτή , την όφειλε στη σχέση που είχε ο πατέρας του με τη Μακεδονική Αυλή. Ο ίδιος , θέλοντας να ανανεώσει το σύνδεσμο αυτό , δέχτηκε την πρόσκληση.

Η θέση του του επέτρεψε να έχει επιρροή στην Αυλή , και του έδωσε τη δυνατότητα να μεσολαβεί επιτυχώς για λογαριασμό των Σταγείρων, της Αθήνας , της Ερεσού , της γενέτειρας του Θεόφραστου, ο οποίος είχε πάει μαζί του στην Πέλλα.

Πολύ λίγα γνωρίζουμε για τη μόρφωση που έδωσε στον Αλέξανδρο. Κυρίως πρέπει να του δίδαξε Όμηρο και τους τραγικούς • λέγεται πως αναθεώρησε το κείμενο της Ιλιάδας για το μαθητή του.

Είναι σίγουρο πως ο Αριστοτέλης συζήτησε μαζί του τα καθήκοντα των ηγεμόνων και την τέχνη της διακυβέρνησης. Συνέθεσε γι’ αυτόν ένα έργο για τη μοναρχία και ένα άλλο για τις αποικίες• θέματα που ενδιέφεραν εξίσου τον κατοπινό βασιλιά και κατακτητή.

Μπορούμε να υποθέσουμε ότι , τον καιρό της παραμονής του στην Αυλή των Μακεδόνων, ο Αριστοτέλης ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την πολιτική. Το δαιμόνιο του μαθητή του , ώθησε τον Αλέξανδρο στη ζωή της δράσης , και όχι της μελέτης και της έρευνας.

Τον οδήγησε στην εκστρατεία στην Ασία, εναντίον της οποίας ο Αριστοτέλης είχε προειδοποιήσει το Φίλιππο , και στο εγχείρημα, το ασύμβατο με την αριστοτελική πεποίθηση για την ανωτερότητα του ελληνικού σε σχέση με το βαρβαρικό στοιχείο , να συγχωνεύσει τον ελληνικό με τον ανατολικό πολιτισμό.

 Έμεινε κοντά στον Αλέξανδρο μέχρι το 340 , τότε που ο τελευταίος, σε ηλικία δεκαέξι ετών, κηρύχθηκε από τον πατέρα του ενήλικος , και διορίσθηκε αντιβασιλέας κατά την απουσία του Φιλίππου. Κατόπιν, εγκαταστάθηκε μάλλον στα Στάγειρα.

Το 335-4, αμέσως μετά το θάνατο του Φιλίππου , ο Αριστοτέλης επέστρεψε στην Αθήνα. Εκεί , έξω από την πόλη, στα βορειοανατολικά της όρια, ανάμεσα μάλλον στο Λυκαβηττό και τον Ιλισσό , μπροστά στην Πύλη του Διοχάρη, στο Λύκειο , νοίκιασε ορισμένα κτίρια – ως ξένος δεν μπορούσε να τα αγοράσει – και ίδρυσε δική του σχολή , που ονομάστηκε Περιπατητική. Κάθε πρωί περπατούσε πάνω – κάτω με τους μαθητές του, στις στοές που υπήρχαν εκεί , ή ανάμεσα στα δένδρα, και συζητούσε μαζί τους τα πιο δύσκολα φιλοσοφικά προβλήματα• το απόγευμα ή το βράδυ, ανέπτυσσε λιγότερο δύσκολα ζητήματα σε ένα μεγαλύτερο ακροατήριο.

Συγκέντρωσε μερικές εκατοντάδες χειρογράφων, τα πρώτα όλων των μεγάλων βιβλιοθηκών, και το πρότυπο για εκείνες της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου. Είχε, επίσης , ένα μουσείο αντικειμένων , που του χρησίμευαν στα μαθήματά του. Εργάστηκε ως διευθυντής της σχολής του για δεκατρία χρόνια• δούλεψε σε αυτήν με τους πολυάριθμους μαθητές του σχεδόν ως το τέλος της ζωής του.Η σχολή, όμως , είχε ιδρυθεί υπό τη μακεδονική προστασία.

Όταν λοιπόν , μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου , τον Ιούνιο του 323, το εθνικό κόμμα, με αρχηγό το Δημοσθένη , ισχυροποιήθηκε, επειδή ο τελευταίος έβλεπε το Λύκειο με υποψία για τις φιλίες του με τους Μακεδόνες, κατήγγειλε τον Αριστοτέλη για αθεϊα ( ασέβεια).

Έγινε δίκη εναντίον του , και ο φιλόσοφος, για να αποφύγει την καταδίκη, αναγκάστηκε να καταφύγει στη Χαλκίδα της Εύβοιας. Εκεί , σε ένα κτήμα της μητέρας του, πέθανε λίγους μήνες αργότερα, το καλοκαίρι του 322 π.Χ. από κάποια αρρώστια του στομάχου.

 

Ι.Σ. Χριστοδούλου,Αριστοτέλης Περί Ψυχής,Εκδόσεις Ζήτρος- Αρχαία Ελληνική Γραμματεία, Θεσσαλονίκη 2003, σ. 20-24